Wielkie Księstwo Moskiewskie (
ros.
Великое княжество Московское,
łac.
Magnus Ducatus Moscuensis; potocznie
pol.
Moskwa,
łac.
Moscovia lub Muscovia) – państwo ruskie istniejące w latach
1328
-
1547
ze stolicą w
Moskwie
. Wielkie Księstwo Moskiewskie było kontynuacją
Księstwa Moskiewskiego
(
1213
-
1328
), które zostało podniesione do rangi
wielkiego księstwa
w
1328
roku, w wyniku
unii personalnej
Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego i Księstwa Moskiewskiego oraz przeniesienia stolicy wielkiego księstwa z
Włodzimierza
do Moskwy.
Władcy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego rozpoczęli proces jednoczenia ziem ruskich, kończąc w
1521
roku okres
rozbicia dzielnicowego
Rusi, kiedy to Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się jedynym istniejącym państwem ruskim. W
1547
roku odbyła się koronacja wielkiego księcia moskiewskiego
Iwana IV Groźnego
na "cara Wszechrusi", co dało początek Carstwu Rosyjskiemu. Carowie rosyjscy nadal jednak używali (do
1917
roku) tytułów m.in. wielkich książąt kijowskich, włodzimierskich,
twerskich
i moskiewskich.
Po upadku
Bizancjum
i podboju
Bałkanów
oraz
Kaukazu
przez Turków Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się także jedynym niepodległym państwem prawosławnym. Moskwa, jako spadkobierczyni Bizancjum aspirowała wówczas do roli stolicy świata prawosławnego, co wyrażono m.in. w
teorii trzech Rzymów
.
Historia
Ustanowienie wielkiego księstwa
Herb z
1472
roku przedstawiający dwugłowego orła. Znak ten został przejęty przez Wielkie Księstwo Moskiewskie po upadku Bizancjum i zawarciu małżeństwa przez
Iwana III Srogiego
z księżniczką bizantyjską
Zofią Paleolog
, bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego. Od tej chwili władcy Wielkiego Księstwa stali się spadkobiercami Bizancjum i zaczęli używać tytułu władców bizantyjskich "carów-cesarzy".
Bitwa na Kulikowym Polu
– obraz pędzla Adolpha Yvona z
1850
r. upamiętniający zwycięstwo Dymitra Dońskiego nad Złotą Ordą w
1380
r. Bitwa ta stała się początkiem końca panowania Złotej Ordy na Rusi. Zbiory Pałacu Wielkiego na
Kremlu
Po
1054
roku
Ruś Kijowska
uległa
rozbiciu dzielnicowemu
dzieląc się na kilkadziesiąt księstw i dwie republiki, przy czym książęta, którym udało się zawładnąć
Kijowem
byli w hierarchii feudalnej wyżej postawieni od pozostałych książąt i posługiwali się tytułem
wielkiego księcia
. W
1169
roku książę
włodzimierski
Andrzej I Bogolubski
opanował Kijów uzyskując tym samym tytuł wielkiego księcia. Odmiennie od większości swoich poprzedników, nie przeniósł do tego miasta swej stolicy lecz po opanowaniu Kijowa osadzał tam podległych sobie książąt. Centrum swego państwa pozostawił
Włodzimierz nad Klaźmą
, który odtąd stał się stolicą wielkiego księstwa i przejął dominującą rolę Kijowa.
W
1328
roku wielki książę włodzimierski i dziedzic moskiewski
Iwan I Kalita
przeniósł stolicę swego państwa z
Włodzimierza nad Klaźmą
do rodzimej
Moskwy
, co dało początek Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. W
1340
roku Wielkie Księstwo Włodzimierskie zostało oficjalnie zniesione. Nadal jednak wielcy książęta moskiewscy (do końca
XIV wieku
) najpierw obejmowali władzę we Włodzimierzu i tytułowali się wielkimi książętami włodzimierskimi. Wielkie Księstwo Moskiewskie było zatem kontynuacją wcześniejszego
Księstwa Moskiewskiego
jaki i Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego.
Zjednoczenie ziem ruskich
Poczynając od
Iwana I Kality
, władcy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego zapoczątkowali długotrwały proces jednoczenia księstw ruskich, dokonywany w drodze dobrowolnych unii, zakupów terytoriów bądź podbojów. Księstwo Moskiewskie, jako pierwsze, podjęło też walkę z dominacją
tatarską
. Pierwsze duże zwycięstwo nad
Tatarami
odniosły wojska ruskie, pod wodzą
Dymitra Dońskiego
, w
1380
r. w bitwie na
Kulikowym Polu
nad
Donem
. Na przeszkodzie realizacji jednoczenia ziem ruskich stanęła rozwijająca się potęga
Wielkiego Księstwa Litewskiego
(pozostającego od
1386
w unii personalnej z
Polską
), pod którego wpływami znalazły się dawne zachodnie ziemie Rusi Kijowskiej (m.in. od
1362
sam Kijów).
Dzieło zjednoczenia kontynuował intensywnie książę
Iwan III Srogi
, przyłączając do swej domeny:
Jarosław
,
Rostów
,
Twer
i
Nowogród Wielki
. Iwan III uniezależnił się też całkowicie od dominacji tatarskiej
Złotej Ordy
(
1480
). Przestał mianowicie płacić podatki lenne
chanowi
tatarskiemu, a następnie odparł kilka jego odwetowych wypraw. Złota Orda upadła zresztą ostatecznie w
1502
, pobita przez
krymskich Tatarów
. Za Iwana III Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się jednolitym państwem narodowym, została rozbudowana
Moskwa
, jako stolica, a także
Kreml moskiewski
, jako rezydencja władcy. Równocześnie państwo zaczęto z czasem nazywać
grecką
nazwą Rusi: Rossija –
Rosja
.
Sprawujący od
1505
roku rządy
Wasyl III
dokończył dzieło jednoczenia kraju, przyłączając do swego państwa:
Psków
(
1510
),
Smoleńsk
(
1514
) i
Riazań
(
1521
). Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się wówczas jedynym istniejącym państwem ruskim (zachodnie księstwa ruskie zostały wcześniej zajęte przez Litwę i Polskę) oraz jedynym niepodległym państwem prawosławnym na Świecie.
Ustanowienie carstwa
W
1472
roku
Iwan III Srogi
poślubił
Zofię Paleolog
, bratanicę ostatniego
cesarza bizantyjskiego
,
Konstantyna XI Dragazesa
. Po upadku
Cesarstwa Bizantyjskiego
Wielkie Księstwo Moskiewskie zyskało na znaczeniu jako spadkobierca Bizancjum. Jako herb państwa przejęto bizantyjskiego dwugłowego orła oraz wprowadzono bizantyjski ceremoniał dworski. Aspiracje Księstwa Moskiewskiego sformułowano w tezie o Moskwie jako
"trzecim Rzymie"
. W
1478
Iwan III jako pierwszy władca przyjął tytuł zarówno wielkiego księcia jak i
cara
Wszechrusi, choć dopiero
Iwan IV Groźny
podniósł de facto państwo ruskie do rangi carstwa. Wielkie Księstwo Moskiewskie istniało formalnie do
1547
roku, kiedy to wielki książę moskiewski
Iwan IV Groźny
przybrał tytuł
cara
Rosji.
Rodowód książąt moskiewskich
Przez cały czas istnienia Księstwa Wielkomoskiewskiego panowali w nim książęta dynastii
Rurykowiczów
wywodzący się w linii prostej od
Ruryka
. Byli to:
Iwan III Srogi
(1462-1505),
Wasyl II Ślepy
(1425-1462),
Wasyl I
(1389-1425),
Dymitr Doński
(1359-1389),
Iwan II Piękny
(1353-1359),
Siemion Dumny
(1340-1353) i
Iwan I Kalita
(1328-1340).
Iwan Kalita był synem księcia moskiewskiego
Daniela
, ten zaś synem wielkiego księcia włodzimierskiego, kijowskiego i nowogrodzkiego
Aleksandra Newskiego
, który
Księstwo Moskiewskie
dla swego najmłodszego syna Daniela utworzył. Aleksander Newski był zaś synem wlk. ks. włodzimierskiego i kijowskiego
Jarosława II
, ten zaś synem wlk. ks. włodzimierskiego
Wsiewołoda III
, ten z kolei był synem wlk. ks. włodzimierskiego i kijowskiego
Jerzego Dołgorukiego
, ten zaś synem wlk. ks. kijowskiego
Włodzimierza II Monomacha
, który był synem wlk. ks. kijowskiego, czernihowskiego, perejasławskiego, rostowskiego i suzdalskiego
Wsiewołoda I
, ten zaś synem wlk. ks. kijowskiego
Jarosława I Mądrego
, ten zaś synem wlk. ks. kijowskiego
Włodzimierza I Wielkiego
, ten zaś wlk. ks. kijowskiego
Światosława I
, ten zaś wlk. ks. kijowskiego
Igora
, który był jedynym synem
Ruryka
, założyciela państwa ruskiego.
Ciekawostki
Rzeczpospolita Obojga Narodów
nie uznała tytułu cara i cesarza Rosji. W oficjalnym nazewnictwie nadal używano nazwy Wielkie Księstwo Moskiewskie wobec całej Rosji. Uległo to zmianie na
sejmie konwokacyjnym w 1764
, co utorowało drogę do rozbiorów Rzeczypospolitej.
Zobacz też
