Repúblika Demokrátika Timór-Leste República Democrática de Timor-Leste Demokratyczna Republika Timoru Wschodniego
Flaga Timoru Wschodniego Godło Timoru Wschodniego Flaga Timoru Wschodniego Godło Timoru Wschodniego
Dewiza : ( port. ) Honra, Pátria e Povo (Honor, Ojczyzna i Lud)
Hymn : Pátria
Położenie Timoru Wschodniego
Język urzędowy	tetum , portugalski
Stolica	Dili
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent José Ramos Horta
Szef rządu	premier Xanana Gusmão
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	154. na świecie 15 007 km² ~0%
Liczba ludności  ( 2008 )  • całkowita   •  gęstość zaludnienia	155. na świecie 1 109 000 [2] ▲ 74 osób/km²
Jednostka monetarna	dolar amerykański (USD lub $)
Niepodległość	od Indonezji 20 maja 2002
Religia dominująca	rzymski katolicyzm
Strefa czasowa	UTC +9
Kod ISO 3166	TL
Domena internetowa	.tl
Kod samochodowy	TL
Kod telefoniczny	+670
Mapa Timoru Wschodniego
1  Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (Źródło:CIA) ( ang. )

Timor Wschodni (Demokratyczna Republika Timoru Wschodniego) – państwo na wyspie Timor w Archipelagu Malajskim , 450 km na północ od Australii . Do 1975 jako Timor Portugalski , w 1976 anektowany przez Indonezję , czego nigdy nie uznała Organizacja Narodów Zjednoczonych . Od 1999 pod administracją ONZ . Pełna niepodległość od 20 maja 2002 . Od zachodu graniczy z Indonezją .

Państwo obejmuje wschodnią część wyspy Timor , eksklawę Oecusse w zachodniej części wyspy o powierzchni 2461 km² oraz wyspy Atauro - 144 km² i Jaco - 8 km². Całkowita powierzchnia kraju zajmuje 15,410 km².

Timor Wschodni jest jednym z biedniejszych krajów na świecie, co jest następstwem długotrwałych walk niepodległościowych. Zajmuje 162. pozycję według Wskaźnika Rozwoju Społecznego , z państw azjatyckich wyprzedzając jedynie Afganistan .

Pochodzenie nazwy

Od malajskiego słowa timur – „wschodni”. W sąsiedniej Indonezji nazywa się Timor Timur – „wschodni wschód”, jednakże nazwa ta zaczyna być stopniowo zastępowana inną - Timor Leste. W skrócie Indonezyjczycy mówią Tim-Tim.

Historia

Wyspa zasiedlana przez Portugalczyków od 1520 . W 1860 i 1914 dokonano podziału na część wschodnią (portugalską) i zachodnią (holenderską). Od 1930 status prowincji zamorskiej Portugalii. W latach 1942-45 pod okupacją japońską . Zachodnia, holenderska część wyspy weszła w 1950 w skład Indonezji. Po rewolucji goździków w Portugalii w 1974 dano prawo do samostanowienia wszystkim portugalskim koloniom .

Portugalczycy opuścili Timor Wschodni w 1975 . Demokratyczna Unia Timoru (Timorese Democratic Union, União Democrática Timorense, UDT) opowiadała się za ustanowieniem bliskich powiązań z Indonezją, zaś Rewolucyjny Front Niepodległości Timoru (FRETILIN) dążył do niepodległości. Po dwóch miesiącach wojny domowej 28 listopada 1975 roku ogłoszono suwerenność niepodległej Demokratycznej Republiki Timoru Wschodniego. Już 7 grudnia armia indonezyjska rozpoczęła inwazję na wyspę. 17 lipca 1976 roku oficjalnie anektowano Timor Wschodni do Indonezji, czego nie uznał nigdy ONZ. Podczas okupacji Timoru zginęło ok. 200 tysięcy mieszkańców. W 1996 liderzy ruchu niepodległościowego biskup Dili Carlos Felipe Ximenes Belo i José Ramos Horta zostali laureatami Pokojowej Nagrody Nobla .

W wyniku podpisanego 5 maja 1999 porozumienia indonezyjsko-portugalskiego 30 sierpnia 1999 odbyło się referendum niepodległościowe, w którym 78,5% mieszkańców opowiedziało się za niepodległością. Po ogłoszeniu wyników referendum wybuchły na wyspie pogromy zwolenników niepodległości wspierane przez wojsko indonezyjskie, którym kres położyła dopiero misja wojskowa ONZ - International Force for East Timor (INTERFET). 25 października 1999 Rada Bezpieczeństwa ONZ powołała United Nations Transitional Administration in East Timor (UNTAET). 30 sierpnia 2001 odbyły się wybory do 88-osobowego Zgromadzenia Konstytucyjnego mającego przygotować przyszły ustrój państwa. W wyborach zwyciężył FRETILIN zdobywając 55 miejsc w parlamencie. 20 września 2001 powołano rząd z premierem oraz ministrem gospodarki i rozwoju Mari al-Katiri (sekretarz generalny FRETILIN). Ministrem spraw zagranicznych został José Ramos Horta .

Zgromadzenie Konstytucyjne uchwaliło konstytucję Timoru Wschodniego 22 marca 2002 większością 72 głosów przy 14 przeciwnych. Oparta jest w zasadzie na konstytucji portugalskiej. Przewiduje przyznanie dużych uprawnień parlamentowi przy jednoczesnym ograniczeniu roli prezydenta do funkcji głównie ceremonialnych. Konstytucja zakłada świecki charakter państwa, gwarantuje obywatelom swobody demokratyczne i zawiera zasadę politycznej neutralności sił zbrojnych.

14 kwietnia 2002 przeprowadzono pierwsze wybory prezydenckie, w których brali udział: bohater ruchu niepodległościowego Xanana Gusmao i prezydent z 1975 roku - Francisco Xavier do Amaral . Większością ponad 82% głosów zwyciężył ten pierwszy. Amaral wystartował, według jego własnych słów, jedynie w celu dania ludziom możliwości wyboru. Kampania przebiegła niezwykle spokojnie i zwycięstwo Gusmao było od początku pewne.

20 maja o północy Timor Wschodni odzyskał pełną niepodległość. W ceremonii przekazania funkcji nowo wybranym władzom uczestniczyli m.in. były prezydent USA Bill Clinton , prezydent Indonezji Megawati Sukarnoputri oraz sekretarz generalny ONZ Kofi Annan .
Obecnie stytuacja w kraju jest niestabilna, trwają walki między stroną rządową a gangami, głównie najsilniejszymi - "77" i "PSHP" - do których należy łącznie blisko 50 tys. osób. Sytuację stabilizuje obecność wojsk ONZ, w większości z Portugalii i Australii.

Timor Wschodni jest członkiem ONZ od 27 września 2002 . Polska utrzymuje z Timorem Wschodnim stosunki dyplomatyczne od 18 listopada 2002 .

Geografia

Państwo położone jest na wyspie Timor w Azji Pułudniowo-Wschodniej , która jest największą i najbardziej na wschód wysuniętą wyspą Archipelagu Małych Wysp Sundajskich . Na północ od górzystej wyspy znajdują się Cieśnina Ombai , Cieśnina Wetar oraz większy obszar wód Morze Banda , z kolei południowe wybrzeże oblewają wody Morza Timor oddzielając je od Australii . Na zachodzie kraj graniczy z indonezyjską prowincją Małe Wyspy Sundajskie Wschodnie . Najwyższym szczytem Timoru Wschodniego jest Foho Tatamailau (zwany też Mont Ramelau) mierzący 2963 metrów n.p.m. .

W państwie panuje klimat gorący i wilgotny, z wyraźnie widoczną porą suchą i deszczową. Temperatury w porze suchej, trwającej od maja do listopada wynoszą średnio 20°–33° C. Około końca października wilgotność wzrasta, wzmacniana przez chmury monsunowe . W porze deszczowej trwającej od grudnia do kwietnia średnie temperatury wynoszą 29°–35° C i towarzyszą im ulewne deszcze i powodzie.

Stolicą, największym miastem i głównym portem jest Dili .

Timor Wschodni jest jedynym azjatyckim państwem leżącym w całości na Półkuli południowej .

Gospodarka

W Timorze Wschodnim dominuje rolnictwo. Uprawia się ryż , kukurydzę, palmy kokosowe, bataty, kawę i tytoń. Na terenach sztucznie nawadnianych uprawia się bawełnę. Kraj ten jest szczególnie biedny. Sieć komunikacji jest słabo rozwinięta. Drogi są asfaltowe, ale wyboiste. Timor Wschodni nie ma linii kolejowych^[1]. Kraj ten ma wspaniałe warunki do ekoturystyki . Brak infrastruktury turystycznej. Średnia pensja wynosi 4$.

Podział administracyjny

Podział administracyjny Timoru Wschodniego

Wschodni Timor jest podzielony na 13 dystryktów administracyjnych:

1. Lautém
2. Baucau
3. Viqueque
4. Manatuto
5. Dili
6. Aileu
7. Manufahi
8. Liquiçá
9. Ermera
10. Ainaro
11. Bobonaro
12. Cova-Lima
13. Oecusse

Demografia

Religie

Wyznawcy poszczególnych religii:

• Katolicyzm : 85%
• Animizm : 8,2%
• Protestantyzm : 4,1% ( zielonoświątkowcy , kalwinizm )
• Islam : 2,1%
• Religie chińskie: 0,3%
• Hinduizm : 0,2%^[2]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona rządowa ( ang. )
• Blog polskiego małżeństwa przebywającego na Timorze