Jaszczurka zwinka
samiec jaszczurki zwinki
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Rodzina	jaszczurkowate
Rodzaj	Lacerta
Gatunek	jaszczurka zwinka
Nazwa systematyczna
Lacerta agilis
Linnaeus , 1758

Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) – gatunek jaszczurki z rodziny jaszczurek właściwych . Występuje na terenie całej Polski i podlega ścisłej ochronie . Jest najczęściej występującym gadem na terenie kraju.

Opis 

Jaszczurka zwinka jest jednym z czterech gatunków jaszczurek zamieszkujących na terenie Polski . Jej masywne ciało pokrywają ściśle do siebie przylegające łuski. Na grzbiecie są one mniejsze i szorstkie, brzuch zaś pokrywają większe i gładkie. Na głowie ma regularnie ułożone tarczki. Głowa jest krótsza, lecz większa, niż u jaszczurki żyworódki . Jej ogon jest nieco dłuższy od tułowia ale i tak jest krótszy niż u innych jaszczurek . W sytuacji zagrożenia zostaje odrzucony jako przynęta dla drapieżnika. Z czasem odrasta do pierwotnej długości. Otwory uszne znajdują się z tyłu głowy i są łatwo zauważalne. Kończyny jaszczurki są silnie umięśnione a palce długie, zakończone pazurkami. Samca można odróżnić od samicy po tym, że ma on zielonkawe podbrzusze, czasem nakrapiane drobnymi plamkami, zaś samica ma szary lub kremowy spód ciała. W okresie godowym , czyli w maju, samce przybierają intensywną zieloną barwę. Ubarwienie tych gadów jest bardzo różne. Najczęściej grzbietem biegnie szeroka pręga, często przecinana jakimiś plamkami, chociaż można też spotkać osobniki bez niej. Po bokach ciała biegną jeszcze dwie pręgi z brązowo-czarnych plam. Czasem można spotkać osobniki o jednolitym brązowym kolorze, choć są one dosyć rzadkie. Młode zwinki po wykluciu się, podobnie jak młode innych jaszczurek, są znacznie ciemniejsze niż osobniki dorosłe.

Zachowanie 

Jaszczurki te są aktywne za dnia. Lubią wygrzewać się rankiem na słońcu, co jako zwierzętom zmiennocieplnym jest potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wygrzewają się rano, by po południu polować w niskiej trawie. Gdy temperatura przekracza 40 ºC, chowają się do wykopanych przez siebie norek. Wieczorem wracają do swoich kryjówek, gdzie spędzają noc. Gady te mają swoje małe terytoria , których bronią i na których spędzają czasem całe życie. Jaszczurki te zaczynają hibernować w październiku a wybudzają się w marcu lub później w zależności od warunków atmosferycznych. Zwinki kopią nory do 5 cm pod ziemią. Robią wiele rozgałęzień, aby zmylić polujące na nie drapieżniki, lecz tylko główny korytarz jest zamieszkany przez jaszczurkę. Gady te kopią nory długie na prawie 8 m, najczęściej pod krzakami. Jaszczurki co kilka tygodni zmieniają nory, aby uchronić się przed niebezpieczeństwami.

Rozmiary

Maksymalna długość ciała gada, w Polsce dochodzi do 20 cm, ale w Europie wschodniej dochodzi nawet do 28 cm.

Długość tułowia i głowy bez ogona wynosi około 11 cm.

Występowanie i środowisko życia 

Zwinka występuje na większości kontynentu europejskiego poza jego południowymi krańcami. Na zachodzie granicą jej zasięgu jest środkowa Francja . Na północy spotkać ją można nawet w centrum Półwyspu Skandynawskiego . Jej wschodnie siedliska sięgają po środkową Rosję . Występuje również w Turcji i zachodniej Azji . Jest gatunkiem bardzo rzadkim w Wielkiej Brytanii . Jaszczurka nie jest spotykana we Włoszech , Hiszpanii , południowo-zachodniej Francji , oraz na Półwyspie Bałkańskim . Zwinka preferuje raczej siedliska nizinne . W Polsce jest spotykana na 1200 m n.p.m. , ale na przykład w bułgarskich górach Riła jest spotykana do 2500 m n.p.m. Najczęściej można ją spotkać w niskiej trawie, wygrzewającą się w słońcu. Jest bardzo ciepłolubna.

Pożywienie 

Najczęstszym łupem tego gada padają bezkręgowce . W skład codziennej diety wchodzą pająki , owady oraz ślimaki . Zdarza się również, że jaszczurka pożywia się gąsienicami . Czasem zwinka staje się kanibalem i pożera młode własnego gatunku, bądź innych jaszczurek. Małe ofiary uśmierca po prostu je połykając, większe zaś łapiąc w pyszczek i energicznie nimi potrząsając, bądź uderzając nimi o ziemię.

Jaszczurki zwinki podczas kopulacji

Rozmnażanie 

Okres godowy trwa od kwietnia do czerwca. W tym okresie samce przybierają jaskrawo zielone barwy i toczą walki w obecności samic, o prawo do kopulacji . Walka polega na łapaniu się za gardła, pyski lub inne części ciała, i próbowaniu swoich sił. Intensywne kolory mają pokazać, że samiec jest zdrowy i gotowy do przekazania swoich genów . W okresie godów usiłuje on zapłodnić tak wiele samic jak to tylko jest możliwe. Po kilku tygodniach samica wykopawszy norkę, składa w niej od 5 do 15 maksymalnie 18 jaj. Jak u większości gadów samica nie zajmuje się młodymi. Małe jaszczurki wylęgają się po około 6 tygodniach, na przełomie sierpnia i września i mają ok. 5,5–6,5 cm długości.

Zagrożenia 

Chociaż zwinka jest najpospolitszym gadem w Polsce , to jej liczebność na niektórych obszarach znacznie się zmniejszyła z uwagi na uprzemysłowienie i zanikanie naturalnych siedlisk. Jaszczurki te mają również wielu wrogów naturalnych takich jak węże , ptaki drapieżne , łasice , borsuki i inne średniej wielkości ssaki.