Содружество Независимых Государств Wspólnota Niepodległych Państw
Flaga Wspólnoty Niepodległych Państw Flaga Wspólnoty Niepodległych Państw
Język roboczy	rosyjski
Siedziba	Mińsk
Członkowie	10[1] (jedenasty jest Turkmenistan , państwo stowarzyszone z WNP)
sekretarz	Siergiej Lebiediew
Utworzenie	21 grudnia 1991

Wspólnota Niepodległych Państw ( ros. Содружество Независимых Государств, СНГ - Sodrużestwo Nezawisimych Gosudarstw, SNG; ang. Commonwealth of Independent States, CIS) - regionalne ugrupowanie integracyjne utworzone na mocy układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 roku. Zrzesza większość byłych republik Związku Radzieckiego . Zajmuje się m.in. współpracą polityczną, gospodarczą i problemami bezpieczeństwa międzynarodowego .

Historia

WNP powstała na mocy tzw. układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 r. podpisanego przez prezydentów Rosji Borysa Jelcyna i Ukrainy Leonida Krawczuka , i Przewodniczącego Rady Najwyższej Białorusi Stanisława Szuszkiewicza , jako alternatywa ustrojowa dla byłych republik ZSRR , pragnących zrzucić radzieckie zwierzchnictwo Kremla (jako ośrodka władzy nadrzędnej) bez narażenia się na zarzut separatyzmu i idących za tym potencjalnych konsekwencji. WNP obejmowała wówczas jedynie trzy kraje słowiańskie: Rosję , Ukrainę i Białoruś . Na mocy protokołu z Ałma Aty z 21 grudnia 1991 do organizacji przystąpiło kolejnych osiem republik rozwiązanego ZSRR : Kazachstan , Kirgistan , Mołdawia , Turkmenistan , Uzbekistan , Tadżykistan , Armenia i Azerbejdżan . W organizacji nie znalazły się państwa bałtyckie , Gruzja przystąpiła w roku 1993 po obaleniu rządu Zwiada Gamsachurdii .

Podczas konferencji białowieskiej delegacja rosyjska zaproponowała nazwę Wspólnota Demokratycznych Państw, uzasadniając to tym, że proponowana przez ukraińską delegację nazwa Wspólnota Niepodległych Państw, zawierała dwa synonimy, gdyż państwo z samej natury jest niepodległe. Jednak ze względu na istniejącą w czasach ZSRR niepełną niepodległość państw satelickich, delegacje wszystkich trzech państw zdecydowały się na ukraińską propozycję^[2]. Statut WNP podpisany został 22 stycznia 1993 r., wszedł w życie dwa lata później, do tej pory nie ratyfikowała go Ukraina, co powoduje, że formalnie Ukraina posiada status członka stowarzyszonego.

22 października 1993 akces do WNP zgłosiła Gruzja, po tym jak obalony został rząd Zwiada Gamsachurdii , a prezydentem Gruzji został Edward Szewardnadze. Od tego czasu wspólnota liczy 12 członków. W lutym 2006 Gruzja wystąpiła z Rady Ministrów Obrony WNP ze stwierdzeniem "Gruzja obrała kurs na członkostwo w NATO i nie może być członkiem dwóch struktur militarnych jednocześnie"^[3].

12 sierpnia 2008 prezydent Gruzji Micheil Saakaszwili ogłosił, że jego kraj występuje ze Wspólnoty Niepodległych Państw, 14 sierpnia gruziński parlament jednomyślnie przyjął odpowiednią uchwałę w tej sprawie. 18 sierpnia 2008 Ministerstwo Spraw Zagranicznych Gruzji poinformowało Sekretariat Wykonawczy WNP o wystąpieniu Gruzji ze wspólnoty. Decyzja weszła w życie po upływie roku, 18 sierpnia 2009 ^[4].

Członkowie

Rodzaje członkostwa

Członkami założycielami WNP są trzy kraje ( Białoruś , Rosja i Ukraina ), które podpisały porozumienie białowieskie o likwidacji ZSRR w grudniu 1991 roku. Członkostwo zwyczajne posiada obecnie jedenaście krajów: Armenia , Azerbejdżan , Białoruś , Kazachstan , Kirgistan , Mołdawia , Rosja , Tadżykistan , Ukraina i Uzbekistan . Turkmenistan był członkiem zwyczajnym do 2005 roku, od tego czasu posiada status członka stowarzyszonego.

Statut Wspólnoty Niepodległych Państw (punkt 7) przewiduje możliwość przyznania członkostwa każdemu państwu "które podziela cele i zasady Wspólnoty i przyjmuje na siebie zobowiązania statutu". Warunkiem przystąpienia nowego państwa jest jednomyślna zgoda dotychczasowych członków. Zapis jest o tyle ważny, że oznacza, iż WNP może wykraczać może poza obszar byłego Związku Radzieckiego. W 2008 Afganistan wyraził swoją chęć członkostwa w WNP, obecnie uczestniczy on jako obserwator w Zgromadzeniu Parlamentarnym WNP (jest to zgodne z punktem 8 Statutu WNP, który dopuszcza, że za zgodą Rady Głów Państw w posiedzeniach organów WNP mogą partycypować przedstawiciele innych państw w charakterze obserwatorów). W latach '90 swoją chęć członkostwa w WNP wyraziły również nieuznawane przez społeczność międzynarodową podmioty jak np. Abchazja , Krym , Czeczenia , Tatarstan czy Naddniestrze . W praktyce państwa członkowskie odrzuciły powyższe prośby, obawiając się nasilenia ruchów separatystycznych chcących wykorzystać członkostwo w WNP jako de facto uznanie w prawie międzynarodowym.

Z państw byłego ZSRR trzy republiki nadbałtyckie - Litwa , Łotwa i Estonia nie wstąpiły do WNP i ze względu na swoje członkostwo w NATO oraz Unii Europejskiej . Jest mało prawdopodobne aby zdecydowały się wstąpić do WNP w przyszłości.

Specjalny status w WNP posiadają także Ukraina i Turkmenistan , które jako jedyne dwa państwa członkowskie nie ratyfikowały Statutu WNP, co sprawia, że od samego początku de iure nie są członkami Wspólnoty.

Cele

Celem WNP jest prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw (ze wspólnej polityki wyłączone są kwestie obronne, uregulowane odrębnym traktatem taszkenckim z maja 1992 roku), stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego, jak również ochrona środowiska , prowadzenie wspólnej polityki migracyjnej i zwalczania przestępczości. Kwestie te reguluje deklaracja ałmacka oraz statut z 1993 roku.

Organy WNP

WNP jest typową organizacją międzyrządową , brak w niej organów ponadnarodowych. Jej głównymi organami są^[5]:

• Rada Szefów Państw - najwyższy organ WNP, decydujący m.in. o użyciu sił zbrojnych państw członkowskich i ustanowieniu mandatu sił pokojowych WNP;
• Rada Szefów Rządów - organ odpowiedzialny za koordynowanie współpracy organów wykonawczych WNP;
• Rada Ministrów Spraw Zagranicznych - organ odpowiedzialny za koordynowanie polityki zagranicznej państw członkowskich;
• Rada Ministrów Obrony - organ odpowiedzialny za koordynowanie polityki wojskowej państw członkowskich - nigdy nie uczestniczyli w nim przedstawiciele Gruzji, Mołdawii, Turkmenistanu i Ukrainy;
• Rada Ministrów Spraw Wewnętrznych - organ powołany w 1996 roku w celu koordynacji zwalczania terroryzmu i zorganizowanej przestępczości ;
• Rada Dowódców Wojsk Ochrony Pogranicza - organ odpowiedzialny za ochronę granic i stref ekonomicznych - w jego pracach nie uczestniczy Azerbejdżan, Mołdawia i Ukraina.

Siedziba Sekretariatu Wykonawczego WNP, który wykształcił się z Komitetu Koordynacyjno-Konsultacyjnego, znajduje się w Mińsku . Dotychczasowi sekretarze (przewodniczący Komitetu) to^[]:

• Iwan Korotczenia
• Borys Bierezowski
• Jurij Jarow
• Władimir Ruszajło

Sekretarza powołuje i odwołuje jednomyślnie Rada Szefów Państw, choć w historii zdarzało się, iż czynił to samodzielnie prezydent Rosji^[].

Pozostałe organy WNP to^[]:

• Międzyrządowy Komitet Ekonomiczny
• Komitet Statystyczny
• Komitet Kosmiczny
• Komitet Transportu

Wyróżnić możemy też organy pomocnicze, tj. Międzyparlamentarne Zgromadzenie (Państw Członkowskich) Wspólnoty Niepodległych Państw z siedzibą w Petersburgu , Komisję Praw Człowieka WNP oraz Trybunał Gospodarczy^[].

Praktyka funkcjonowania WNP

Do WNP należy większość krajów byłego ZSRR , jednak inicjatywy rozwijające i konkretyzujące współpracę krajów dwunastki nie spotkały się z pozytywnym odzewem. Zdecydowanie odrzucona (nawet przez Rosję ) została idea utworzenia Związku Euroazjatyckiego zgłoszona przez Nursułtana Nazarbajewa oraz propozycje integracyjne Alaksandra Łukaszenki . Bliższą integracją w ramach Wspólnoty zainteresowana jest (oprócz Rosji) głównie Białoruś oraz kraje azjatyckie tj. Kazachstan , Kirgistan i Tadżykistan . Wraz z Rosją należą one do Unii Celnej WNP oraz są stronami Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej (EaWG).

Na spoistość WNP negatywnie wpływają istniejące na jej terenie organizacje subregionalne, tj. GUAM (inaczej zwany Organizacją na Rzecz Demokracji i Rozwoju), w którego skład wchodzą Gruzja , Ukraina , Azerbejdżan i Mołdawia .

We wrześniu 2003 podpisano na Krymie Układ o Budowie Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej, obejmujący oprócz Ukrainy Rosję, Białoruś, Kazachstan. Jego sygnowanie fetowane było w Rosji jako znaczący krok na drodze do integracji gospodarczej krajów byłego ZSRR, tym bardziej, że traktat podpisała niechętna dotąd zacieśnianiu ekonomicznych więzów Ukraina.

W chwili obecnej WNP jest tworem amorficznym, będącym obiektem zainteresowania głównie dla wąskiego grona specjalistów i badaczy z dziedziny nauk społeczno-politycznych .

Integracja wojskowa

Bazuje głównie na Traktacie o bezpieczeństwie zbiorowym z Taszkentu i obejmuje jedynie część krajów WNP (formalnie umowy te nie są częścią dorobku prawnego WNP). Układ Taszkiencki podpisało sześć państw w maju 1992 roku: Rosja , Armenia , Uzbekistan , Kirgistan , Tadżykistan i Kazachstan . W grudniu 1993 roku do Układu dołączyła Białoruś (zrywając z polityką neutralności prowadzoną przez socjaldemokratów i konserwatystów), Gruzja i Azerbejdżan . Dwa ostanie państwa wraz z Uzbekistanem wystąpiły z porozumienia w maju 1999 roku (Uzbekistan powrócił do ugrupowania w 2006 r.). Do Układu nie przystąpiły Ukraina , Turkmenistan i Mołdawia . W 2002 roku sygnatariusze Układu utworzyli Organizację Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym .

Organizacje alternatywne

W związku z niespełnieniem przez WNP wszystkich oczekiwań, stworzono szereg organizacji alternatywnych, skupiających część byłych republik radzieckich:

• Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza (EaWG)
• GUAM – Organizacja na Rzecz Demokracji i Rozwoju
• Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ)
• Organizacja Współpracy Środkowoazjatyckiej
• Państwo Związkowe Rosji i Białorusi (PZRiB / ZBiR)
• Wspólna Przestrzeń Gospodarcza (patrz: Układ o Budowie Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej )

Istnieją ponadto organizacje, w których skład wchodzą państwa nieuznawane na arenie międzynarodowej:

• Wspólnota Nieuznawanych Państw (WNP-2) (Содружество непризнанных государств)
• Wspólnota "Na rzecz demokracji i praw narodów" (Сообщество "За демократию и права народов")

Do organizacji, w których byłe republiki radzieckie stanowią znaczną część członków, lecz skupiających też inne państwa należą:

• Forum Morza Czarnego na rzecz Partnerstwa i Dialogu
• Grupa Zadaniowo-Kooperacyjna Morza Czarnego
• Inicjatywa Baku
• Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego
• Rada Państw Morza Bałtyckiego
• Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW)
• Wspólnota Demokratycznego Wyboru (WDW)

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Komitet WNP w Mińsku
• Związek na papierze