Step wschodniego Kazachstanu wczesną wiosną

Wielki Step – ogólna nazwa obszaru geograficzno - historycznego na który składa się ciągły pas stepu zaczynający się od ujścia Dunaju , przechodzący przez Europę południowo-wschodnią i środkowe obszary Azji Środkowej , a kończący się na pograniczu Mongolii i Mandżurii .

Wielki Step jest największym obszarem roślinności stepowej na kuli ziemskiej , niemal pięciokrotnie większym od amerykańskiej Wielkiej Równiny i wielokrotnie większym od obszaru Patagonii .

Na obszarze całego Wielkiego Stepu występują bardzo podobne warunki klimatyczno-geograficzne. Są to upalne lata i mroźne zimy połączone z niewielką ilością opadów i silnymi wiatrami. Tereny te nie są jednak zupełnymi pustyniami , gdyż występujące na nich minimalne opady deszczu umożliwiają wegetację roślin trawiastych .

Z powodu tych warunków klimatycznych na Wielkim Stepie jedyną formą gospodarki naturalnej jest hodowla owiec i bydła wymagająca ciągłego przemieszczania się w poszukiwaniu świeżych terenów do wypasu zwierząt.

Podział Wielkiego Stepu

Wielki Step dzieli się na mniejsze regiony, zróżnicowane pod względem wysokości nad poziomem morza, klimatu , rzeźby terenu oraz życia roślinnego i zwierzęcego (poniższy podział jest używany przez World Wildlife Fund :

• Step Pontyjski ( Mołdawia , Ukraina , Rosja )
• Lasostep Kazachski (Rosja, Kazachstan )
• Step Kazachski (Rosja, Kazachstan)
• Wysoczyzny Kazachskie (Kazachstan)
• Step Ałajsko-Zachodniotienszański (Kazachstan, Tadżykistan , Uzbekistan )
• Suchy Step Podnóża Tienszanu (Kazachstan, Kirgistan , Chiny )
• Step Doliny Emin (Kazachstan, Chiny)
• Step Ałtajski (Kazachstan)
• Sajański Step Śródgórski (Rosja)
• Lasostep Południowosyberyjski (Rosja)
• Lasostep Selengijsko-Orchoński (Rosja, Mongolia )
• Step Mongolsko-Mandżurski (Rosja, Mongolia, Chiny)
• Lasostep Dauryjski (Rosja, Mongolia, Chiny)

Osadnictwo Wielkiego Stepu

Wielki Step miał ogromne znaczenie dla historii Azji i Europy. Ze względu na to, że na obszarze tym niemożliwe jest normalne, osiadłe rolnictwo , nie powstały tu nigdy silne struktury państwowe , a ludność tego obszaru przemieszczała się przez tysiące lat w niekontrolowany przez nikogo sposób. Często, zwłaszcza w okresie suszy , ludność zamieszkująca Wielki Step łączyła się w zbrojne struktury zwane ordami , które napadały na kraje graniczące z Wielkim Stepem, wpływając w istotny sposób na ich historię. Dotyczy to zwłaszcza Rosji , Chin , Bizancjum i Persji .

Aby zrozumieć mechanizm powstawania ord należy prześledzić mechanizmy powstawania struktur społecznych na Wielkim Stepie. Warunki klimatyczne wymuszały na społecznościach Wielkiego Stepu jednakowy i niezależny od kultury sposób życia i, co za tym idzie, jednakowe struktury. Struktury te to:

• Wspólnota rodowa zwana też aułem – podstawowa jednostka społeczna na stepie, składająca się z od 20 do 100 pasterzy z rodzinami. W obrębie jednego rodu własność bydła, owiec i koni była wspólna i wspólnie za nią też odpowiadano. Auł składa się z kolonii specjalnych namiotów – jurt (zwykle po jednej dla każdej rodziny) oraz kręgu pastwiskowego okrążającego koncentrycznie tę kolonię.
• Wspólnota plemienna – tworzyły je z sobą wszystkie spokrewnione auły. Zwykle w ramach plemienia dawało się wyróżnić auł wiodący – który był rodzajem "aułu-matki", czyli pierwotnego aułu, z którego poprzez mechanizm dzielenia powstawały wszystkie pozostałe. W ramach wspólnoty plemiennej występował rodzaj słabej solidarności między aułami – tzn. gdy dane plemię wchodziło w konflikt z innym, następowało chwilowe jednoczenie się pasterzy z całego plemienia przeciw wspólnemu wrogowi. Na ogół jednak, nawet w ramach jednego plemienia istniała stała konkurencja i walka o lepsze pastwiska uniemożliwiająca tworzenie stałych struktur społecznych ponad aułami.
• Orda – W okresach suszy walka o pastwiska ulegała intensyfikacji, zarówno wewnątrz plemion jak i pomiędzy nimi. Często zdarzało się, że przegrane auły, które nie mogły znaleźć wolnych pastwisk z konieczności porzucały swoje stada, łączyły się w większe zgrupowania i zbrojnymi watahami napadały wciąż prosperujące auły, żyjąc już tylko i wyłącznie z rabunku. Watahy, które osiągały szczególnie duże sukcesy w rabunku, przyciągały do siebie kolejne przegrane w walce o pastwiska auły, co z jednej strony zwiększało ich potęgę wojskową, ale z drugiej strony wymuszało stałą eskalację rabunku, gdyż wszyscy członkowie ordy żyli przecież wyłącznie z tego. Raz rozpoczęty proces powstawania ordy trwał więc stale aż do momentu, gdy orda natrafiła na silniejszego od siebie przeciwnika. W okresach suszy, kiedy napływ nowych aułów do ordy był silny a opór aułów wciąż utrzymujących się z pasterstwa był słaby, w końcu całe plemiona przekształcały się w ordy. Orda taka podporządkowywała sobie najpierw inne, okoliczne plemiona, a gdy nie było już kogo rabować na terenie Wielkiego Stepu, jej atak kierował się na ościenne państwa z normalną gospodarką rolną.

Bibliografia

• Lew Gumilow - "Śladami cywilizacji Wielkiego Stepu", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2004,