Waregowie, Wariagowie - nazwa pochodząca od staronordyckiego słowa var - ślub, tu używana w rozumieniu przysięgi, w formie pośredniej vearing - towarzysz, sprzymierzeniec^[1].

Waregowie przedstawieni w Kronice z XI wieku

Waregami nazywamy skandynawskich wikingów Russów - pochodzących prawdopodobnie z obecnej Szwecji i Danii zamieszkujących wybrzeże Morza Bałtyckiego , które we wczesnym średniowieczu zwane było Morzem Rusów lub Waregów (między innymi przez arabskich kronikarzy Al-Biruniego (Abu-Rihan) morze waregskie 1030 , i Al-Masudiego ; morze Wareng u Yakuta^[2], który w 1229 pisze "Wareng jest lud na jego brzegach", i Nasir, wspomina o tym również Nestor, 1115 ). Wojownicy ci w VIII i IX wieku działali w rejonach obecnej Polski, Ukrainy i Rosji - wzdłuż szlaku komunikacyjnego prowadzącego z Północy do Grecji i Morza Czarnego, tworząc tam w późniejszym okresie m.in. pierwszy organizm państwowy, nazwany Rusią Kijowską (patrz też Ruryk ).

Pierwsi Wikingowie zaczęli docierać na te tereny w pierwszej połowie VIII wieku, spływając rzekami na południe. W odróżnieniu od relacji z państw Europy Zachodniej, nie mamy z ziem ruskich informacji o plądrowaniu tych terenów przez wyprawy łupieskie.

Podróże

Szlaki Waregów

Waregowie w swoich podróżach na południe wykorzystywali sieć długich rzek. Tam, gdzie nie były one ze sobą połączone, a także w przypadku występowania szczególnie dużych progów wodnych, przetaczano łodzie lądem, wykorzystując belki. Najważniejszą trasą była ta wiodąca Dnieprem do Morza Czarnego i dalej, do stolicy Bizancjum - Konstantynopola na który Waregowie kilkakrotnie napadali, w zamian za pokój wymuszając korzystne traktaty handlowe. Inni płynęli Wołgą do Morza Kaspijskiego (tzw. szlak saraceński)^[3], którędy docierali (później podróżując lądem) do Kalifatu Bagdadzkiego .

Handel

W przeciwieństwie do Wikingów operujących na zachodzie, Waregowie częściej parali się kupiectwem, niż rabunkiem. Handlowano głównie futrami i skórami, a także miodem , woskiem i niewolnikami , wymieniając je na wino , przyprawy , klejnoty i różne tkaniny. Ich głównymi partnerami handlowymi byli Grecy z Cesarstwa Bizantyjskiego i Arabowie .

Stosunek do plemion słowiańskich

Początkowo Waregów nie interesował podbój ani rabunek ziem leżących pomiędzy ich ojczyzną, a bogatymi ziemiami Bizancjum i Bliskiego Wschodu. Z czasem jednak podporządkowywali sobie wioski i grody leżące przy rzekach będących trasami ich wypraw. Nakładali także daninę na okolicznych mieszkańców, opanowując kolejne tereny, wykorzystując albo walki międzyplemienne, albo zobowiązując się do ochrony ich przed Chazarami z południa.^[]

Ekspansja terytorialna

Pierwsi Waregowie na terenach przyszłej Rusi pozostają bezimienni. Wiadomo, że w połowie IX wieku drużyny wareskie stacjonowały na terenach późniejszego księstwa Nowogrodu, a tamtejsze plemiona płaciły im daninę. Według Nestora w 862 roku Waregów tych wygnano, jednak wkrótce potem doszło ponownie do walk wewnętrznych, i wkrótce potem Waregowie powrócili. W tym samym roku Ruryk, Wareg z plemienia Rusów , opanował te ziemie. Od tego momentu mamy do czynienia ze stałą, potwierdzoną przez wiele źródeł, ekspansją Waregów na ziemie słowiańskie.^[] Kuzyn i następca Ruryka, Oleg , opanował wszystkie tereny wschodniosłowiańskie i przeniósł stolicę z Nowogrodu do Kijowa tworząc państwo, później zwane Rusią Kijowską . Część historyków rosyjskich uważa to, za początek rosyjskiej państwowości, choć nie ma bezpośredniej łączności historycznej między tymi dwoma państwami. Latopis Nestora podaje, że Waregowie pomogli wprawdzie Włodzimierzowi opanować Kijów , ale uznali metropolię za swą zdobycz, żądając oddania im miasta i okupu^[4]. W roku 1030 wareskie wojska Rurykowiczów zagarniają Bełz , a w następnym roku inne grody Lachów^[5] aż po San .

Waregskie pochodzenie Polski

Bronisław Geremek wysunął kontrowersyjną hipotezę jakoby Mieszko I sam miał być Waregiem, a Państwo Polskie miało powstać w wyniku najazdu z Północy^[6]. Według XIX-wiecznego polskiego historyka, Karola Szajnochy , imiona Lach i Wareg oznaczają w językach skandynawskich to samo - towarzysza bądź sprzymierzeńca. Forma Lach jest jednak starsza od Wareg, która pochodzi z IX wieku^[1].

Nestor nie zaliczał Lachów do ogólnej nazwy "Słowian" przez którą rozumiał (zgodnie z dzisiejszą terminologią) "Słowian wschodnich". Dla niego Lachowie (Lędzianie) byli to Słowianie polscy (jako odrębna grupa), podobnie traktował słowian naddunajskich i Słowian morawsko-czeskich, których nie zaliczał do "Słowian", poprzez nazwę którą rozumiał plemiona "wschodniosłowiańskie"^[7]

Kwestią dyskusyjną jest pierwotne miejsce zasiedlania przez Lachów w ówczesnych granicach Polski. Według Nestora "sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie", co w przełożeni na język polski brzmi:"Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami , drudzy Lachowie Lutyczami , inni Mazowszanami , inni - Pomorzanami ". ^[8] W związku z powyższym jasno wynika, że zarówno rejon Warty ( Polanie ), dolnej Odry ( Lutycy ), jak i środkowej Wisły ( Mazowszanie i dolnej Wisły ( Pomorzanie ) dopiero w okresie późniejszym zostały objęte nazwą "Lachy". Najprawdopodobniejszy rejon pierwotnego osiedlenia Lachów to albo centralna Polska: ziemia sieradzka i łęczycka , lub okolice takich miast jak: Sandomierz , Lublin , Przemyśl . ^[9].

Karol Szajnocha w jednej ze swoich hipotez wysunął dyskusyjne domniemanie, jakoby Słowianie "polscy" mogli swoją nazwę wziąć od jakiegoś ludu niesłowiańskiego, powołując się na to że Nestor w swojej kronice wyraźnie odosabnia "Lachów" od "Słowian" (="Słowian wschodnich")^[10]. Domysły te Szajnocha podpiera przekazami Jana Długosza , który pisał, że Pomorzanie byli zlepkiem różnych narodów niesłowiańskich, spośród których wymienia, m.in. Wandalów , Gotów , Longobardów , Rugiów i Gepidów co stoi w ewidentnej sprzeczności z przekazami kronikarza Nestora.

Najemnicy

Waregowie byli znani ze swojej służby jako wojska zaciężne. Nazywano tak wszelkich wojowników pochodzących z przeludnionej Skandynawii, którzy brali udział w walkach w całej Europie, a także na Bliskim Wschodzie. Byli postrzegani jako dobrzy najemnicy, gdyż z jednej strony, cenili sobie złoto, z drugiej strony byli także bardzo honorowi, rzadko więc przechodzili na stronę przeciwnika.

Taktyka

Oddziały Waregów były najczęściej ciężkozbrojną piechotą, która w zwartych, zdyscyplinowanych formacjach, zwanych hirdami (były one podobne do falang ) walczyła przy pomocy włóczni , topora i ciężkich mieczy . Waregowie w tym sensie byli od IX do XI wieku bardzo często najbardziej wartościową, ale i najkosztowniejszą częścią wojsk, w skład których wchodzili, głównie ze względu na nadprzeciętny wzrost (średnio 170 cm, przy ówczesnej średniej europejskiej na poziomie 155 cm)^[] i sile, dzięki czemu mogli swobodnie władać swoimi ciężkimi toporami i mieczami, którym nie mogła się oprzeć żadna ówczesna zbroja. Sami zaś posiadali zazwyczaj najlepsze zbroje i tarcze, których nie imały się strzały ani lekkie miecze i szable. Ich legendarny "mur z tarcz" był niemal nie do przełamania przez żaden inny rodzaj oddziału wojskowego przez długi czas.

Działania

Waregowie występowali w tym czasie w wojskach praktycznie całej północnej i wschodniej Europy, a także w mniejszym stopniu na Bliskim Wschodzie. Często zdarzało się, że różne oddziały wareskie walczyły przeciw sobie, oraz że jeden i ten sam oddział służył najpierw jednemu państwu, a potem przechodził na służbę do ich bezpośrednich wrogów. Tak było bardzo często w przypadku wojen między Rusią Kijowską i Bizancjum, Bizancjum i Kalifatem Bagdadzkim , a na zachodzie między Danią i Rzeszą Niemiecką, oraz Anglią i Normandią.^[]

Schyłek

Dopiero pod koniec XI wieku ich supremacja na polach bitew skończyła się, na skutek rozwoju uzbrojenia i taktyki ciężkiej jazdy rycerzy, zdolnej do przełamania ich formacji za pomocą bezpośredniej szarży. Za symboliczną datę końca supremacji oddziałów wareskich w Zachodniej Europie, przyjmuje się rok 1066 , kiedy to w bitwie pod Hastings ciężkozbrojni rycerze Wilhelma Zdobywcy (nota-bene również potomka Skandynawów) pokonali doborowe oddziały wareskie, zwane tam huskarlami . Część z pokonanych znalazła później zatrudnienie w słynnej gwardii wareskiej , będącej jedną z elitarnych jednostek Bizancjum. Jedynie tam przez dłuższy czas (aż do upadku Konstantynopola ) utrzymała się tradycja gwardii wareskiej, jednak szybko zatraciła ona swój pierwotny, skandynawski charakter.

Przypisy