Wychowanie to jedna z form działalności społecznej; na działalność wychowawczą składa się wiele zabiegów i procesów, mających na celu wpływanie na fizyczny, umysłowy i moralny rozwój młodych pokoleń, przekazywanie im doświadczeń społeczeństwa zarówno z zakresu wytwórczości jak i dorobku kulturowego, przygotowywanie do twórczego rozwoju tego dorobku, a tym samym zapewnienie ciągłości życia społecznego między pokoleniami.

Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie. W zakres pojęcia wchodzi:

• wychowanie naturalne pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje – rodzina , kontakty społeczne , obyczaje, religia
• wychowanie instytucjonalne – celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka
• samowychowanie

Oddziaływanie to ma wpływ na stosunek jednostki do otaczającego świata, kształtowanie się systemu wartości, norm , celu życia.
W pedagogice istnieją definicje, które kładą nacisk na celowe dokonywanie zmian w osobowości człowieka pod wpływem czynników zewnętrznych. Jednostka stanowi w nich przedmiot oddziaływań.

Druga grupa definicji mówi o wychowaniu indywidualnym, czyli wspomaganiu rozwoju jednostki poprzez pobudzanie do działania, ale pośrednio, wpływając nie na wychowanka lecz na warunki w których działa.

W psychologii istnieje kilka modeli wspomagania jednostki w rozwoju^[1]:

• Model medyczny - zgodnie z nim wychowanek nie odpowiada ani za swoje trudności, ani za ich rozwiązywanie, jego głównym zadaniem jest stosowanie się do zaleceń i instrukcji dorosłego wychowawcy. Nie jest w stanie samodzielnie mierzyć się ze swoimi problemami. Model ten podkreśla, że dziecko jest niesamodzielne i nieodpowiedzialne, a natura człowieka słaba.
• Model kompensacyjny - zgodnie z nim wychowanek nie odpowiada za doświadczane trudności, ale odpowiada za ich rozwiązywanie. Zadaniem wychowawcy jest stwarzać wychowankowi warunki do kompensacji jego własnych niedostatków i motywować go do tego. Pracuje na jego rzecz i jest w pewien sposób oceniany przez wychowanka.
• Model oświatowy - zgodnie z nim wychowanek odpowiada za pojawiające się trudności, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich rozwiązywanie. Jego zadaniem jest podporządkowanie się decyzjom i zaleceniom dorosłego, będącego jednocześnie autorytetem. Wychowanek winien jest mu bezwzględne posłuszeństwo.
• Model moralny - zgodnie z nim wychowanek ponosi odpowiedzialność zarówno za doświadczane trudności, jak i ich rozwiązywanie. Zadaniem wychowawcy jest motywowanie wychowanka do wysiłku, gdyż jest on z natury leniwy. Niczego nie może za niego zrobić, ponieważ każdy odpowiada za siebie.
• Model humanistyczny - zgodnie z nim wychowanek i wychowawca, pozostający w osobowej relacji, współpracują w celu osiągania celów wychowawczych. Wychowawca, przejawiający określone cechy osobowe i posiadający określone umiejętności, tworzy wychowankowi warunki sprzyjające jego rozwojowi. W warunkach tych wychowanek ma szansę realizować swoje zadania rozwojowe i osiągać dojrzałość w sferach: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej.

Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe , wzory zachowań - utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.

Naczelnym celem wychowania jest ukształtowanie osobowości wolnej, która kierując się własną wolą , dokonywać będzie wyborów zgodnych z moralnymi zasadami oraz funkcjonować w środowisku, którego jest ogniwem.

Refleksja pedagogiczna zawsze towarzyszyła i towarzyszy procesom wychowania, ale droga od takiej refleksji do teoretycznej analizy problematyki wychowawczej jest bardzo długa. Teoretyczne rozważania nad wychowaniem spotyka się w kulturze europejskiej po raz pierwszy w starożytnej Grecji. Tam trzeba szukać początków pedagogiki cywilizacji zachodniej; tkwią one w systemach pedagogicznych, które rozwijali antyczni Grecy (→ Grecja starożytna - Wychowanie); systemy te opierały się zawsze na pewnych założeniach filozoficznych i politycznych i w ich świetle ujmowały problemy i zasady wychowania. Przez długie wieki pedagogika nie była samodzielną dyscypliną naukową, ale rozwijała się - jak wiele innych nauk — jako gałąź filozofii spekulatywnej i wynikała z założeń polityki swojego czasu i miejsca. Twierdzenia głoszone przez pedagogów przedstawiały trafne wnioski uogólniające doświadczenia praktyki wychowawczej, albo pewne normy pedagogiczne, podające uznane za słuszne wskazania edukacyjne. Brak było głębszego uzasadnienia naukowe tych twierdzeń. Uzasadnienie to pedagogika czerpała ze swoich — jednocześnie rozwijających się — nauk pomocniczych, przede wszystkim biomedycyny, psychologii i socjologii; dopiero rozwój tych dyscyplin, szczególnie intensywny na przeł. XIX i XX w., umożliwił ukształtowanie się pedagogiki jako samodzielnej nauki.

Zobacz też

• socjalizacja

Przypisy