Wojna stuletnia Calakmul i Tikal
Mapa ukazująca strefy wpływów Calakmul i Tikal na Jukatanie między 500 a 700 r. n.e.
Data	526 - 680
Miejsce	Półwysep Jukatan
Przyczyna	walka o dominację na Jukatanie
Wynik	wygrana Calakmul
Terytorium	Petén (nizina)
Strony konfliktu Calakmul Piedras Negras Bonampak Caracol Sacul Cancuen Rio Azul Dos Pilas Naranjo i inne Tikál Uaxactun Yaxchilan Seibal Naranjo Caracol i inne

Wojna stuletnia Calakmul i Tikal - to konflikt zbrojny pomiędzy dwoma miastami-państwami Majów , trwający 154 lata, między 526 a 680 rokiem n.e. Konflikt wybuchł wskutek walki o hegemonię na półwyspie Jukatan pomiędzy Calakmul i Tikál i zakończył się zwycięstwem Calakmul. Zakończenie konfliktu zapoczątkowało upadek cywilizacji Majów .

Geneza konfliktu

4 maja 374 roku na tron Teotihuacanu wstąpił Atlatl Cauac. Rządził ponad 65 lat. Podczas jego rządów, Teotihuacán rozpoczął ekspansję na półwysep Jukatan, docierając aż do terenów dzisiejszego Hondurasu . Wojskami Teotihuacanu dowodził generał Siyaj K'ak'. Siyaj K'ak' zdołał zająć całe zagłębienie Péten (dzisiejsza Gwatemala ). Na początku 378 roku zajął Tikal, a następnie Uaxactun . Prawdopodobnie w wyniku inwazji Teotihuacanu, 15 stycznia 378 roku zginął Chak Tok Ich'aak I, władca Tikal. Na jego miejsce Siyaj K'ak' obsadził syna Atlatla, Nuun Yax Ayiina. On sam zaś przejął władzę w Uaxactun. Choć pojawienie się Siyaj K'ak'a w Péten spowodowało okres dużych wpływów centralnego Meksyku na ten obszar, do dziś do końca nie wiadomo, czy Teotihuacán rozszerzył swoje wpływy siłami militarnymi, czy też drogą pokojową.

Tikal i Calakmul, podobnie jak greckie poleis : Ateny i Sparta, przez wiele wieków rywalizowały ze sobą nawzajem. Były większe od pozostałych miast-państw Majów na Jukatanie i wciąż walczyły o hegemonię. Panowała między nimi względna równowaga sił. Około 500 roku, za czasów króla Yuknoom Ch'eena Calakmul zaczynało powoli dominować nad sąsiedzkimi miastami, przez co Tikal poczęło się zbroić.

I faza konfliktu

Na początku wojny oba miasta zbierały sojuszników, zbroiły się i rozszerzały swoją dominację. Pierwszy solidny dowód na politykę ekspansji Calakmul pojawia się za panowania króla K'altuun Hixa, który 5 maja 546 roku był obecny na ceremonii koronacji Aj Wosala, władcy Naranjo. Jest to dowodem na zależność Naranjo od Calakmul. W tamtym czasie Calakmul rozszerzyło swoje wpływy daleko na południe, aż do rzeki Usumacinta . Nie zdołało jednak roztoczyć swojej władzy ani nad samą rzeką, ani dalej, gdyż król Yaxchilan, K'inich Tatbu Skull II robił wówczas militarną karierę w tamtym rejonie i w 537 roku wziął do niewoli jednego z wasali (prawdopodobnie była to kobieta^[1]) Calakmul.

Do wyraźnego zaostrzenia całego konfliktu doszło dopiero za panowania kolejnego króla Calakmul, Świadka Nieba. Postawił sobie on za cel zniszczenie Tikal^[2]. Do dziś nie jest wiadome dlaczego tak bardzo tego pragnął. Prawdopodobnie motywem jego decyzji była ekspansywna polityka nowej dynastii Tikal, pochodzącej pierwotnie z Teotihuacanu, który 200 lat wcześniej zajął to miasto-państwo, a teraz dokonywał dalszej ekspansji. Tikal około 560 roku, z oczywistych względów wspierane przez Teotihuacan, zdążyło bowiem rozszerzyć swoje wpływy na obszar ponad 20 tysięcy kilometrów kwadratowych^[2] oraz zająć strategiczne punkty na rzece Usumacinta, która była wówczas najważniejszym szlakiem handlowym Jukatanu. Choć Tikal dzięki temu kontrolowało tamtejszy handel i czerpało z tego korzyści, dominacja nad Usumacintą w praktyce nie przynosiła wielkich zysków, ani nie była szczególnie ważna. Mimo to, sam fakt dominacji Tikal nad tymi rejonami był nie do zniesienia dla Świadka Nieba. Być może częściowo przestraszony niebezpieczeństwem rosnącego w siłę przeciwnika^[3], zdecydował się na atak wyprzedzający. Zajęcie przez Tikal Usumacinty było więc przyczyną bezpośrednią rozpoczęcia przez Świadka Nieba planowania wielkiego militarnego ataku na swego odwiecznego rywala.

Wojownik z Bonampak, miasta będącego wasalem Calakmul w czasie wojny.

Bitwa pod Tikal

Świadek Nieba przyjął strategię, która zakładała otoczenie Tikal pierścieniem sojuszniczych miast-państw, a następnie przypuszczenie masowego ataku na wroga ze wszystkich stron. Najważniejszym dla Calakmul sojusznikiem miał stać się Caracol, wasal Tikalu, choć jego wielkość przekraczała dwukrotnie wielkość swego suwerena (miał aż 115 tysięcy mieszkańców^[4]). Tikal obrało na króla Caracol Yajaw Te' K'inicha II w 553 roku. Jednak Caracol było wyraźnie niezadowolone z bycia wasalem Tikal i zaledwie po trzech latach, w kwietniu 556 roku^[5], doszło do załamania relacji Tikal-Caracol i miasto, częściowo za sprawą namowy Świadka Nieba, przeszło na stronę Calakmul.

Dzięki wsparciu wojsk Caracol, Świadek Nieba mógł na początku lat 60. VI wieku n.e. doprowadzić swój plan do końca. Stało się to ostatecznie w 562 roku. Miasta Majów nie były jednak w stanie utrzymywać stałych armii, a jedynie powołać wojsko na krótki okres, dlatego cała strategia musiała być precyzyjna, bo każdy dzień utrzymywania wojska sprawiał, że miasta-państwa doznawały stosunkowo dużych strat ekonomicznych.

Wojska Caracol i Calakmul szły na wspólnego wroga z przeciwnych kierunków chcąc zaatakować go równocześnie z dwóch stron. Obie armie miały do Tikal drogę równą mniej więcej 100 kilometrów. Do zmasowanego ataku obu armii na Tikal doszło ostatecznie rano 29 kwietnia 562 roku. Tikal zostało złupione, a król Tikal, Wak Chan K'awil, prawdopodobnie zabity. Możliwe, że została wówczas zniszczona cała dynastia, gdyż następny król ma już nieco inne pochodzenie genealogiczne od swego poprzednika.

Dla Tikal rozpoczął się ciężki okres. Mieszkańcy zmuszeni zostali do uznania siebie za wasali Calakmul, a w mieście przez najbliższe 130 lat nie powstał ani jeden datowany monument^[1].

II faza konfliktu

Tikal potrzebowało blisko półtora wieku żeby podnieść się po tej klęsce, jednak na niekorzyść Calakmul, w końcu im się to udało. W dużej mierze dokonał tego król Nuun Ujol Chaak, który wstąpił na tron Tikal w 657 roku i pragnął przywrócić mu jego dawną świetność.

Udało mu się podporządkować dotychczasowego sojusznika Calakmul - Naranjo. Z jego pomocą zaatakował Caracol, wciąż najsilniejszego sojusznika Calakmul. Calakmul zmobilizował wojsko, aby pomóc sojusznikowi. Rozpoczęła się druga faza konfliktu, trwająca około 22 lata, która objęła całą centralną część półwyspu Jukatan. Doprowadziła do wyniszczenia wielu miast, łącznie ze wspomnianymi czterema. Najgorzej ucierpiało Tikal, które oprócz wojny z Calakmul, miało przez wiele lat do czynienia z wojną domową. Jednak zapał Nuun Ujol Chaaka, podobny do dawnego zapału Świadka Nieba, nie pozwolił upaść Tikal całkowicie. Co więcej, Tikal było w stanie wystawić jeszcze przeciwko Calakmul spore wojsko.

Do ostatecznej bitwy tej wojny doszło 30 kwietnia 679 roku. Nuun Ujol Chaak dowodził armią Tikal, Naranjo i pomniejszych sojuszniczych miast, która stanęła naprzeciw połączonej armii Calakmul, Caracol i Dos Pilas, dowodzonej przez władcę tego ostatniego, B'alaj Chan K'awiila^[6]. Na półwyspie Jukatan bardzo rzadko dochodziło do tak wielkich i bezpośrednich bitew na otwartym polu. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Calakmul i jego sojuszników. Choć nie ma nigdzie dowodów o zabiciu lub wzięciu do niewoli króla Tikal, Nuun Ujol Chaaka, to istnieje hipoteza, że został on zabity z rąk lub na rozkaz B'alaj Chan K'awiila^[7].

Wojna zakończyła się zwycięstwem Calakmul.

Wydarzenia po wojnie

Zaledwie 15 lat po wojnie, syn poległego króla Tikal, Jasaw Chan K'awiil I zdołał odbudować część wojska i stał się realnym zagrożeniem dla niedawnych zwycięzców. 5 sierpnia 695 roku armia Calakmul i jego sojuszników zmierzyła się po raz kolejny z wojskami Tikal. Co najbardziej zadziwiające, wojska Calakmul poniosły druzgocącą klęskę. Niespodziewanie zwycięstwo wojsk Tikal przywróciło mu dawną chwałę. Calakmul nigdy już nie podniosło się po tej porażce, a ona sama zapoczątkowała upadek cywilizacji Majów. Zwycięski Tikal przetrwał jeszcze około stu lat, ale po tym czasie również zaczął podupadać. Stopniowo znikały kolejne dynastie, a populacja na przestrzeni kilkudziesięciu lat zmalała aż czterokrotnie^[8]. Ostatnia odnaleziona rzeźbiona inskrypcja z Tikál datowana jest na 869 rok.

Długoterminowe skutki konfliktu

Długoterminowym skutkiem trwającego wiele wieków konfliktu między Calakmul i Tikál jest zapoczątkowanie upadku całej cywilizacji Majów w tym rejonie. Doprowadziły do tego wieloletnie wyniszczające walki o nieliczne żyzne tereny. Bo choć każdego roku, od maja do grudnia ma miejsce pora deszczowa, to jednak rejony środkowego Jukatanu są niezwykle podatne na susze. Większość wody przynoszonej przez porę deszczową szybko przesiąka głęboko w grunt, z uwagi na szeroko rozpowszechnione tam porowate wapienne skały. Znajdują się jednak na tym terenie liczne bagna, jeziora i studnie, zwane cenote , ale wiele z nich ma wysokie zasolenie^[9]. Dlatego każdy teren, do który miał zapewnione względnie regularne dostawy wody pitnej, był nierzadko z niezwykłą zawziętością chroniony przez panujące nad nim miasto-państwo.

Dowodem wpływu wojny na zapoczątkowanie upadku cywilizacji Majów na środkowym Jukatanie może być kontrast między nim a miastami Majów na północnym Jukatanie, takim jak np. miasto Chichén Itzá , które zdołało przeżyć susze dzięki skupieniu się na handlu i nie wdawaniu się w wyniszczające konflikty^[10].

Przypisy

Bibliografia

• Charles C. Mann, 1491, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2008, wydanie I,
• Simon Martin i Nikolai Grube, Chronicle of The Maya Kings and Queens, Thames & Hudson, New York 2008, wydanie drugie,
• Stierlin Henri, Majowie, MUZA SA, Warszawa 1998, wydanie I,

Zobacz też

• Cywilizacja Majów