Wąchock
Herb Herb Wąchocka
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	starachowicki
Gmina • rodzaj	Wąchock miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1454 , 1994
Burmistrz	Jarosław Jacek Samela
Powierzchnia	16,02 km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	2747 171 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 41
Kod pocztowy	27-215
Tablice rejestracyjne	TST
Położenie na mapie Polski Wąchock
51°04'27″N 21°00'49″E / 51.07417, 21.01361 Na mapach: 51°04'27″N 21°00'49″E / 51.07417, 21.01361
TERC ( TERYT )	3263411054
Urząd miejski ul. Wielkowiejska 1 27-215 Wąchock
Strona internetowa miasta

Wąchock – miasto w woj. świętokrzyskim , w powiecie starachowickim , siedziba miejsko-wiejskiej gminy Wąchock .

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 2747 mieszkańców^[1].

Położenie

Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana

Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana

Pomnik Sołtysa

Uliczka w mieście przy Urzędzie Gminy

Wąchock leży 5 km na zachód od Starachowic nad rzeką Kamienną .

Wąchock jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego im. E. Wołoszyna, prowadzącego do Cedzyny . Przez miasto przechodzi czerwony Szlak Milenijny ze Skarżyska-Kamiennej do Kałkowa , niebieski szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego oraz czerwony szlak rowerowy do Starachowic .

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. kieleckiego .

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1179 roku, wtedy to biskup krakowski Gedko ufundował klasztor cystersów . Pierwsi zakonnicy przybyli do Wąchocka z francuskiego opactwa Morimond . W XIII w. klasztor został samodzielnym opactwem , a dzięki darowiznom władców, rycerstwa i szlachty stał się w późniejszych wiekach jednym z bogatszych klasztorów na ziemiach polskich. Cystersi z Wąchocka przyczynili się do rozwoju przemysłu nad Kamienną, zakładając kopalnie i zakłady metalowe w Bzinie, Mostkach, Parszowie , Wąchocku i Starachowicach . Miasteczko i klasztor kilkakrotnie były niszczone przez pożary i najazdy obcych wojsk, m.in. w latach 1259 – 1260 przez Tatarów, w czasie potopu szwedzkiego i w 1657 przez wojska Jerzego Rakoczego . Klasztor został skasowany w 1819 , a budynki i pozostałe dobra przeszły na własność państwa. Zakonnicy wrócili do klasztoru w 1951 , który w 1964 podniesiony został ponownie do rangi opactwa .

Miejscowość pomimo istnienia zamożnego i wpływowego klasztoru nigdy nie osiągnęła szczególnego znaczenia administracyjnego i gospodarczego, do czego starali się nie dopuścić biskupi krakowscy i benedyktyni z opactwa na Świętym Krzyżu. Klasztor nieustannie toczył procesy majątkowe z okoliczną szlachtą i benedyktynami, najgłośniejszy dotyczył lokacji miasta Wierzbnika , założonego w 1624 przez ks. Bogusława Boxę-Radoszewskiego, opata benedyktynów ze Świętego Krzyża , jakoby na gruntach cystersów. W 1315 powstała w Wąchocku komora celna, która przetrwała do 2 poł. XV w. W 1454 król Kazimierz Jagiellończyk nadał miejscowości prawo miejskie magdeburskie. Ponieważ statut fundacyjny klasztoru cystersów nadawał przeorowi prawa do wszystkich złóż mineralnych w okolicy Wąchocka nad rzeką Kamienną, powstały tu w średniowieczu pod zarządem klasztornym liczne kuźnie. W 1500 r. Wąchock mógł się pochwalić 22 spośród ogólnej sumy 289 kuźni zarejestrowanych na terenie Królestwa Polskiego^[2]. Jeszcze ok. 1850 w miasteczku poza klasztorem i fabryką znajdowały się tylko trzy domy murowane.

W styczniu 1863 gen. Marian Langiewicz przeprowadził w mieście koncentrację powstańców, którzy mieli iść na Warszawę. 1400 ludzi założyło tutaj obóz warowny. 3 lutego 1863 doszło do bitwy z wojskami rosyjskimi.

W latach międzywojennych w budynkach dawnego klasztoru mieściło się państwowe progimnazjum.

W 1903 wielka powódź na rzece Kamiennej zniszczyła ujęcie wody i zalała część miejscowości.

W czasie okupacji niemieckiej w okolicy miasta działało Zgrupowanie Partyzanckie Armii Krajowej "Ponury" pod dowództwem legendarnego mjr Jana Piwnika . W mieście stoi jego pomnik.

W 1994 roku Wąchock odzyskał prawa miejskie, utracone w 1869 w ramach rosyjskich represji za pomoc powstańcom styczniowym.

Zabytki

• Zespół kościelno–klasztorny cystersów z XII w z romańskim kapitularzem przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym jest prawdziwą mieszanką stylów architektonicznych.
  • Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana z XIII w. zachowany jest w niezmienionym kształcie układu cysterskiego. Kościół zbudowano z naprzemiennie ułożonych ciosów czerwonego piaskowca wąchockiego i jasnego kunowskiego. Ten sposób budowania pochodzi z północnych Włoch. Kościół był wielokrotnie przebudowywany. Pozostałością po epoce gotyku są podniesione szczyty oraz ślady gotyckiej dobudówki po północnej stronie budowli. W XVI w. do północnej nawy dobudowano kaplicę boczną, a w XIX w. kruchtę do fasady zachodniej. kościół o cechach architektury włoskiej jest najstarszą sygnowaną budowlą w Polsce (podpis arch. Simona na fasadzie). Wnętrze barokowe z XVII w., ale plan trzynawowego kościoła jest typowo romański.
  • Klasztor został całkowicie przebudowany w XVII w., zachowały się jednak niektóre wnętrza z XIII w. Należy do nich sala zebrań zakonników ( kapitularz ), uważana za najpiękniejsze wnętrze romańskie w Polsce. Romańska jest również sala pracy zakonników ( fraternia ), karcer pod schodami, natomiast piękna jadalnia ( refektarz ) z poł. XIII w. jest już wczesnogotycka. Klasztor posiadał ogrzewane pomieszczenia (poza dormitorium ) jako pierwszy klasztor cysterski z możliwością ogrzewania ciepłem z pieca do wytopu ceramiki, żelaza lub kuchennego. W pomieszczeniach klasztoru mieści się Muzeum Ojców Cystersów prezentujące m.in. zachowane elementy romańskie oraz ceramikę z klasztornej manufaktury oraz Muzeum Powstań Narodowowyzwoleńczych utworzone w 1991 r. ze zbiorów księdza Walentego Ślusarczyka, proboszcza z Nowej Słupi.
• Ruiny dawnego zakładu metalowego z 1 poł. XIX w., w jego skład wchodzą: dawny budynek mieszkalno-administracyjny (zwany od późniejszych właścicieli pałacem Schoenbergów), hale fabryczne i pozostałości dawnego ujęcia wody na rzece Kamiennej , w ogrodzie pałacowym stara figura św. Jana Nepomucena.
• Dawny zajazd w typie dworku z 1 poł. XIX w., w czasie powstania styczniowego była tu kwatera generała Mariana Langiewicza .
• Kaplica św. Rocha z XIX w. z późnobarokowym wyposażeniem.
• Na cmentarzu grzebalnym cenne nagrobki z XIX w., w tym liczne odlewy żeliwne z lokalnych fabryk, nagrobki rodziny Schoenbergów, nagrobki uczestników powstania styczniowego: Karola Ziemlińskiego (poległ w 1863), Józefa Barzykowskiego (zm. 1869), Brunona Pohoskiego (zm. 1922) i Ignacego Jastrzębskiego (zm. 1932). Bramka cmentarna z kamiennym portalem z XVIII w., przeniesionym zapewne z opactwa cystersów.
• Dawny cmentarz żydowski z końca XIX w., na którym pozostało około trzydziestu macew .
• Zabytkowe domy z tzw. przejezdnymi sieniami z 2 połowy XIX w.
• Drewniana kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena z XVIII w., w ostatnich latach niefortunnie odnowiona.
• Dawna willa drewniana z XIX w., obok przejazdu kolejowego, należąca przed wojną do żydowskiego kupca i fabrykanta Joela Halperta.
• Kaplica św. Jacka i dawne miejsce odpustowe z 1 poł. XIX w. w miejscu zwanym Sina Woda, kolonia Mieszała, odległe ok. 3 km od miejscowości, ale administracyjnie należące do Wąchocka.

Turystyka

Miasto jest atrakcją turystyczną także ze względu na popularne dowcipy o Wąchocku. Bohaterem dowcipów jest sołtys Wąchocka , jednak w rzeczywistości władzę wykonawczą w Wąchocku sprawuje burmistrz , nie sołtys . Jest tam również m.in. pomnik Sołtysa znanego z owych dowcipów. Atrakcją turystyczną jest coroczny Zjazd Sołtysów . Turniej obejmuje kilkanaście konkurencji sprawnościowych i intelektualnych. Część konkurencji integracyjnych sołtysów opiera się na poczuciu humoru uczestników.

Administracja

Wąchock jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich^[3].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Gminny Portal Internetowy: www.wachock.pl
• Biuletyn Informacji Publicznej
• Wąchock w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom XIII (Warmbrun – Worowo) z 1893 r.
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi