Ludzki wirus niedoboru odporności
Wyrenderowany przekrój przez wirusa HIV
Cechy
Skrót	HIV
Rodzina	Retrowirusy
Kwas nukleinowy	RNA
Liczba nici	ss-RT
Nagi kwas nukleinowy	niezakaźny
Wywoływane choroby	AIDS

Schemat budowy wirusa

Ludzki wirus niedoboru odporności, HIV ( ang. human immunodeficiency virus) - wirus z rodzaju lentiwirusów , z rodziny retrowirusów . Atakuje głównie limfocyty T -pomocnicze ( limfocyty Th ). Wiriony mają budowę kulistą i otoczone są otoczką lipidową , zawierającą liczne białka ( glikoproteiny : gp120 u HIV-1 i HIV-2 oraz gp41 u HIV-1 i gp36 u HIV-2 ). Pod osłonką znajduje się płaszcz białkowy, czyli kapsyd , kryjący materiał genetyczny wirusa ( RNA ) i enzymy: odwrotną transkryptazę , integrazę . Wywołuje AIDS . Dotychczas poznano 2 typy wirusa:

• HIV-1
• HIV-2

Historia, odkrycie i nagroda Nobla

Jest dyskutowane, kto jako pierwszy wyizolował wirus HIV. Uznaje się, że był to zespół Luca Montagniera ( 1983 ) pracujący w Instytucie Pasteura . W 1984 roku wirus został wyizolowany przez zespół Roberta Gallo w USA . Wyizolowane wirusy były identyczne i w końcu zostały nazwane HIV. W 1986 roku we Francji wyizolowano drugi typ wirusa (HIV-2), u pacjenta chorego na AIDS i leczącego się w Europie. HIV-2 jest bardziej podobny do wirusów SIV (z ang. simian immunodeficiency virus) zachodnioafrykańskiej małpy mangaby szarej Cercocebus atys niż do HIV-1.

Za odkrycie (wyizolowanie) w 1983 roku wirusa HIV Luc Montagnier wspólnie z Françoise Barré-Sinoussi otrzymali w 2008 Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny .

HIV należy obecnie do najlepiej poznanych wirusów, ale charakteryzuje się dużą zmiennością, która może się objawiać nawet u jednego pacjenta (w różnych okresach rozwoju choroby). HIV wykazuje tropizm w stosunku do komórek posiadających na swojej powierzchni antygeny CD4 czyli do limfocytów T pomocniczych , makrofagów i komórek mikrogleju . Przy zakażeniu drogą płciową infekcji ulegają najpierw makrofagi. Przy zakażeniu poprzez krew infekcji ulegają jako pierwsze limfocyty T, co skutkuje ostrzejszym przebiegiem choroby.

Może być przenoszony drogą płciową (przez stosunek z zakażoną osobą), lub poprzez transfuzję zakażonej krwi, używanie igieł zanieczyszczonych krwią zakażonych osób (narkomani) oraz łożysko lub krew w trakcie porodu (zakażenie okołoporodowe), a także z mlekiem matki. Okres inkubacji wynosi od 0,5 do 3 lub nawet więcej lat. Swoiste przeciwciała pojawiają się już po 3-8 tygodniach, niekiedy dużo później. Są one wykorzystywane do diagnozowania AIDS i nosicielstwa HIV. Podejrzenie zachorowania na AIDS stawia się na podstawie m.in. następujących objawów, zwanych chorobami wskaźnikowymi dla AIDS:

• zapalenie płuc ,
• pleśniaki w układzie pokarmowym,
• nowotwory ,
• mięsak Kaposiego .

Z kolei podejrzenie zakażenia wirusem HIV można postawić wyłącznie poprzez wykonanie specjalistycznych testów:

• na przeciwciała wirusa we krwi, tzw. test przesiewowy lub ELISA - najczęściej wykonywany;
• wykrywającego istnienie białek specyficznych dla wirusa we krwi, tzw. test potwierdzający lub Westernblot - test wykonywany w przypadku dwukrotnego dodatniego wyniku testu na przeciwciała wirusa celem potwierdzenia zakażenia;
• hodowlę w materiale pacjenta RNA wirusa - metoda skomplikowana, wykonywana rzadko.

Epidemiologia

Średnia roczna liczba nowo wykrywanych zakażeń HIV w latach 2002-2006, według województw. Podane liczby zakażeń na 100 000 ludności. Dane PZH na 1.10.2007^[1]

W Polsce od 1985 roku prowadzone przez Państwowy Zakład Higieny badania epidemiologiczne stwierdzają 12.068 zakażeń HIV obywateli Polski (stan na 31 grudnia 2008^[2]). 45% (5.476) zakażeń było związane z zażywaniem narkotyków, a w ponad 40% przypadków zachorowań - nie znamy prawdopodobnej przyczyny zakażenia. Liczba potwierdzonych osób HIV-pozytywnych stanowi 0,032% ludności Polski ; dla porównania w Rosji wedle szacunków UNAIDS z HIV żyje nawet 2% populacji.

Rozpowszechnienie HIV wśród dorosłych na koniec 2005
     15–50%      5–15%      1–5%      0,5–1,0%      0,1–0,5%      <0,1%      brak danych

Wykrywanie HIV

Zdjęcie wirusów HIV-1 wykonane mikroskopem elektronowym .

Schematyczne przedstawienie kluczowych cech strukturalnych HIV-1 wchodzącego do komórek T. Dwa dolne obrazki przedstawiają alternatywne modele wejścia do komórek.

Wielu ludzi HIV-pozytywnych jest nieświadomych zakażenia wirusem^[3]. W Afryce przebadano mniej niż 1% aktywnej seksualnie populacji miejskiej, a procent ten jest jeszcze mniejszy w wypadku populacji wiejskiej^[3]. Tylko 0,5% kobiet w ciąży odwiedzających miejskie ośrodki zdrowia zostało przebadane lub uzyskało poradę w tym zakresie^[3]. Jeszcze niższy procent dotyczy kobiet odwiedzających ośrodki wiejskie^[3]. Dawcy krwi mogą być nieświadomi zakażenia i dlatego ich krew oraz uzyskiwane preparaty krwiopochodne używane w służbie zdrowia i badaniach naukowych są rutynowo badane przesiewowo w kierunku HIV^[4].

Badanie w kierunku HIV-1 rozpoczyna się wstępnym badaniem przesiewowym metodą immunoenzymatyczną ( ELISA ), które służy do wykrycia przeciwciał anty-HIV-1. Próbki z brakiem reakcji we wstępnym teście ELISA są uważane za HIV-negatywne, o ile nie wystąpi nowa ekspozycja na zakażonego partnera lub partnera o nieznanym statusie HIV. Próbki, w których test ELISA wyszedł pozytywnie, są sprawdzane podwójnie^[5]. Jeśli wynik obu testów jest dodatni, to próbka zostaje określona jako powtarzalnie dodatnia i zostaje poddana badaniom potwierdzającym z użyciem bardziej swoistych testów uzupełniających (np. Western blot oraz rzadziej testem immunofluorescencji (IFA)). Tylko próbki, które powtarzalnie dają reakcję w teście ELISA i wychodzą pozytywnie w IFA lub dają reakcję w Western blocie, są uważane za HIV-pozytywne i wskazują na zakażenie HIV. Próbki, które powtarzalnie dają reakcję w teście ELISA, mogą dawać nieokreślone wyniki w Western blocie, co może wynikać zarówno z niepełnej odpowiedzi humoralnej u osoby zakażonej, jak i nieswoistych reakcji u osoby niezakażonej^[6]. Test IFA nie jest szeroko stosowany, chociaż może potwierdzić zakażenie w takich niejasnych przypadkach. Ogólnie biorąc, druga próbka powinna zostać pobrana po dłużej niż miesiącu i przebadana u osób z nieokreślonym wynikiem w Western blocie. W niepewnych sytuacjach w postawieniu rozpoznania mogą pomóc badania w kierunku kwasów nukleinowych wirusa, ale są one znacznie słabiej dostępne^[5]. Dodatkowo próbki mogą dostarczyć nieokreślonych wyników jeśli zostaną pobrane w niewystarczającej objętości. W takich przypadkach pobiera się drugą próbkę do badania.

Mity dotyczące HIV

W społeczeństwie istnieje mnóstwo mitów i zakłamań na temat sposobu roznoszenia się wirusa jak i osób seropozytywnych; oto kilka z nich:

• "HIV i AIDS to to samo". HIV jest wirusem, który może wywołać chorobę AIDS . Nosiciele HIV mogą żyć latami bez objawów klinicznych choroby. Obecnie (2006) stosowane terapie antyretrowirusowe pozwalają zahamować rozwój AIDS u nosicieli HIV, aczkolwiek są bardzo kosztowne (powyżej 1000 EUR miesięcznie).
• "Nie ma ryzyka podczas stosunku płciowego dwóch osób zainfekowanych HIV". Podczas takiego stosunku może dojść do tzw. nadkażenia , superinfekcji, co może znacznie skomplikować i utrudnić terapię antywirusową.
• "Infekcje HIV dotyczą tylko homoseksualistów i narkomanów ".
• "HIV można zakazić się przez ukąszenie komara , wspólne przebywanie w jednym pomieszczeniu, dotyk". Jest to niemożliwe, w przeciwnym razie byłaby obecnie kilkukrotnie większa liczba zakażonych.
• "Kobieta zakażona HIV nie może urodzić zdrowego dziecka". HIV jest czasami zdolny przenieść się na płód albo zakazić dziecko podczas porodu , ale nie zawsze. Ryzyko takiego zakażenia wynosi 20-30%. Poród przez cesarskie cięcie oraz odpowiednie leki przeciwwirusowe zmniejszają prawdopodobieństwo nawet do 1-2%.
• "Można zakazić się przez pocałunek". Ocenia się, że do zakażenia podczas pocałunku głębokiego trzeba by około pół litra śliny . Może to jednak nastąpić poprzez krew w przypadku ranek na wargach.
• "Wirus HIV jest świadomym wytworem człowieka." Wirusy HIV-1 i HIV-2 występują naturalnie w populacjach małp afrykańskich, odpowiednio: szympansów i mangab szarych^[7]. Ludzka epidemia powstała w wyniku przeniesienia małpich wirusów do populacji ludzkiej^[8]. Najprawdopodobniej miało to związek z częstą w niektórych regionach Afryki praktyką polowania na małpy w celach konsumpcyjnych - uważa się, że poprzez skaleczenie do krwiobiegu jednego z myśliwych dostała się krew świeżo upolowanego zwierzęcia, w konsekwencji zaraził się on wirusem HIV.

Zapobieganie HIV

W pewnym stopniu ochroną podczas kontaktu seksualnego przed wirusem HIV i innymi infekcjami przenoszonymi drogą płciową są prezerwatywy^[9]. Światowa Organizacja Zdrowia WHO podaje, że skuteczność prezerwatyw w zapobieganiu HIV to 80-95%^[10]. Jak zaznacza WHO: "To oznacza, że używanie prezerwatyw chroni przed 80% do 95% zakażeń wirusem HIV, które pojawiłyby się gdyby prezerwatywy nie zostały użyte"^[10]. Polskie Krajowe Centrum do spraw AIDS opierając się na innych badaniach podaje, że skuteczność prezerwatyw wynosi 90-95%^[11][12]. Autorzy innego dużego przeglądu badań stwierdzają, że skuteczność prezerwatyw wynosi średnio 80%^[13]. Mimo że żadne badanie nie pokazało, że prezerwatywy są skuteczne w 100% w zapobieganiu HIV, to trzeba pamiętać, że użycie prezerwatywy zawsze daje większe bezpieczeństwo, niż nieużycie żadnej ochrony.

Krajowe Centrum ds. AIDS przestrzega, że używanie środków plemnikobójczych takich jak globulki albo prezerwatyw ze środkiem plemnikobójczym może powodować podrażnienie błony śluzowej pochwy i tym samym ułatwić zakażenie wirusem HIV^[11].

Do grupy zachowań ryzykownych należy np. uprawianie seksu bez zabezpieczenia czy korzystanie z niezabezpieczonych strzykawek przez różne osoby^{[10][13][11][12]}.

Zobacz też

• Profilaktyka poekspozycyjna HIV
• Pozytywni.net

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Krajowe Centrum ds. AIDS