Wynalazek - nowe rozwiązanie techniczne , najczęściej poprzedzone przez pomysł. Według prawa patentowego wynalazek to, poddające się ścisłej definicji prawno-technicznej, unikalne rozwiązanie techniczne, dotychczas nieopatentowane.^[1]

Za pierwsze wynalazki przyjmuje się narzędzia, które powstały około 1,7 mln lat temu.

Dzieje niektórych można zobaczyć w haśle Historia wynalazków i wynalazczości .

Wynalazek a odkrycie i utwór autorski

Pojęciem pokrewnym jest odkrycie naukowe – obserwacja nieznanego dotąd zjawiska występującego naturalnie w przyrodzie. Odkrycia nie podlegają ochronie patentowej – uważa się, że należą one do domeny publicznej i są własnością całej ludzkości.^[2] Ochrona patentowa może natomiast dotyczyć nowej technologii , która przyczyniła się do odkrycia.

Szczególne trudności w odróżnieniu wynalazku od odkrycia występują w zakresie badań z pogranicza biotechnologii , biochemii i biologii molekularnej . Np. istnieją kontrowersje czy wyniki analiz ludzkiego genomu , które stanowią ważną część wynalazków stosowanych w terapii genowej mogą podlegać patentowaniu. W Polsce zasady patentowania wynalazków z zakresu biotechnologii są szczegółowo opisane w Ustawie Prawo własności przemysłowej".^[3]

Tradycyjnie wynalazki często są opisywane w formie utworu - dokumentacji technicznej lub publikacji naukowej . Same utwory nie podlegają patentowaniu lecz są chronione przez prawo autorskie . Prawo autorskie nie chroni jednak przed użyciem opisanego w utworze rozwiązania technicznego, a jedynie uniemożliwia publikowanie i rozpowszechnianie samego utworu bez zgody autora. Ten tradycyjny podział jest dyskusyjny w przypadku programów komputerowych , opisów algorytmów matematycznych i procedur stosowanych w marketingu i zarządzaniu . Tego rodzaju utwory mają bowiem same w sobie w pewnym stopniu cechy wynalazku. Pod koniec 2009 r. w Stanach Zjednoczonych i niektórych innych krajach prawo patentowe umożliwiało w pewnym zakresie chronienie programów, algorytmów i procedur biznesowych jako wynalazków^[]. Rodzi to jednak różnego rodzaju problemy i kontrowersje, które skutkują sprawami sądowymi docierającymi nawet do Sądu Najwyższego . W innych krajach, w tym w Unii Europejskiej trwa nieustająca debata nad zasadnością wprowadzenia ochrony patentowej na ten rodzaj twórczości.^[4]

Formalne kryteria zdolności patentowej wynalazku

Aby wynalazek mógł zostać opatentowany , musi spełniać trzy kryteria, które są zasadniczo takie same na całym świecie:^[5]

Kryterium nowości

Wynalazek jest uważany za nowy, jeżeli przed datą jego pierwszego zgłoszenia w urzędzie patentowym (bądź wystawienia na uznanej wystawie) informacje o nim nie były nigdzie potencjalnie dostępne dla każdego.

Kryterium przemysłowej stosowalności (charakteru technicznego)

Oznacza, że wytwór lub sposób będący wynalazkiem może być faktycznie uzyskany lub technicznie realizowany w sposób powtarzalny. Wynalazek nie musi być przy tym wcale efektywny czy użyteczny.

Kryterium poziomu wynalazczego (nieoczywistości)

Oznacza, że wynalazek nie wynika w sposób oczywisty z aktualnego stanu wiedzy. Na przykład:

• stanowi element zaskoczenia dla znawcy,
• jest rozwiązaniem problemu dotąd bezskutecznie podejmowanego,
• zaspokaja nową (nieuświadomioną) potrzebę społeczną,
• umożliwia zwiększenie efektywności,
• umożliwia osiągnięcie szczególnego, nieoczekiwanego efektu, etc.

Jeżeli wynalazek nie cechuje się poziomem wynalazczym, a należy do kategorii urządzeń (patrz niżej) może uzyskać ochronę w formie prawa ochronnego na wzór użytkowy .

Kryterium pomocniczym, lecz z formalnego punktu widzenia równie ważnym, jest także kryterium dostatecznego ujawnienia - możliwości technicznej realizacji wynalazku na podstawie informacji zawartych w jego opisie i na rysunku bez dodatkowego wysiłku twórczego.^[6]

Formalne kategorie wynalazków

Z punktu widzenia prawa własności przemysłowej wynalazki dzielą się na następujące kategorie:

Sposób

rozwiązanie określone jako ciąg etapów przebiegających w uporządkowanej kolejności wraz z warunkami, w których one przebiegają.

Urządzenie

rozwiązanie określone wzajemnym usytuowaniem i połączeniem poszczególnych elementów tworzących łącznie przestrzenną całość.

Produkt (wytwór)

rozwiązanie określone zestawem składników o odpowiednio określonych własnościach fizykochemicznych i zawartości ilościowej.

Nowe zastosowanie znanej substancji.

Zobacz też

• własność przemysłowa
• patent
• projekt racjonalizatorski
• historia wynalazków i wynalazczości
• odkrycie naukowe
• odkrycia geograficzne
• odkrycia archeologiczne
• wzór przemysłowy
• wzór użytkowy
• znak towarowy
• TRIZ

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Altszuller "Algorytm wynalazku", Wiedza Powszechna, 1999
• Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117). Kancelaria Sejmu RP, 13 czerwca 2003. [dostęp 2009-12-04].