Herb własny – w
heraldyce polskiej
określenie herbu przysługującego tylko jednemu rodowi czy rodzinie.
Ponieważ w Polsce istniały
rody herbowe
grupujące często po kilkadziesiąt i kilkaset rodzin współużytkujących ten sam herb, rodziny posługujące się tylko im przysługującym herbem, co było zasadą w heraldyce innych państw, były ewenementem. Herb taki nazywano często nazwiskiem rodziny lub określeniem równoznacznym herbu własnego.
Herbem własnym posługiwała się najczęściej polska
szlachta
wywodząca się z
bojarstwa
ruskiego,
litewskiego
, szlachty niemieckiej (zwłaszcza
Śląsk
,
Prusy
i
Inflanty
) oraz
Tatarów
. W
1413
r. podczas zawarcia
unii w Horodle
dokonano adopcji herbowej 47 rodów litewskich do polskich rodów heraldycznych. Większość szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego posługiwała się jednak herbami własnymi (np.
Waga
Pociejów
,
Korybut
Wiśniowieckich
), mającymi czasem swoje nazwy. Częstokroć nazwa herbu była tożsama z nazwiskiem rodziny. Niekiedy na zasadzie podobieństwa graficznego utożsamiano herb obcego pochodzenia z herbem polskim, traktując go ewentualnie jako odmianę herbu polskiego.
Rodziny herbu własnego to także w dużej mierze rodziny pochodzenia obcego,
indygenowane
w Polsce, niekiedy również rodziny
nobilitowane
. Większość
herbów mieszczańskich
to także herby własne, gdyż w przeciwieństwie do herbów szlacheckich nie posiadały zazwyczaj swoich nazw i były używane przez jedną rodzinę.
Niekiedy stosuje się określenie "herb własny" do
odmian herbowych
i
udostojnień
wprowadzanych do herbów pojedynczych rodzin rodu herbowego w związku na przykład z nadaniem
tytułu arystokratycznego
. Zdaniem większości heraldyków jest to określenie błędne, powinno mówić się w takim przypadku o hrabiowskiej odmianie herbu X lub własnej odmianie herbu X.
Przykłady herbów własnych
Niektóre herby przeniesione na szlachtę
Wielkiego Księstwa Litewskiego
(pełna lista pod hasłem
Unia horodelska
)
