Wacław III (ur.
6 października
1289
, zm.
4 sierpnia
1306
,
Ołomuniec
) – z dynastii
Przemyślidów
, król Węgier w latach
1301
-
1305
, król Czech w latach
1305
-
1306
, tytularny władca Polski w latach
1305
-
1306
.
Pochodzenie
Wacław III był drugim synem pod względem starszeństwa (trzecim dzieckiem i jedynym synem, który dożył wieku dorosłego) króla czeskiego
Wacława II
i pochodzącej z rodu
Habsburgów
Guty
.
Wojna o dziedzictwo po węgierskich Arpadach
Od wczesnych lat Wacław był kreowany przez ojca na dziedzica tronów – nie tylko
czeskiego
i
polskiego
(po
1300
), ale także
węgierskiego
.
Szansa na przejęcie tronu węgierskiego po raz pierwszy pojawiła się na początku
1298
r., kiedy podczas zjazdu w
Wiedniu
(spotkali się tutaj Wacław II, król węgierski
Andrzej III
i Albrecht Austriacki, a omawiano m.in. sprawę detronizacji króla rzymskiego Adolfa) doszło do zaręczenia córki ostatniego władcy z dynastii
Arpadów
-
Elżbiety
z dziewięcioletnim wówczas Wacławem. W przyszłości małżeństwo to miało zapewnić Wacławowi III tron węgierski, w razie gdyby Andrzej nie doczekał się męskiego dziedzica.
Niestety z pozoru prostą sprawę komplikował fakt ogłoszenia przez zbuntowanych przeciw Andrzejowi III możnowładców nowego kandydata na króla – pochodzącego z
Neapolu
a popieranego przez
papieża Bonifacego VIII
–
Karola Roberta Andegaweńskiego
. Mimo oporu Andrzeja III, Karol Robert pojawił się w czerwcu
1300
. w
dalmatyckim
Splicie
, a jego władzę uznał arcybiskup
ostrzyhomski
Grzegorz oraz należąca do Węgier
Chorwacja
.
Niespodziewana śmierć
14 stycznia
1301
r. ostatniego króla z dynastii Arpadów, Andrzeja III, wbrew pozorom nie ułatwiła sprawy stronnictwu andegaweńskiemu zwłaszcza, że dwaj potężni możnowładcy mający swoje dobra na
Słowacji
–
Amadej Aba
i Mateusz Czak, zajęli postawę wyczekującą.
Dodatkowo sprawa się skomplikowała, kiedy przeciwnicy Karola Roberta rozpoczęli rozmowy z Wacławem II w sprawie kandydatury jego jedynego syna na tron węgierski. W maju
1301
r. możni na sejmie w
Budzie
zdecydowali się na warunkowy wybór Wacław III na króla. Szczegółowe rozmowy toczyły się następnie w czeskim
Brnie
, gdzie Wacław II zgodził się ze wszystkimi postulatami strony węgierskiej, obracającymi się wokół zapewnienia miejscowym możnym decydującego wpływu na rządy na Węgrzech.
27 sierpnia
1301
r. w Białogrodzie Królewskim (
Székesfehérvár
) doszło do uroczystej koronacji Wacława III na króla Węgier z jednoczesnym przyjęciem przez władcę imienia Władysława V.
Do najważniejszych stronników młodziutkiego Wacława (Władysława) na Węgrzech należał arcybiskup Kaloscy i zarazem kanclerz królestwa – Jan. Innym bliskim współpracownikiem króla na Węgrzech był
biskup krakowski
-
Jan Muskata
.
Niestety koronacja nie oznaczała końca kłopotów, gdyż Karol Robert oraz jego stronnictwo nie zamierzali rezygnować z pretensji do spadku po Arpadach. Nieocenioną pomocą dla Andegawenów wykazał się zwłaszcza legat papieski – kardynał Mikołaj Boccassini, który został później wybrany
papieżem Benedyktem XI
, groził opornym interdyktem i zaczął przeciągać na stronę Karola nowych stronników.
31 maja
1303
r. papież Bonifacy VIII zdecydował się użyć ostatecznych argumentów w sporze, detronizując "Władysława V", zwalniając jego zwolenników ze wszelkich przysiąg i nakazując uznanie pod groźbą klątwy Karola Roberta za króla Węgier. Wkrótce do koalicji antyczeskiej dołączył również zaniepokojony wzrostem potęgi wasala król rzymski Albrecht Habsburg oraz szukający pomocy w walce przeciwko Wacławowi –
Władysław Łokietek
.
Próby ratowania sytuacji przez Wacława poprzez sojusz z królem francuskim
Filipem IV Pięknym
nie przyniosły spodziewanych rezultatów.
Rezygnacja z węgierskiego dziedzictwa, wojna w Polsce i śmierć Wacława II
W
1304
r. Wacław II zmuszony był zbrojnie interweniować na Węgrzech, jednak nie zdoławszy zmusić przeciwnika do decydującej bitwy, wobec groźby najazdu Albrechta Habsburga na Czechy, ostatecznie wycofał się z powrotem, zabierając ze sobą syna, insygnia koronacyjne królów węgierskich oraz grupę miejscowych możnych jako zakładników, co zresztą ostatecznie pogrążyło popularność Przemyślidów.
Jednocześnie, dzięki pomocy węgierskich wrogów Wacława, po
Małopolsce
zaczęły krążyć wojska Władysława Łokietka, który jeszcze w
1304
r. zajął
Wiślicę
. Wprawdzie Wacławowi udało się odeprzeć koordynowany z dwóch stron najazd Albrechta Habsburga i Karola Roberta, lecz coraz pewniejsze wydawało się, że trzech tronów Przemyślidzi nie są w stanie utrzymać. w tej sytuacji Wacław II przekazał swoje prawa do Korony Świętego Stefana
księciu Dolnej Bawarii
Ottonowi III
, który po kądzieli był wnukiem
Beli IV
21 czerwca
1305
r. zmarł Wacław II, pozostawiając w rękach szesnastoletniego syna szczelnie otoczone czyhającymi na błąd wrogami państwo.
Samodzielne rządy Wacława III, przygotowania do interwencji w Polsce
Młody król rządy rozpoczął od odsunięcia od władzy doradców ojca z Piotrem Aspeltem na czele. Głównymi pomocnikami Wacława III zostały osoby młodego pokolenia – kanclerz Piotr Angeli oraz rycerz Rajmund z Lichtenburga, którzy (według kronik) mieli na niego demoralizujący wpływ, co miało w krótkim czasie doprowadzić do upadku potęgi Przemyślidów.
Biorąc pod uwagę powyższy fakt, pierwsze posunięcia polityczne Wacława III można jednak uznać za udane. W sierpniu
1305
r. król zawarł mianowicie pokój z Albrechtem Habsburgiem w zamian za zwrot zastawionego wcześniej przez cesarstwo
Chebu
.
Również w stosunkach z Węgrami doszło do uspokojenia, na skutek zrzeczenia się przez Wacława pretensji do tronu na rzecz księcia dolnobawarskiego - Ottona Wittelsbacha (król oddał mu m.in. węgierskie klejnoty koronne), który teraz stanął na czele opozycji antyandegaweńskiej. Dzięki temu Wacław III wyplątał się z konfliktu węgierskiego, nie tracąc przy tym okazji do zemsty na przeciwniku. Innym sukcesem Wacława było wydanie swojej siostry Anny za księcia
Karyntii
i
Tyrolu
– Henryka, co umożliwiło mu znalezienie sojusznika na wrogim dotychczas terenie.
Fatalnie za to układała się sytuacja w Polsce, gdzie usamodzielnili się
książęta kujawscy
, Sandomierszczyznę i większość ziemi krakowskiej opanował Władysław Łokietek, zaś do Wielkopolski wkroczyły konkurujące ze sobą oddziały
Henryka III głogowskiego
i
Bolesława III Rozrzutnego
(obaj ostatni przyjęli zresztą tytuły "dziedzica Królestwa Polskiego"). Tylko dzięki ich wzajemnej rywalizacji rządy czeskie w Polsce nie uległy jeszcze całkowitej likwidacji.
Do ostrych walk doszło zwłaszcza na
Kujawach
, gdzie interesów Wacława pilnował starosta Paweł z Pausteina. Ostatecznie, dzięki mediacji
Krzyżaków
, w styczniu
1306
r. udało się zawrzeć rozejm.
Polski, w przeciwieństwie do Węgier, Wacław III nie zamierzał jednak odpuszczać.
5 października
1305
r. młody Przemyślida zawarł małżeństwo z córką
księcia cieszyńskiego
,
Mieszka
–
Wiolą Elżbietą
, co miało zapewnić czeskiemu monarsze sojusz z książętami górnośląskimi. Następnie król wszedł w kontakty z Krzyżakami i Brandenburgią.
Szczególnie kontakty z tymi ostatnimi miały okazać się groźne, gdyż Wacław, nie widząc szans utrzymania w swoich rękach odległego
Pomorza Gdańskiego
, zdecydował się układem z
8 sierpnia
1305
r. odstąpić to terytorium
Askańczykom
w zamian za bliższą Czechom
Miśnię
.
Ostatecznie (z nieznanych przyczyn) układ nie wszedł w życie, ale fakt kupczenia częścią dziedzictwa nie przyniósł Wacławowi nowych zwolenników.
Wiosną
1306
r. realna władza Wacława w Polsce skurczyła się do kilku ośrodków nieopanowanych jeszcze przez krążące po kraju oddziały Władysława Łokietka, Henryka Głogowskiego i Bolesława Legnickiego i jasne stało się, że tylko interwencja zbrojna może ten stan zmienić.
Zamordowanie Wacława III w Ołomuńcu, bilans jego panowania
Tablica ku czci Wacława III w Ołomuńcu
Pomnik Wacława III. Obecnie w podziemiach katedry w Ołomuńcu
Przygotowującego się do wyprawy na Polskę Wacława III, zaskoczyła skrytobójcza śmierć w Ołomuńcu na
Morawach
z rąk najemnego niemieckiego żołnierza – Konrada z Botenštejnu, który zadał odpoczywającemu (w gościnie u komornika morawskiego Albrechta ze Sternberga) królowi trzy ciosy mieczem.
Nigdy nie dowiedziano się, na czyje zlecenie działał morderca, gdyż ten - natychmiast po schwytaniu - został zabity. Oskarżenia kierowane w kierunku króla niemieckiego Albrechta Habsburga, Władysława Łokietka, czy też odsuniętych od władzy możnych czeskich, na zawsze muszą więc pozostać w sferze przypuszczeń zwłaszcza, że wszelkie ewentualne ślady zostały skutecznie zatarte na skutek rabunku, jakiego dopuścili się żołnierze na wieść o śmierci króla.
Wacław III był ostatnim władcą czeskim z dynastii Przemyślidów, rządzącej Czechami przeszło sześć wieków (licząc od legendarnego Przemysła). Wprawdzie żył jeszcze przyrodni brat Wacława II,
książę opawski
-
Mikołaj I
, od którego wywodziła się linia książąt śląskich (wygasła dopiero w
1521
r.), ale ponieważ książę pochodził z pozamałżeńskiego związku
Przemysła Ottokara II
, nie miał żadnych praw do następstwa w
Pradze
. Żył także nieślubny syn Wacława II
Jan Volek
, ale i on nie miał praw do następstwa. Wacław III miał być może nieślubną córkę
Elżbietę
.
Rządy Wacława III są zazwyczaj postrzegane przez historyków negatywnie. Czyni się młodego, wykształconego władcę (znał język czeski, niemiecki, węgierski i łacinę) odpowiedzialnym za upadek imperium ojca, nie zwracając uwagi na to, że już za życia Wacława II niezwykle agresywna polityka spowodowała izolację polityczną Przemyślidów.
