| X wojna rosyjsko-turecka |
Pomnik upamiętniający zwycięstwo pod Plewną |
| Data |
24 kwietnia
1877
-
3 marca
1878
|
| Miejsce |
Bałkany
i
Kaukaz
|
| Przyczyna | dążenie do wyparcia Imperium Osmańskiego z Bałkanów |
| Wynik | zwycięstwo rosyjskie |
|
X Wojna rosyjsko-turecka – konflikt między
Rosją
a
Wielką Portą
w latach
1877
-
1878
. Na frontach działania wojenne toczyły się od
24 kwietnia
1877
do
31 stycznia
1878
.
Przyczyny wybuchu konfliktu
Główny artykuł:
Konferencja Konstantynopolitańska
Turcja nazywana w tamtym czasie chorym człowiekiem Europy stawała się powoli celem imperialistycznych zapędów Rosji oraz pozostałych mocarstw europejskich ale do bezpośredniego konfliktu przyczyniło się:
- rozpoczęcie walk narodowowyzwoleńczych na Bałkanach (powstanie przeciw panowaniu Turków w Bośni i Hercegowinie: 1875 - 78 i Bułgarii w 1876)
- odmowa
Turcji
wykonania decyzji
Konferencji Konstantynopolitańskiej
w 1876 roku
- popieranie przez Rosję powstańców
słowiańskich
na
Bałkanach
- chęć wzmocnienia pozycji
cara
i pozycji Rosji na Bałkanach
- polityka Wielkiej Brytanii, której celem było doprowadzenia do wojny między Turcją a Rosją dla osłabienia obydwu krajów
- odwrócenie uwagi ludności rosyjskiej od problemów wewnętrznych
Przebieg wojny
Działania zbrojne w rejonie Kaukazu
W czerwcu 1876 rozpoczęła się serbsko-turecka wojna, w której Serbia poniosła klęskę. Aby uratować ją od całkowitej klęski, Rosja 31 października 1876 zażądała od Turcji zawarcia umowy pokojowej, którą Turcja przyjęła. W grudniu, pod wpływem Wielkiej Brytanii, Turcja odmówiła podpisania wypracowanego w Stambule projektu umowy pokojowego rozwiązania kryzysu. W styczniu 1877 Rosja podpisała umowę z Austro-Węgrami o neutralności Austro-Węgier w wypadku wojny Rosji z Turcją, za co otrzymała prawo okupowania Bośni i Hercegowiny. W kwietniu Rosja podpisała umowę z Rumunią o możliwości przeprowadzenia przez jej terytorium swoich wojsk. Również w kwietniu sułtan odrzucił projekt umów reformujących sytuację Słowian bałkańskich wypracowanych z inicjatywy Rosji.
24 kwietnia 1877 Rosja wypowiedziała wojnę Turcji. Po stronie Rosji stanęła Rumunia, jednak zbrojnie poparła Rosję dopiero w sierpniu. Na początku czerwca wojska rosyjskie w sile ok. 185 tys. żołnierzy pod dowództwem wielkiego księcia
Mikołaja Mikołajewicza starszego
ześrodkowały się na lewym brzegu Dunaju, mając główne siły w rejonie
Zimnicy
. Siły tureckie pod dowództwem Abdul-Kerim-Nadir-paszy były równe siłom rosyjskim. Na Kaukazie siły stron były także prawie takie same. Rosyjska Armia Kaukaska pod dowództwem wielkiego księcia
Michała Mikołajewicza
liczyła ok. 100 tys. żołnierzy, natomiast turecka armia Muchdar paszy - ok. 90 tys. żołnierzy. Lepsze przygotowanie bojowe miała armia rosyjska, ale ustępowała armii tureckiej pod względem uzbrojenia. Turcy mieli najnowsze karabiny angielskie i amerykańskie. Aktywnie armię rosyjską popierały narody bałkańskie i zakaukaskie, co podnosiło jej ducha bojowego. W składzie armii rosyjskiej działało również bułgarskie pospolite ruszenie oraz armia i milicja gruzińska.
22 czerwca korpus rosyjski - tzw. Oddział Naddunajski - przeprawił się przez
Dunaj
w rej. Gałacza i Braiły i zajął Północną Dobrudżę. W nocy 27 czerwca wojska rosyjskie pod dowództwem gen. M. I. Dragomirowa forsowały Dunaj
w rejonie Zimnicy - Swisztowa
, po czym w tym miejscu przeprawiły się siły główne. Jednak sił rosyjskich okazało się zbyt mało, aby wykonać decydujące natarcie przez
Bałkany
. W celu pokonania grzbietów Bałkanów był wydzielony Oddział Przedni
gen. I. W. Gurko
(ok 12 tys. żołnierzy). W celu osłony skrzydeł były wydzielone Oddział Wschodni (ok. 35 tys.) i Oddział Zachodni (ok. 45 tys.). Pozostałe siły były skoncentrowane w Dobrudży, na lewej stronie Dunaju lub na podejściach do rejonów koncentracji. Oddział Przedni 7 czerwca zajął Tyrnowo, a 14 czerwca przeszedł Bałkany. Wkrótce zajęto Przełęcz
Szipki
, gdzie był skierowany nowo utworzony Oddział Południowy (20 tys. żołnierzy, a w sierpniu 45 tys.). Droga na
Konstantynopol
została otwarta, jednak zbrakło sił do dalszego natarcia na Zabałkanie. Oddział Przedni zajął Eski-Zagru (obecnie Stara Zagora). Wkrótce podszedł w ten rejon z Albanii 20 tys. korpus turecki pod dowództwem Sulejman paszy. Po walkach pod Eski-Zagrą Oddział Przedni odstąpił w kierunku na Szipkę. Wojska rosyjskie przeszły do obrony. Oddział Zachodni zajął Nikipol, ale nie zdążył zająć
Plewny
, dokąd z Widina podszedł 15 tys. korpus Osman paszy. Nieprzygotowane szturmy Plewny 20 i 30 lipca zakończyły się niepowodzeniem, jednak związały wojska rosyjskie.
Na Kaukazie wojska rosyjskie w kwietniu i maju zajęły Bajazet, Ardagan i okrążyły Kars. Rozczłonkowanie wojsk na trzy oddziały, działające na samodzielnych kierunkach, nie pozwoliło na utrzymanie dotychczasowych powodzeń. Natarcie na okrążony Bajazet przez przeważające siły wojsk tureckich doprowadziło do odwrotu wojsk rosyjskich na granice i wymusiło przejście ich do obrony. W sierpniu dowództwo tureckie próbowało zorganizować kontrnatarcie, jednak nie osiągnęło swojego celu. Wojska rosyjskie w zażartych walkach utrzymały swoje pozycje na Szipce, a Oddział Wschodni odparł natarcie armii tureckiej ze wschodu. Na Kaukazie natarcie Turków było zatrzymane, a 13 - 15 października armia turecka została rozbita w bitwie koło Aładży.
Wojska rosyjskie przeszły do natarcia w nocy 18 listopada i szturmem zajęły Kars oraz podeszły do Erzurumu. Nowy szturm Plewny 11 i 12 września zakończył się niepowodzeniem i wojska rosyjskie przeszły do blokady Plewny, która skończyła się 10 grudnia kapitulacją twierdzy. Po tym rosyjska armia w sile 314 tys. żołnierzy przeciw 183 tys. Turków przeszła do natarcia. Również armia serbska wznowiła działania bojowe przeciwko Turkom. Oddział zachodni gen. Gurko (71 tys.) w trudnych warunkach przeszedł przez grzbiety Bałkanów i 4 stycznia 1878 zajął
Sofię
. W tym dniu Oddział Południowy gen. F. Radeckiego rozpoczął natarcie i w
bitwie pod Szejnową
8 - 9 stycznia okrążył i wziął do niewoli 30 tys. żołnierzy tureckich armii Wessel paszy. 15 - 17 stycznia 1878 w bitwie pod Filipopolem (
Płowdiw
) została rozbita armia Sulejman paszy, a 29 stycznia wojska rosyjskie zajęły
Adrianopol
. Wprowadzenie na
morze Marmara
eskadry okrętów przez Wielką Brytanię zmusiło Rosję do wstrzymania zajęcia Konstantynopola.
Pokój w San Stefano
Rozpoczęto rozmowy pokojowe. Pokój pomiędzy państwami podpisano
3 marca
1878
w
San Stefano
. Postanowienia traktatu pokojowego:
- utworzenie księstwa Bułgarii ("Wielkiej Bułgarii")
- przekazanie Rumunii regionu
Dobrudży
- przekazanie Rosji części
Besarabii
- przekazanie Rosji
kaukaskich
twierdz
Ardahan
,
Batumi
i
Kars
- zwiększenie posiadłości Serbii i Czarnogóry.
Rewizja traktatu pokojowego nastąpiła jeszcze w tym samym roku na
kongresie w Berlinie
.
Skutki wojny
Wojna miała wielkie znaczenie dla wyzwolenia narodów bałkańskich spod panowania tureckiego. Rosja odzyskała południową część
Besarabii
i przyłączyła okręg
Karsu
.
Rumunia
odzyskała
Dobrudżę
.
Zobacz też
Bibliografia
Bolszaja Sowietskaja Encykłopedija t. 22 Moskwa 1975
