Tokelau –
terytorium zależne
Nowej Zelandii
, położony na trzech
atolach koralowych
, noszących nazwę
Wysp Tokelau
.
Geografia
Tokelau obejmuje grupę wysp -
Wysp Tokelau
- składającą się z trzech
atoli koralowych
:
Atafu
,
Nukunonu
i
Fakaofo
. Wyspy leżą mniej więcej w połowie drogi między
Hawajami
a
Nową Zelandią
, w pasie
tajfunów
. Nie posiadają żadnych portów morskich, lotnisk.
Wysepki te założone są bazaltowych stożkach wulkanicznych wieku
kredowego
, które w
czwartorzędzie
przykryte zostały osadami wapiennymi. Gleby są bardzo ubogie, porośnięte
pandanusem
i roślinnością krzaczastą. Na Tokelau panuje klimat tropikalny, pozostający pod wpływem
pasatu
południowo-wschodniego. Średnia roczna temperatura kształtuje się w granicach 28 C przy sumie opadów 3 000- 4500 mm.
Zwraca uwagę fakt, że ponieważ archipelag Tokelau znajduje się w przybliżeniu pomiędzy 171 a 172 stopniem długość geograficznej zachodniej, a macierzyste wyspy Nowej Zelandii – pomiędzy 167 a 178 stopniem długości wschodniej, to dzieli je
linia zmiany daty
i obowiązująca na wyspach Tokelau strefa czasowa (UTC-11)[1] różni się o dokładnie całą dobę dobę od letniej strefy czasowej Nowej Zelandii (UTC+13), czyli w chwili, gdy na Nowej Zelandii jest niedzielne południe, to na Tokelau jest południe sobotnie.
Ustrój polityczny
Głową państwa jest nominalnie królowa brytyjska
Elżbieta II
, w której imieniu władzę sprawuje administrator
David Payton
. Szefem lokalnego rządu jest
Kuresa Nasau
, który przewodniczy radzie, składającej się trzech przedstawicieli, po jednym z każdego atolu. Ponadto funkcjonuje lokalny parlament, którego członkowie wybierani są przez rady starszych każdego z atoli.
Podział administracyjny
Tokelau administracyjnie dzieli się na trzy atole, na których czele stoją wodzowie. Podział na atole, rządzone przez dynastycznych wodzów (zwanych aliki), został zniesiony w 1916 roku przez władze brytyjskie. Restytucja funkcji wodza, zwanego obecnie Faipule, czyli "szefem rady", i wybieranego na kadencje, nastąpiła na przełomie lat 80. i 90. (w 1987 na atolu Fakaofo i Atafu, w 1990 na atolu Nukunonu).
Historia
Tokelau zostało pierwotnie zasiedlone przez
Polinezyjczyków
migrujących z sąsiednich wysp
Oceanii
. W
1889
Wielka Brytania
ustanowiła
protektorat
nad Wyspami Tokelau, włączając je w
1916
do brytyjskiej kolonii
Wyspy Gilberta i Lagunowe
. W
1925
Brytyjczycy przekazali wyspy pod administrację
nowozelandzką
. W latach
1926
–
1948
terytorium było zarządzane z
Samoa Zachodniego
(wówczas również terytorium zależnego Nowej Zelandii). Terytorium jest nadal zarządzane przez Nową Zelandię na mocy Tokelau Act z
1948
(z poprawkami z
1963
i
1999
). Do 1979 do wysp roszczenia zgłaszały
Stany Zjednoczone
, które w 1925 roku anektowały
Swains Island
wchodzącą w skład
Wysp Tokelau
. W 1979 roku został podpisany traktat pomiędzy Nową Zelandią a Stanami Zjednoczonymi (traktat ten Nowa Zelandia ratyfikowała w 1981, a Stany Zjednoczone w 1983), na mocy którego Stany Zjednoczone uznały zwierzchność Nowej Zelandii nad trzema wyspami tworzącymi obecnie terytorium Tokelau, Nowa Zelandia uznała zaś aneksję przez Stany Zjednoczone wyspy Swains. Dokumentu tego nie uznają jednak lokalne władze Tokelau, uważające, że wyspa stanowi część Tokelau, a przez USA administrowana jest bezprawnie (w propozycji konstytucji z 2006 wymieniono cztery atole wchodzące w skład terytorium).
Nowa Zelandia w szczególności zajmuje się sprawami obronności. Równocześnie mieszkańcy Tokelau rozwijają swoje własne instytucje, przygotowują konstytucję oraz zmierzają do zmiany ich statusu na rzecz wolnego stowarzyszenia z Nową Zelandią, tak jak to uczyniło
Niue
.
W dniach
11
–
15
lutego
2006
odbyło się
referendum
w sprawie przyznania wyspom szerokiej autonomii (analogicznej do tej jaką mają nowozelandzkie
Wyspy Cooka
i
Niue
), wyniki ogłoszono
16 lutego
. Oddano 581 ważnych głosów, z czego 349 było za zmianą statusu, a 232 przeciw; 3 głosy zostały uznane jako nieważne. Do zmiany statusu konieczne było uzyskanie co najmniej 66% głosów „za” spośród wszystkich oddanych ważnych głosów, w tym wypadku wymagana ilość głosów „za” wynosiła co najmniej 384 głosy. Oznaczało to, że status Tokelau pozostaje bez zmian. Komentatorzy wskazywali na izolację Tokelau, przeludnienie i wysoki stopień zależności od pomocy finansowej z zewnątrz jako główne powody wyboru pozostania w ściślejszej zależności od Nowej Zelandii przez mieszkańców
[2]
[3]
.
Ponowne referendum odbyło się w dniach
20
-
24
października
2007
, mimo wyższej frekwencji (oddano 697 głosów ważnych i 5 nieważnych) również nie osiągnięto wymaganej większości co najmniej 66% głosów „za” – szerszą autonomię poparło 446 głosujących (64,4%)
[4]
[5]
[6]
.
Gospodarka
Tokelau jest bardzo ubogim terytorium z siłą nabywczą około 1000
USD
per capita. Roczne przychody budżetu wynoszą zaledwie 500 tys. dolarów przy wydatkach rzędu 2,8 mln dolarów. Deficyt pokrywany jest dzięki pomocy Nowej Zelandii. Przychody z eksportu wynoszą 100 tys. dolarów, m.in. ze sprzedaży znaczków,
kopry
oraz wyrobów rękodzieła. Importuje za ponad 300 tys. dolarów żywność, materiały budowlane oraz paliwo. Głównym partnerem handlowym jest Nowa Zelandia.
Lokalny przemysł działa na niewielką skalę. Podstawowe produkty rolnictwa to
orzech kokosowy
,
kopra
,
drzewo chlebowe
,
papaja
i
banany
. Na wyspach hoduje się świnie, drób i kozy.
Znaną działalnością Tokelau jest sprzedaż domeny internetowej
.tk
.
Demografia
Wyspy zamieszkuje niewiele ponad 1,4 tys. mieszkańców pochodzenia
polinezyjskiego
. Posługują się lokalnym językiem
tokelau
oraz
angielskim
. Izolacja wysp sprawia, że wyspy są słabo rozwinięte ekonomicznie. To znowu przyczynia się do wzrostu
emigracji
mieszkańców do Nowej Zelandii. Liczba mieszkańców zmniejsza się co roku o około 0,9%.
Dominującym wyznaniem na wyspach jest Kongregacjonistyczny Chrześcijański Kościół Samoa (
kongregacjonalizm
), którego członkami jest 63% mieszkańców wyspy. Pozostali wyznają
katolicyzm
(32%),
bahaizm
(1%),
zielonoświątkowcy
(1%), oraz inni (3%). Kościół Samoa wyznają głównie mieszkańcy atolu
Atafu
oraz znacząca część mieszkańców
Fakaofo
, natomiast mieszkańcy
Nukunonu
są katolikami.
Przypisy
