Gatunek leczniczy

Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba L. ) – gatunek drzewa należącego do rodziny miłorzębowatych. Jest jedynym dziś żyjącym liściastym drzewem nagozalążkowym . Pochodzi z Chin . Miłorząb dwuklapowy podobny jest do kopalnego gatunku Ginkgo adiantoides. Czasami używana nazwa miłorząb japoński jest myląca, gdyż gatunek ten nie występuje naturalnie w Japonii , a wyłącznie w Chinach .

Miłorząb w Radziejowicach

Występowanie

Gatunek endemiczny i reliktowy występujący na stanowiskach naturalnych wyłącznie w południowo-wschodniej części Chin . Stanowisko naturalne zajmuje obszar 1018 ha, znajduje się tam 167 drzew o pierśnicy powyżej 123 cm, są to 20 m drzewa o wieku powyżej 1000 lat, kilka drzew w wieku do 3400 lat i wysokości 40 m. Stamtąd w XI wieku został rozpowszechniony w innych prowincjach Chin i Japonii, najpierw jako drzewo owocowe (jadalny zarodek – "pestka"), głównie przez buddyjskich mnichów, a następnie jako drzewo ozdobne w innych rejonach świata. Roślina długowieczna, dożywająca nawet 4000 lat. Do Europy miłorząb został sprowadzony w pierwszej połowie XVIII wieku z Japonii do Holandii do ogrodu botanicznego w Utrechcie (najstarszy okaz w Europie). Do Polski pierwszy okaz sprowadzono w 1723-28 do ogrodu przypałacowego w Łańcucie i tam też znajduje się najstarszy miłorząb w Polsce – klon męski, w 2002 obwód pnia na wysokości 130 cm: 450 cm i 337 cm. Inne okazy w Polsce pojawiały się kolejno: w 1808 – w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie , 1824 – w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie , 1827 – w arboretum w Kórniku w PAN oraz w Ogrodzie Dendrologicznym w Przelewicach.

Morfologia

Jest jedynym z nielicznych przedstawicieli roślin nagozalążkowych (pozostałe to sagowce i gniotowe ), które mają spłaszczone, opadające na zimę liście (nie przekształcone w szpilki). System korzeniowy palowy i głęboki.

Pokrój

Dorasta w swojej ojczyźnie do wysokości 30-40 metrów. Korona młodych okazów stożkowata, gałęzie odrastają prostopadle do pnia lub kierują się ukośnie, z czasem konary wyginają się ku dołowi, wierzchołek zaokrągla się i cała korona staje się cylindryczna. Okazy męskie od żeńskich można odróżnić po pokroju: drzewa męskie – mają pokrój zbliżony do nagozalążkowych, wyraźnie widać strzałę – pokrój strzelisty, a drzewa żeńskie – pokrój zbliżony do okrytozalążkowych.

Pień

Osiąga 4,5 metra w pierśnicy . Prosty, "strzałowaty". Kora bruzdowana, szara, u starszych egzemplarzy głęboko spękana. Gałęzie osadzone na pniu prostopadle. Gałązki zróżnicowane na żółtawopopielate długopędy i gęsto ustawione na nich krótkopędy , o charakterystycznych wałeczkach, będących pozostałościami po opadłych łuskach i liściach (do ok. 4 cm długości). Długopędy roczne często grubsze na końcu niż u nasady. Okazy żeńskie i męskie można odróżnić po pędach: żeński pęd ma pąki małe i na wierzchołku zaostrzone a męski duże i zaokrąglone.

Liście

Skrętoległe na długopędach, blaszka liściowa klapowana, na krótkopędach ułożone okółkowo po 5-8, a blaszka liściowa jest wachlarzowata. Kształt szerokowachlarzowaty, blaszka skórzasta, twarda, zielona, aparaty szparkowe jak u okrytozalążkowych na spodniej stronie liści, o unerwieniu widlastym, rozgałęziającym się dychotomicznie, jesienią przebarwiają się na kolor jaskrawożółty (już w drugiej dekadzie września przebarwia się; liście utrzymują się na drzewie aż do ujemnych temperatur, a potem bardzo długo utrzymują się żółte na powierzchni gleby).

Liście i kwiaty męskie

Kwiaty

Roślina dwupienna , choć wszczepia się gałązki żeńskie w korony drzew męskich. Kwiaty męskie – na krótkopędach w postaci zwisających bazi 2-3 cm długości, bardzo mocno pylą; pyłek przenoszony jest na odległość do 1,5 km. Kwiaty żeńskie – dwa nagie zalążki na długiej szypułce, umieszczone na krótkopędzie, liczba kwiatów przeważnie parzysta; nie zawsze oba zalążki rozwijają się.

kwiaty żeńskie

Owoce

Nasiona są żółte, na długiej szypule, otoczone mięsistą osnówką . Przypominają śliwkę o średnicy około 2,5-3 cm (Uwaga: nie należy ich mylić z owocami – nagonasienne nie wytwarzają owoców). Prażone nasiona są jadalne. Osnówki maja nieprzyjemny zapach zjełczałego masła.

Długopęd

Drewno

Zróżnicowane na jasnobrązowy biel i czerwonawożółtą twardziel , posiada jedwabisty połysk oraz zwartą strukturę z wąskimi i dobrze widocznymi słojami rocznymi, przypomina drewno drzew iglastych - jest lekkie i miękkie, poza tym odporne na gnicie i ogień, bardzo cenione, stosowane w rzeźbiarstwie oraz do produkcji mebli i pojemników do przechowywania japońskiej wódki sake.

Biologia i ekologia

Rozwój

Drzewo dwupienne, rozdzielnopłciowe. Kwitnie po 40 latach uprawy z nasion. Zapłodnienie trwa do około 5 miesięcy (to zależy od temperatury i wilgotności). Nasiona z polskich miłorzębów mają bardzo małą zdolność kiełkowania rzędu 20-30%. Zazwyczaj rozwija się tylko jeden zalążek kwiatu żeńskiego. U starszych okazów na pniu występują czi–czi, które mają budowę pędu, ale są nieulistnione. Po zetknięciu się z glebą zakorzeniają się. Pod wpływem np. ruchów skorupy ziemskiej odrywają się od drzewa i wrastają z nich nowe osobniki.

Wymagania siedliskowe

Jest rośliną światłolubną, nie znosi stanowisk ocienionych, na których zamiera. Odporny na mróz. Drzewa o wysokości ponad 20 metrów wysokości i 1 metrze pierśnicy nie należą do rzadkości. Bardzo dobrze wytrzymuje bardzo małe napowietrzenie gleby. Świetnie znosi zasolenie. Jest bardzo odporny na suszę glebową. Źle rośnie na glebach piaszczystych i na takich, na których jest wysokie lustro wody. Odporny na choroby i szkodniki – nie spotyka się żadnych. Bardzo wolno przyrasta na grubość pnia i dosyć długo musi być palikowany. Nadaje się na bonsai . Świetnie znosi cięcie.

Zastosowanie

• Roślina ozdobna : W Polsce gatunek dosyć często spotykany w parkach i ogrodach jako drzewo ozdobne, odporne na mrozy.

Dojrzewające nasiona w osnówkach

Miłorząb Ginkgo biloba – liść

• Roślina lecznicza :
  • Miłorząb jest używany jako środek opóźniający starzenie, szczególnie w układzie krwionośnym i nerwowym. Ma on wzmacniać naczynia krwionośne , dlatego jest często zalecany w profilaktyce choroby wieńcowej serca, udaru mózgu oraz osobom starszym z objawami demencji takimi jak: dezorientacja, utrata pamięci, bóle głowy, depresja , zawroty głowy, szum w uszach oraz skarżącym się na skurcze nóg spowodowane upośledzonym przepływem tętniczym. Badania na populacji 6 tys. osób wykazały jednak, że miłorząb nie spowalnia tempa spadku sprawności umysłowej oraz nie wpływa na pamięć, język, uwagę, ani inne funkcje mózgowe^[1]
  • Ma silne właściwości antyoksydacyjne, ochrania więc ośrodkowy układ nerwowy i układ sercowo-naczyniowy przed miażdżycą i spowalnia proces starzenia. Zmniejsza agregację płytek krwi co skutkuje poprawą krążenia nawet przy istniejącej już miażdżycy . Skutecznie zapobiega pogorszeniu się wydolności umysłowej u osób starzejących się.
  • W sporadycznych przypadkach obserwowano: rozstrój żołądka, bóle i zawroty głowy. Ponieważ miłorząb zmniejsza agregację płytek krwi, występuje więc pewne ryzyko wewnątrzczaszkowych krwotoków. Należy zachować szczególną ostrożność łącząc go z lekami zmniejszającymi agregację płytek krwi ( aspiryna , warfaryna ).
  • Miłorząb dwuklapowy zawiera flawonoidy glikozydowe i terpeny , które odpowiadają za większość z wymienionych działań na ludzkie zdrowie.
  • Celowości stosowania miłorzębu w profilaktyce demencji oraz choroby Alzheimera , a także jego pozytywnego wpływu na sprawność umysłową, nie udało się potwierdzić w badaniach klinicznych.^[2][3]. Istnieją także badania wykazujące, że duże dawki miłorzębu japońskiego mogą być szkodliwe dla zdrowia, np. mogą przyczyniać się do powstawania udarów .
• Chińczycy wyrabiają z osnówek mydło.
• W Japonii nasiona, zwane tam 銀杏 ginnan, są powszechnie spożywane (po uprażeniu). Dodaje się je również do popularnej potrawy chawan mushi.^[4]

Odmiany

Miłorząb Ginkgo biloba – najstarszy okaz w Polsce (ogród przypałacowy w Łańcucie )

Na świecie jest około 200 odmian, m.in.:

• 'Bolesław Chrobry' – blaszki bardziej pogrubione, postrzępione i pofryzowane; odmiana polska
• 'Stefan Batory' – wyhodowany na AR w Poznaniu
• 'Władysław Łokietek' – bardzo wolno rośnie (10 lat osiąga 60-70cm,a 20 lat – 1,7 m); bardzo drobne liście; odmiana polska
• 'Mieszko I' – średni wzrost, pokrój stożkowy; odmiana polska
• 'Przemysław II' – wąski pokrój o lekko przewieszających pędach; odmiana polska
• 'Kazimierz Wielki' – przewieszające pędy, korona kopulasta, pędy grube i długie, blaszki liściowe do 20cm, intensywnie i szybko rosnący; odmiana polska
• 'Fastigiata' – wąska, kolumnowa; klon męski
• 'Mariken' – holenderska, do małych ogrodów, szczepiona, powstała z „czarciej miotły”; ciemniejsze liście, kuliste, niektóre liście zrośnięte po 2; klon męski
• 'Pragense' – w Pradze w latach 60. znaleziono, początkowo pędy wzniesione do góry, po kilku latach pędy przewieszają się; krótkie przyrosty 20-30 cm; klon męski
• 'Saratoga' – amerykańska odmiana – lata 80.; inny kształt blaszki liściowej, podstawa zawsze klinowata; kopulasta korona; często krzewiasta; klon męski
• 'Variegata' – powstała w Chinach w 1856; w 1995 r. trafiła do Polski; rośnie wolno; z białymi paskami lub plamami na liściach, bardzo duża zmienność liści; im więcej słońca tym bardziej pstra; korona szeroko kopulasta; klon żeński

Przypisy