Motylica wątrobowa (
łac.
Fasciola hepatica,
ang.
sheep liver fluke)
przywra
o złożonym cyklu życiowym. Forma dojrzała
pasożytuje
w przewodach żółciowych
wątroby
roślinożerców (gł.
bydła
,
owiec
,
kóz
oraz niekiedy
człowieka
) -
żywicieli ostatecznych
. Zarażenie następuje zwykle latem i jesienią. Wywołuje chorobę zwaną
fasciolozą
u bydła i
schistosomatozą
. Jest bezwarunkowym pasożytem, co oznacza że nie może występować w formie wolno żyjącej, jedynie w ciele swojego żywiciela.
Budowa i funkcje życiowe
Budowa zewnętrzna
Osiąga około 18 - 51 mm długości i 4-13 mm szerokości[1]. Ciało pokryte jest nieorzęsionym, elastycznym oskórkiem, posiada mikroskopijne kolce, które najobficiej występują w przedniej części grzbietowej strony ciała. Barwa ciała jest żółtawoszara, czasami z lekkim różowym odcieniem. Kształt ciała jest listkowaty, spłaszczony i najszerszy w przedniej części. Przód ciała zwężony jest w krótki stożek, na którego szczycie mieści się otwór gębowy. Ciało motylicy posiada 2 nieuzbrojone (bez haczyków) narządy czepne - przyssawki - gębową i brzuszną, przy czym ta druga jest większa. Między przyssawkami, bliżej brzusznej znajduje się otwór płciowy. Na tylnym końcu ciała mieści się pojedynczy otworek wydalniczy. Wór skórno-mięśniowy zbudowany jest podobnie jak u
wirków
. Komórki nabłonka nie tworzą jednak jednolitej warstwy, ale są rozproszone i pogrążone w
parenchymie
, gdzie leżą tuż pod warstwą mięśni.
Budowa wewnętrzna
Przyssawka gębowa znajduje się w sąsiedztwie otworu gębowego prowadzącego do umięśnionej
gardzieli
, a następnie do
przełyku
i rozgałęzionego
jelita
. Nie występuje otwór odbytowy.
Układ wydalniczy ma charakter
protonefrydialny
. W tylnej części ciała znajduje się ujście przewodu wydalniczego.
Układ nerwowy składa się z dwóch małych zwojów mózgowych, połączonych poprzecznym spoidłem nadprzełykowym. Od zwojów mózgowych odchodzi kilka pni nerwowych. Najlepiej rozwinięte są parzyste pnie brzuszne, oddające na boki kilka krótkich gałązek nerwowych.
Zwierzęta te są
obojnakami
. Każdy osobnik posiada
jądra
,
nasieniowody
,
jajowody
,
jajniki
, żółtniki, przewody żółtkowe,
macicę
(nierozgałęzioną, tworzącą sploty), ootyp i gruczoł Melisa (otaczający ootyp). Jaja są kształtu elipsoidalnego, długości 130-140 μm, szerokości 80-85 μm koloru brązowo-żółtego[2].
Cykl życiowy
Jajo Motylicy wątrobowej (centralnie położone)
Żywiciel pośredni
- ślimak -
błotniarka moczarowa
Żywiciel ostateczny
- bydło
Jaja pasożyta dostają się do przewodu pokarmowego żywiciela ostatecznego wraz z
żółcią
a następnie są wydalane razem z
kałem
. Poza organizmem żywiciela zachowują żywotność od 2 do 6 miesięcy. W zbiornikach wodnych wylęga się z nich pierwsze pokolenie larwalne tzw.
miracidium
lub też dziwadełko.
Miracidium
mające dość dobrze rozbudowany układ nerwowy, a nawet dwie plamki oczne, aktywnie wnika do ciała wodnego ślimaka, gdzie przekształci się w następny typ larwy
sporocystę
. Następnie namnażają się kolejne stadium larwalne -
redia
(na drodze
rozmnażania płciowego
), a następnie
cerkarie
. Cały proces trwa ok. 2 miesiące i prowadzi do wytworzenia do 2000 cerkarii z jednego jaja.
Cerkarie (maja dwugałęziste jelito, dwie przyssawki oraz długi ogonek) aktywnie opuszczają ślimaka.Jeżeli w ciągu doby nie zostaną połknięte przez żywiciela ostatecznego, to tracą ogonek i przymocowują się do roślin wodnych, gdzie otaczają się osłonką(
cysta
. Następnie cerkarie tracą ogony, otorbiają się i przekształcają w formę inwazyjną -
metacerkarię
. W tej postaci są w stanie przetrwać nawet przez pół roku w temperaturach spadających do < -15 °C.
Po zjedzeniu przez żywiciela ostatecznego metacerkarii (razem z trawą, na której osiadły) dostają się one do jego przewodu pokarmowego. W jelicie roślinożercy cysta otaczająca metacerkarię zostaje strawiona, uwolniona larwa przebija ścianę jelita i wraz z krwią dostaje się do przewodów żółciowych, gdzie dorasta i osiąga dojrzałość płciową.
Fascioloza
Choroba pasożytnicza powodowana przez motylicę wątrobową.
Przypisy
- ↑ Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1984, s. 163. .
- ↑ Paul G. Engelkirk, Janet L. Duben-Engelkirk: Laboratory diagnosis of infectious diseases: essentials of diagnostic microbiology. Baltimore: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams Wilkins, 2008, s. 613. .
Bibliografia
- Motylica wątrobowa - Fasciola hepatica w: K.Dobrowolski, M.Klimaszewski, H.Szelęgiewicz Zoologia, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1968
Biologia- zakres rozszerzony-podręcznik kl.1. J. Balerstet, W. Lewiński, J. Prokop, K. Sabath, G. Skirmuntt: wyd. Operon Gdynia 2007- wydanie drugie
