województwo poleskie
Herb Herb
Położenie na mapie województwa województwo poleskie na mapie Polski
Utworzone	19 lutego 1921
Uruchomione	1 marca 1921
Stolica województwa	Brześć
Urząd Wojewódzki	Brześć n. Bugiem, ul. Jagiellońska 6
Wojewoda	ostatni: Jerzy Albin de Tramecourt
Powierzchnia w 1921	42 280 km²
Powierzchnia w 1939	36 668 km²
Ludność	879.417 mieszk. (1921) 1.132.200 mieszk. (1931)
Gęstość zaludnienia	20,8 mieszk./km² (1921) 30,7 mieszk./km² (1931)
Tablica rejestracyjna	PL
zobacz: szczegółowy podział administracyjny powiaty grodzkie - ziemskie 9 gminy miejskie 12 wiejskie 79

Polska, gęstość zaludnienia , 1931

Urząd Wojewódzki Poleski w Brześciu nad Bugiem – widok współczesny

Województwo poleskie – województwo II Rzeczypospolitej utworzone 19 lutego 1921 z siedzibą w Pińsku ^[1]. Po pożarze miasta w sierpniu 1921 stolicę przeniesiono do Brześcia Litewskiego , przemianowanego 20 marca 1923 na Brześć nad Bugiem^[2]. W 1921 województwo składało się z 10 powiatów , 17 miast i 113 gmin i zajmowało powierzchnię 42.280 km². Województwo istniało do 1939.

Charakterystyka

Było to jedno z najbardziej zacofanych województw Polski międzywojennej , o wysokim stopniu analfabetyzmu , niskiej scholaryzacji^[3]. Większość ludności przyznawała się do narodowości " tutejszej ", nie podając języka ojczystego^[4]

1 stycznia 1923 z części gmin powiatów łuninieckiego , sarneńskiego i pińskiego utworzono nowy powiat stoliński ^[5]. 16 grudnia 1930 województwo zmieniło swoje granice – do województwa wołyńskiego przyłączono powiat sarneński ^[6]. 1 kwietnia 1935 powiat kosowski przemianowano na iwacewicki ^[7][8].

W wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow województwo poleskie znalazło się w granicach ZSRR . Jego południowa część z Kamieniem Koszyrskim została włączona do Ukrainy radzieckiej , północna część zaś – jako obwody brzeski i piński – do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej .

W czasie okupacji niemieckiej (1941–1944) teren województwa podzielono między obwód białostocki oraz Komisariaty Rzeszy: Wschód i Ukraina.

W wyniku układu polsko-radzieckiego z 1945 jedynie niewielkie fragmenty województwa poleskiego znajdują się obecnie w Polsce, stanowiąc część Podlasia . Reszta województwa została rozparcelowana między obwody brzeski i piński na Białorusi oraz wołyński i rówieński na Ukrainie. Po reformie administracyjnej w Białoruskiej SRR i likwidacji obwodu pińskiego tereny województwa znajdujące się na obszarze Białorusi prawie w całości należą do obwodu brzeskiego (poza m.in. wsią Lenin włączoną w skład obwodu homelskiego ).

Podział administracyjny

Powierzchnia powiatów według stanu na 1939 r., w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu na ostatni rok istnienia w ramach danego województwa. Liczba ludności na podstawie spisu powszechnego z 1931 r. , w przypadku powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą, dane ze spisu powszechnego z 1921 r.

Powiat	Pow.km²	Mieszk.		Miasto powiatowe	Mieszk.
Województwo poleskie
brzeski	4625	216.200		Brześć nad Bugiem	50.700
drohiczyński	2351	97.000		Drohiczyn	(1921) 1.987
iwacewicki (od 1935) ²	3562	83.700		Iwacewicze	(1921) 373
kobryński	3545	114.000		Kobryń	10.101
kosowski (do 1935) ²	3578	48.586		Kosów Poleski	3.256
koszyrski (lub kamień-koszyrski)	3243	95.000		Kamień Koszyrski	(1921) 1.265
łuniniecki ³	5722	109.300		Łuniniec	8.721
piński ³	5587	183.600		Pińsk	31.913
prużański	2644	108.600		Prużana	8.013
sarneński (do 1930) ¹ ³	5441	131.652		Sarny	5.931
stoliński (od 1923) ³	5389	124.800		Stolin	6.328
¹ 16 grudnia 1930 r. powiat sarneński zmienił przynależność z województwa poleskiego do województwa wołyńskiego ( Dz. U. z 1930 r. Nr 82, poz. 649 ).
² 1 kwietnia 1935 r. zniesiono powiat kosowski a z jego terytorium utworzono powiat iwacewicki ( Dz. U. z 1929 r. Nr 35, poz. 318 ; zm. Dz. U. z 1931 r. Nr 111, poz. 867 ).
³ 1 stycznia 1923 r. utworzono powiat stoliński z części powiatów łuninieckiego , sarneńskiego i pińskiego ( Dz. U. z 1922 r. Nr 116, poz. 1051 ).

Ludność

Ludność województwa w 1921 wynosiła 879 400 osób, w tym:

• 63% Białorusinów / Poleszuków
• 15% Polaków
• 12% Żydów
• 8% Ukraińców

Ludność województwa w 1931 wynosiła 1 132 200.

Główne miasta: Brześć nad Bugiem , Pińsk , Dawidgródek , Łuniniec , Kobryń , Prużana , Sarny ^[6] i Stolin .

Wojewodowie polescy w II Rzeczypospolitej

• Walery Roman 14 marca 1921 – 3 maja 1922
• Stanisław Downarowicz 18 maja 1922 – 2 października 1924
• Kazimierz Młodzianowski 4 października 1924 – 5 maja 1926
• Jan Krahelski 14 lipca 1926 – 8 września 1932 (p.o. to 23 grudnia 1926)
• Wacław Kostek-Biernacki 8 września 1932 – 2 września 1939
• Jerzy Albin de Tramecourt (p.o. za Kostek-Biernacki) 17 lutego 1937 – 7 września 1937

Miasta i miasteczka

Synteza

W latach międzywojennych istniały trzy rodzaje jednostek osadniczych o charakterze topograficznie miejskim miasto, miasteczko i osada miejska. Na terenie woj. poleskiego występowały dwie formy (miasta i miasteczka).

Określenie miasto miało w latach międzywojennych trojakie znaczenie. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie że "miasto administracyjne" faktycznie posiadało prawa miejskie . Podstawą zaliczenia danej miejscowości do grupy miast było tzw. kryterium administracyjne, jako najwięcej odpowiadające rozwojowi stosunków i życia. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka a niektóre miasta ( Nisko , Borysław , Tustanowice ) były wręcz wsiami ^[9].

Odwrotnie wiele miasteczek, a nawet miast – a więc faktycznie posiadających prawa miasteczka bądź prawa miejskie – były wsiami w gminach wiejskich ^[9]. Jednostki te w ogólnych publikacjach nie są zaliczane do miast (a więc nie wpływają na liczbę miast województwa), co jednak lekceważy fakt posiadania praw miasteczka/praw miejskich (poniższa tabela je uwzględnia z zachowaną dystynkcją).

Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. Pruchnik Miasto , Waręż Miasto , Tartaków Miasto ). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) aby odróżnić ją od innej (topograficznie wiejskiej) miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)^[9].

Za II Rzeczypospolitej w poczet miast (gmin miejskich) zaliczano różne grupy miejscowości zależnie od obszaru dawnego zaboru, w których się znajdowały. W województwach wschodnich byłego zaboru rosyjskiego (m.in. w woj. poleskim) po odzyskaniu niepodległości panowało zamieszanie co do charakteru prawnego miejscowości posiadających prawa miejskie/miasteczka. Sprawa ta została częściowo uregulowana różnymi rozporządzeniami^{[10][11][12][13]}, lecz przepisy były tylko częściowo wykonywane^[14]. Ostatecznie w woj. poleskim za miasta uznano wszystkie miejscowości posiadające w 1924 roku prawa miejskie bądź te miejscowości o prawach miasteczka, które liczyły ponad 2.000 mieszkańców. Jednakże Główny Urząd Statystyczny (na którego danych poniższa tabela jest utworzona) oparł wykaz nie na stanie faktycznym, lecz na obowiązujących przepisach prawno-administracyjnych (przez to są w nim niewielkie rozbieżności, np. Rokitno ). Stąd:

• Za miasta (gminy miejskie) uznano wszelkie miejscowości, które za czasów rosyjskich posiadały ustrój miejski, o ile liczą (w 1924 roku) więcej niż 4.000 mieszkańców
• Za miasteczka (gminy miejskie) uznano wszelkie miejscowości o charakterze miasteczkowym z liczbą mieszkańców (w 1924 roku) od 2.000^[15] do 4.000 mieszkańców
• Za miasta/miasteczka (gminy miejskie) uznano także wszelkie inne miejscowości, na które ustawa miejska (względnie tymczasowa ustawa miejska) została rozciągnięta indywidualnymi rozporządzeniami Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich^[16]

W poniższej sortowalnej tabeli umieszczono wszystkie miasta i miasteczka województwa poleskiego obu typów (stan na 1924 rok) z podziałem na charakter prawny (rodzaj jednostki administracyjnej) i przywileje (prawa miejskie/miasteczka). W późniejszych latach część najmniejszych miast status miejski utraciła; w wykazie oznaczono (►) miasta, które w 1937 roku były już wsiami^[17].

Wykaz

Stan ludności: na 30 czerwca 1921 roku (niezależnie od statusu jednostki w 1921 roku)
Główne źródło: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VIII - Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
Źródła uzupełniające: Dzienniki Ustaw , przedstawione w przypisach
► = status miejski utracony przed 1937 rokiem

Herb	Miejscowość	Charakter prawny	Przywileje	Powiat	Liczba mieszk.
	Antopol	Miasto ►	Miasteczko	kobryński	2206
	Bereza Kartuska [18]	Miasto	Miasteczko	prużański	3526
	Bereźnica	Miasto ►	Miasteczko	sarneński [6]	2434
	Błudeń	Wieś	Miasteczko	prużański	257
	Brześć nad Bugiem	Miasto	Miasto	brzeski	29460
	Chomsk	Wieś	Miasteczko	drohiczyński	1678
	Dawidgródek	Miasto	Miasto	łuniniecki [5]	9851
	Dąbrowica	Miasto	Miasteczko	sarneński [6]	2694
	Domaczów	Wieś	Miasteczko	brzeski	1504
	Drohiczyn	Wieś	Miasteczko	drohiczyński	1978
	Dywin	Miasto ►	Miasteczko	kobryński	2299
	Hancewicze	Wieś	Miasteczko	łuniniecki	1015
	Horodec	Wieś	Miasteczko	kobryński	688
	Horodno	Miasto [19] ►	Miasteczko	łuniniecki [5]	2597
	Janów	Miasto ►	Miasteczko	drohiczyński	3068
	Kamieniec Litewski	Miasto	Miasteczko	brzeski	2348
	Kamień Koszyrski	Wieś	Miasteczko	koszyrski	1265
	Kobryń	Miasto	Miasto	kobryński	8208
	Kossów	Miasto	Miasteczko [20]	kossowski	2433
	Kożangródek	Miasto ►	Miasteczko	łuniniecki	2706
	Lenin [21]	Wieś	Miasteczko	łuniniecki	1520
	Linowo	Wieś	Miasteczko	prużański	145
	Lubieszów	Wieś	Miasteczko	piński	339
	Łachwa	Miasto ►	Miasteczko	łuniniecki	3420
	Łohiszyn	Miasto [22] ►	Miasteczko	piński	1984
	Łuniniec	Miasto	Miasto	łuniniecki	8267
	Malecz	Wieś	Miasteczko	prużański	430
	Małoryta	Wieś	Miasteczko	brzeski	1791
	Motol	Miasto ►	Miasto [23]	drohiczyński	4390
	Pińsk	Miasto	Miasto	piński	23468
	Pohost Zahorodny	Wieś	Miasteczko	łuniniecki [24]	748
	Pohost Zarzeczny	Wieś	Miasteczko	piński	720
	Prużana	Miasto	Miasto	prużański	6332
	Rafałówka	Wieś	Miasteczko	sarneński [6]	1315
	Raśna	Wieś	Miasteczko	brzeski	275
	Rokitno	Miasto [25]	Miasteczko [26]	sarneński [6]	1491
	Różana	Miasto	Miasto	kossowski	3622
	Sarny	Miasto	Miasto	sarneński [6]	5931
	Serniki	Miasto ►	Miasteczko	piński	2837
	Sielec	Wieś	Miasteczko	prużański	997
	Stolin	Miasto	Miasto	łuniniecki [5]	4763
	Szereszów	Miasto [27] ►	Miasteczko	prużański	3310
	Telechany	Wieś	Miasteczko	kossowski	895
	Tomaszgród	Wieś	Miasteczko	sarneński [6]	803
	Wielka Hłusza	Wieś	Miasteczko	koszyrski	334
	Wierzchowice	Wieś	Miasteczko	brzeski	223
	Włodawka	Wieś	Miasteczko	brzeski	292
	Włodzimierzec	Miasto ►	Miasteczko	sarneński [6]	2935
	Wołczyn	Wieś	Miasteczko	brzeski	190
	Wysock	Miasto ►	Miasteczko	sarneński [5]	2978
	Wysokie Litewskie	Miasto	Miasteczko	brzeski	2100
	Żabinka	Wieś	Miasteczko	kobryński	610

Przypisy

Zobacz też

• Kresy Wschodnie
• Podział administracyjny II RP
• Dawne gminy w województwie poleskim