Warka
Herb Herb Warki
Województwo	mazowieckie
Powiat	grójecki
Gmina • rodzaj	Warka miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1321
Burmistrz	Zygmunt Pałczyński
Powierzchnia	26,77 km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	11402 426 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 48
Kod pocztowy	05-660
Tablice rejestracyjne	WGR
Położenie na mapie Polski Warka
51°47'N 21°12'E / 51.783, 21.2 Na mapach: 51°47'N 21°12'E / 51.783, 21.2
TERC ( TERYT )	1142006114
Urząd miejski pl. Czarnieckiego 1 05-660 Warka
Strona internetowa miasta

Kościół MB Szkaplerznej w Warce

Warka – miasto w woj. mazowieckim , w powiecie grójeckim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Warka . Położona jest nad Pilicą . W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego . Przez Warkę przechodzą drogi wojewódzkie 730 , 731 i 736 .

Według danych z sierpnia 2009 miasto miało 11404 (miasto i gmina 18 791) mieszkańców.

Demografia

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z XIII wieku. Warka otrzymała prawa miejskie między 1302 a 1321, ponieważ w 1321 Książę Trojden , potwierdził fakt istnienia miasta Warka. Miasto rozwijało się głównie jako ośrodek produkcji piwa oraz dzięki handlowi.

W 1478 roku, Książę mazowiecki Bolesław V , nadał Warce przywilej zastrzegający wyłączność dostaw tamtejszego piwa na swój dwór i sprzedaży w piwnicy warszawskiego ratusza. Przywilej ten został potwierdzony przez księcia w roku 1483. XVI wiek to okres dalszego rozkwitu miasta. O wysokim rozwoju piwowarstwa w Warce świadczy liczba piwowarów wykazana w lustracji dóbr królewskich. Wynika z niej, że w roku 1577, w Warce zamieszkiwało 30 piwowarów . Dla porównania, w znacznie większej Warszawie, było w tym czasie 38 mistrzów piwowarskich. Warka była wówczas drugim co do wielkości ośrodkiem piwowarskim w Księstwie Mazowieckim, a warzone tam piwo doceniane było m.in. przez takie osobistości ówczesnej Europy jak papież Klemens VIII .

W czasie potopu szwedzkiego , regimentarz Stefan Czarniecki pobił w 1656 w bitwie pod Warką wojska szwedzkie.

Od 1795 miasto w zaborze pruskim. W latach 1807 - 1815 , Warka leżała w Księstwie Warszawskim , potem w Królestwie Polskim. W czasie II wojny światowej miasto prawie doszczętnie zniszczone w wyniku działań na przyczółku warecko-magnuszewskim. Nad Warką swój pierwszy lot bojowy odbył pułk lotnictwa myśliwskiego Warszawa stworzony przy armii polskiej na wschodzie.

Nazwa miasta

Pierwsze źródła historyczne podają nazwę Varca w 1231 , w 1508 pojawia się już współczesna forma Warka^[1]. Geneza nazwy miasta nie jest jednak jednoznacznie ustalona, a wyróżnia się dwie hipotezy. Według pierwszej nazwa miasta powstała od przedrostka war i przypuszczalnie określała miejsce wirów rzecznych. Miasto od wieków słynęło z warzenia piwa, stąd inna teoria głosi, że nazwa Warka pochodzi od słowa „warzyć” (kipieć, kotłować się), co odpowiada jednemu z procesów produkcji piwa. Warka to także piwowarska jednostka miary oznaczająca porcję piwa uzyskanego z jednego warzenia. Funkcjonował również gwarowy rzeczownik war(ka) = ‘warzenie, gotowanie’.

Tradycje piwowarskie

Tradycje piwowarskie w Warce sięgają piętnastego stulecia. Już wtedy na terenie dzisiejszego miasta Warka produkowany był napój alkoholowy na bazie jęczmienia. W roku 1478 miasto otrzymało od Księcia Mazowieckiego, Bolesława V , przywilej zastrzegający wyłączność dostaw tamtejszego piwa na swój dwór i sprzedaży w piwnicy warszawskiego ratusza. Kroniki historyczne wskazują, że w XVI wieku na terenie miasta piwowarstwem zajmowało się aż 30 piwowarów, podczas gdy w dużo większej Warszawie liczba piwowarów wynosiła 38.

Przekazy historyczne, legendy i utwory literackie potwierdzają fakt, iż piwo z Warki, które ceniono za smak, klarowność i kolor gościło na stołach całego kraju podczas najważniejszych uczt i biesiad. Książę mazowiecki Bolesław V w dowód uznania nadał przywilej zastrzegający wyłączność dostawy wareckiego piwa na swój dwór ( 1483 )^[2]. Na początku XVII wieku, Jędrzej Święcicki, geograf i historyk Mazowsza, pisał, że „Pomyślność Warki stała przede wszystkim piwem…”

Z piwem Warka związana jest legenda dotycząca nuncjusza papieskiego Hipolita Aldobrandiniego, późniejszego papieża Klemensa VIII . Przebywając w Polsce bardzo zasmakował w wareckim piwie. Twierdził iż, „było wyborne, szczypiące, z koloru i smaku do wina podobne”. Po powrocie do Rzymu poważnie zachorował. Gdy na łożu boleści wyszeptał "...sancta piva di Polonia... sancta biera di Warka...", obecni przy nim duchowni, sądząc, że chodzi o jakąś nieznaną świętą, zaczęli się modlić: "Santa Piva ora pro nobis" ("Święta Pivo, módl się za nami"). Chory, słysząc to, wybuchnął śmiechem. W rezultacie wrzód, z powodu którego cierpiał, pękł i Aldobrandini zaczął zdrowieć.

Turystyka i zabytki

• barokowy kościół parafialny św. Mikołaja z lat 1603-61
• klasycystyczny ratusz z 1821 r.
• Dworek szlachecki z XIX wieku (ul. Długa)
• na cmentarzu grób płk Piotra Wysockiego
• pomnik – miejsce po domu "na wójtostwie", gdzie mieszkał (od 1857 ) i zmarł ( 1875 ) płk. Piotr Wysocki (dom Piotra Wysockiego spłonął w 1939 r.)
• stanowisko archeologiczne w Starej Warce (5 km od miasta)
• w dzielnicy Winiary pałac Pułaskich z końca XVII wieku, a w nim Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego (pamiątki po Pułaskim, udział Polaków w walkach o niepodległość Stanów Zjednoczonych)
  • park wokół pałacu
  • pomnik Kazimierza Pułaskiego
• barokowy kościół Matki Boskiej Szkaplerznej z lat 1652-1746 (dawniej klasztor franciszkański)
  • barokowe ołtarze i rokokowa ambona.
  • miejsce pochówku książąt mazowieckich Trojdena I i Konrada II czerskiego i księżnej Danuty Anny , żony Janusza I – XIX w. tablica nagrobna fundacji płk Piotra Wysockiego .

W „Topografia czyli opis Mazowsza” Jędrzeja Święcickiego, wydanej w 1634 r, napisał „Zaraz opodal widać miasto Warkę szeroko rozbudowane ........sześć kościołów, i siódmy bardzo wspaniały z klasztorem ks. dominikanów, w którym znajdują się godne widzenia grobowce Trojdena, Ziemowita, książąt mazowieckich, oraz Anny, siostry Witolda”.

• pomnik powstańców 1863 na Błoniach, upamiętniający egzekucję płk Władysława Kononowicza i dwóch jego adiutantów, dokonaną przez Rosjan 2 czerwca 1863 .
• pomnik pomordowanych na Wschodzie- Krzyże Katyńskie .
• ohel cadyka Izaaka Kalisza niedaleko mostu kolejowego posadowiony na przedwojennym kirkucie
• armata z września 1939 r. wydobyta przez jednego z rolników. Została odnowiona (ale zachowano np. ślady po pociskach). Można ją zobaczyć przy strzelnicy Klubu Oficerów Rezerwy (obok stadionu KS Warka).

Piękne tereny do pieszych wędrówek, miasto przylega do Puszczy Stromeckiej , która jest bardzo bogata w grzyby. Można w niej też odnaleźć pozostałości po działaniach z okresu II wojny światowej (okopy, transzeje etc). Miasto słynie z produkowanego w browarach "Warka" piwa. Miasto położone nad Pilicą, która w ostatnich latach stała się jedną z czystszych rzek w Polsce.

Zabytki (wg. rejestru zabytków KOBiDZ )

na listę zabytków wpisane są obiekty:^[3]

Warka

• kościół par. p.w. św. Mikołaja, XIV-XVII, XX, nr rej.: 487/A/62 z 23.03.1962 oraz 177/A z 15.10.1982
• zespół klasztorny franciszkanów, XVII/XVIII, nr rej.: 117/A/58 z 20.05.1958 oraz 178/A z 15.10.1982:
  • kościół p.w. MB Szkaplerznej
  • dzwonnica
  • klasztor
• ratusz , 1 poł. XIX, nr rej.: 488/A/62 z 23.03.1962 oraz 202/A z 14.04.1983
• dom, ul. Długa 5, pocz. XIX, nr rej.: 1174/A/75 z 22.05.1975 oraz 203/A z 14.04.1983

Warka – Winiary

• zespół pałacowy, XIX, nr rej.: 215/A/83 z 6.06.1983 oraz z 1.10.1997:
  • pałac (dec. dwór)
  • park

Organizacje charytatywne i działalność dobroczynna

• Internetowy Charytatywny Vortal Pomocy Dzieci Dzieciom "Pomocna – Dłoń"
• Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Osób Niepełnosprawnych „Tęcza”

Sport i turystyka

• WTS Warka – siatkówka mężczyzn
• KS Warka – piłka nożna
• STER Warka
• Klub Kajakowy "KOREK"
• Stadnina "Sielanka"

Osoby związane z Warką

Pomnik Piotra Wysockiego w Warce

• Kazimierz Pułaski ( 1745 - 1779 ), wybitny dowódca, przywódca i marszałek w Konfederacji Barskiej , generał w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, bohater polsko-amerykański
• Adam Jarzębski (zm. 1649), kompozytor i poeta;
• Izaak Kalisz ( 1779 - 1848 ), cadyk , założyciel chasydzkiej dynastii cadyków wareckich
• Władysław Kononowicz ( 1820 - 1863 ) dowódca w powstaniu styczniowym , rozstrzelany przez Rosjan w Warce
• Piotr Wysocki ( 1797 – 1875 ), pułkownik , przywódca spisku oficerów i podchorążych , który doprowadził do wybuchu powstania listopadowego w 1830 roku – Warka-Winiary jest miejscem jego urodzin (1797), a pochowany jest na wareckim cmentarzu.
• Zygmunt Ledóchowski , ur. 1898 w Warce, zm. 1965 w Gdańsku, polski chemik, nauczyciel akademicki, żołnierz Armii Krajowej, pochowany na cmentarzu parafialnym w Warce.
• Władysław Matlakowski , ur.1850 w Warce, zm. 1895 w Zbijewie, lekarz, pisarz, uczony.
• Mikołaj Zieleński , ur. ok. 1550 w Warce, zm. ok. 1616, organista i kapelmistrz na dworze prymasa Polski Wojciecha Baranowskiego w Łowiczu

Honorowi Obywatele Warki

• Czesław Bogusiewicz – 1973,
• Edward Hromy – 1973,
• Kazimierz Gotówko -1973,
• Stefan Lazar – 1973,
• Jan Okulicz – 1973,
• Mieczysław Podgórski – 1973,
• Konstanty Semkow – 1973,
• Borys Jelisow – 1979,
• Medar Konieczny – ?,
• Wacław Król – ?,
• Ryszrad Grudman – ?,
• Witold Łokuciewski – 1989,
• Stanisław Skalski – 1989,

Powyżej wymienieni Honorowi Obywatele Warki, to piloci walczący w polskim lotnictwie w czasie II wojny swiatowej. Honorowe Obywatelstwo Warki otrzymał również w 1984 r. 1 Pułk Lotnictwa Mysliwskiego "Warszawa".

• Władysław Janus – 1973,
• Kazimierz Kozłowski – ?,
• Stanisław Marcinowski – ?,
• Stanisław Marciniak – 1984,
• Aleksander Gajewski – 1992,
• Zdzisław Lejman – 1996,
• Sławomir Susik – 1996,
• Dariusz Kossakowski – 2003,
• Władysław Gwardys – 2003,
• Tadeusz Kulawik – 2006.

Honorowe Obywatelstwo Warki otrzymała również w 1984 r. Załoga statku m/s Warka i Załoga statku m/s Kazimierz Pułaski.

Przypisy

Zobacz też

• Synagoga w Warce
• Cmentarz żydowski w Warce

Linki zewnętrzne

• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
• Warka w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom XII (Szlurpkiszki – Warłynka) z 1892 r.