Ślęża
Ślęża (widok z Wieżycy) Ślęża (widok z Wieżycy )
Państwo	Polska
Pasmo	Masyw Ślęży
Wysokość	718 m n.p.m.
Wybitność	468 m
Ślęża
50°51'54″N 16°42'31″E / 50.865, 16.70861 Na mapach: 50°51'54″N 16°42'31″E / 50.865, 16.70861

Niedźwiedź – starożytna rzeźba kultowa na szczycie Ślęży

Ślęża (w latach 1945-1948 Sobótka^[1], niem. Zobtenberg^[2] – dokładne tł. Góra Sobótka) – najwyższy szczyt Masywu Ślęży i całego Przedgórza Sudeckiego , wznoszący się na wysokość 718 m n.p.m. Ze względu na imponujący wygląd, znaczną wysokość względną (ok. 500 m) oraz specyficzny mikroklimat zwana także Śląskim Olimpem . Od niej też, jak uważa większość naukowców^[], wywodzi się nazwa plemienia Ślężan, którzy zamieszkiwali okolice tej góry.

Ślęża należy do Korony Gór Polski , Korony Sudetów Polskich i Korony Sudetów .

Etymologia nazwy

Istnieją trzy ważniejsze etymologie nazwy Ślęza (nazwa góry i rzeki była dawniej pisana jednakowo):

• germańska (Steinhauser, Vasmer, wywodząca tę nazwę od plemienia Silingów ),
• słowiańska (np. Rospond, od ślęga "mokra pogoda, błoto")
• "indoeuropejska" (Udolph, Mańczak).

Wszystkie trzy hipotezy mają wiele słabych punktów i nie ma podstaw by przyjąć którąkolwiek z nich. Można z dużym prawdopodobieństwem uznać, że nazwa została przejęta do języków indoeuropejskich od wcześniejszych mieszkańców tych ziem (Babik). Od nazwy góry i rzeki powstała nazwa plemienia Ślężan , a później Śląska . Na temat pochodzenia nazwy możesz więcej przeczytać w artykule Pochodzenie nazwy Śląsk .

Geologia

mapa Ślęży

Partie szczytowe Ślęży

Ślęża zbudowana jest głównie z granitów i gabra . Większa część masywu Ślęży to ofiolit – pozostałość kopalnego dna oceanicznego (skorupy oceanicznej), datowano na 350 mln lat (przełom dewonu i karbonu ). W skład tego ofiolitu wchodzą: radiolaryty (pozostałość krzemionkowych skał osadowych leżących na dnie oceanu), amfibolity ( zmetamorfizowane pierwotne podmorskie bazalty , tworzące wierzchnią warstwę skorupy), niżej leżą gabra, a na samym dole ultrazasadowe perydotyty , które w efekcie metamorfizmu przekształciły się w serpentynity . Obecnie gabra tworzą szczyt Ślęży i jej południowe oraz wschodnie stoki, serpentynity odsłaniają się na Raduni i wzgórzach położonych na wschód i zachód od niej, natomiast amfibolity są znane z Wieżycy i Gozdnicy – niewielkich szczytów w północnej części masywu Ślęży koło Sobótki.

Znacznie później w obręb zachowanego ofiolitu wdarła się intruzja granitowa, datowana na późny karbon . Obecnie granity budują północne i północno-zachodnie stoki góry. Są one częścią masywu granitowego ciągnącego się od Strzegomia po Sobótkę. Samo wyniesienie części skał gabrowych i granitowych i ukształtowanie się góry zaszło w neogenie , przy czym bierze się pod uwagę głównie wyniesienie w wyniku ruchów tektonicznych . Wcześniej sądzono, że Ślęża jest twardzielcem , jednak obecnie wpływ selektywnej erozji uważa się za czynnik uzupełniający.

Górnictwo

W neolicie wydobywano nefryt w rejonie Jordanowa oraz serpentynit w okolicy Jańskiej Góry i Raduni. Z serpentynitu wyrabiano narzędzia i broń (topory ślężańskie, zapewne raczej kultowe niż użytkowe), a z nefrytu drobne narzędzia i ozdoby. Od X wieku przez całe średniowiecze wydobywano granity oraz serpentynity. Te pierwsze głównie do produkcji kół młyńskich i kamienia budowlanego, ale we wczesnym średniowieczu wyrabiano z nich elementy zdobnicze dla kościołów romańskich (np. kapitele, rzeźby lwów). Serpentynit po wypolerowaniu służył jako kamień ozdobny lub surowiec do wyrobu ozdobnych naczyń. W 1877 otwarto kopalnię rud chromu w rejonie Raduni, działała ona do roku 1943 . Od 1920 do pierwszych lat powojennych istniała kopalnia magnezytu w Sobótce, a od 1960 działa kopalnia magnezytu w Wirach . W początkach XX wieku utworzono wielkie kamieniołomy granitu w Strzeblowie (dzielnica Sobótki), a w 1884 uruchomiono kamieniołom serpentynitu (i nefrytu) w Jordanowie. W 1986 udokumentowano duże złoże rud żelaza, tytanu i wanadu na wschodnich stokach Ślęży; nie są one jednak eksploatowane.

Historia

Widok na Ślężę z drogi po stronie północnej

Kościół na szczycie Ślęży

Góra stanowiła ośrodek pogańskiego kultu solarnego miejscowych plemion – jego początki sięgają epoki brązu , a upadek przypada na początki chrystianizacji tych obszarów w X i XI w. Rozkwit sanktuarium związany jest z osadnictwem celtyckich Bojów . Na szczycie góry odnaleziono fragmenty kamiennych wałów, o szerokości ok. 12 m, układanych z odłamków kamieni. oraz zagadkowe posągi z charakterystycznym symbolem ukośnego krzyża – według hipotez badaczy krzyż garbo prawdopodobnie związany był z pogańskim kultem solarnym. Wśród rzeźb najbardziej znane to tzw. Grzyb (prawdopodobnie dolna część ludzkiej postaci – w Sobótce ), Mnich (u stóp góry – przeniesiony z okolic wsi Garncarsko ), Panna z rybą lub Postać z rybą i Dzik (przy drodze na szczyt) oraz Niedźwiedź (na szczycie góry). W pierwszej połowie XII w. , za panowania Bolesława Krzywoustego , Piotr Włostowic ufundował na szczycie klasztor augustianów wkrótce jednak przeniesiony do pobliskiej wsi Górka , a następnie do Wrocławia (w 1153 ).

Widok ze szczytu Ślęży w stronę północną

Od 1813 do 1914 na szczycie odbywały się komersze niemieckich studentów wrocławskich dla upamiętnienia wymarszu z pobliskiego Rogowa Sobóckiego antynapoleońskiego freikorpsu (korpusu ochotników) majora Adolfa Lützowa .

W 1837 r. powstało na szczycie schronisko Mooshaus. W latach 1851 – 1852 wybudowano nowy obiekt w stylu szwajcarskim. Na początku XX w. okazało się ono niewystarczające i w latach 1907 – 1908 powstał istniejący do dziś (później jako hotel Olimp, obecnie Dom Turysty PTTK im. Romana Zmorskiego ) obiekt według projektu wrocławskiego architekta Karla Klimma . Budowę sfinansował wrocławski browarnik Georg Haase .

W okresie nazistowskim niemiecką nazwą Ślęży było Siling – od plemienia Silingów.

Od 1954 roku Ślęża jest objęta ochroną jako Rezerwat krajobrazowo-geologiczny i historyczny Góra Ślęża (powierzchnia 141,4 ha).

Turystyka

Schronisko turystyczne (Dom Turysty PTTK) na Ślęży

Ze względu na bliskość Wrocławia , Świdnicy i Dzierżoniowa rozwinięta turystyka weekendowa i świąteczna. Masyw i jego okolice pokryte są dość gęstą siecią szlaków turystycznych. Istnieją dwie ścieżki archeologiczne oznaczone symbolem ślężańskiego niedźwiedzia i szlaki rowerowe. Na szczycie telekomunikacyjna stacja przekaźnikowa z masztem o wysokości 136 m , Dom Turysty PTTK im. Romana Zmorskiego, kościół pw. Najświętszej Marii Panny, słabo widoczne ruiny zamku i dwunastometrowa wieża widokowa, z której rozciąga się wspaniała panorama Niziny Śląskiej z pobliskim Jeziorem Mietkowskim i nieco odleglejszym Wrocławiem oraz Sudetów (zwłaszcza Gór Sowich ). U stóp góry miasteczko Sobótka .

Ślęża w literaturze i sztuce

Powieści, których akcja rozgrywa się m.in. na Ślęży:

• Kornelia Dobkiewiczowa – Ofka z Kamiennej Góry
• Zbigniew Nienacki – Ja, Dago Władca
• Andrzej Sapkowski – Narrenturm
• Tomek Tryzna – Panna Nikt
• Tomasz Piątek – Pałac Ostrogskich
• Robert J. Szmidt - Apokalipsa według Pana Jana

Zobacz też

• Śląsk , Ślęza , Sobótka , Silingowie , Ślężanie , Masyw Ślęży , RTCN Ślęża , Przełęcz Tąpadła
• święte góry , Łysa Góra , Wieżyca , Rowokół
• religia Słowian

Bibliografia

• Robert Niedźwiedzki , 1993: Historia i perspektywy górnictwa w rejonie Sobótki. Karkonosz, 2: 101–108.
• Grzegorz Domański, Ślęża w pradziejach i średniowieczu, Wrocław, Inst. Archeologii i Etnologii PAN, 2002

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
• Dom Turysty im. Romana Zmorskiego – Strona schroniska znajdującego się na szczycie Ślęży
• Ślęża – Opisy tras turystycznych i atrakcji.
• Ślęża i Sobótka w Internecie – zbiór linków
• Ślęża i Sobótka na stronie Klubu Ludzi Gór Mnich
• Sobótka na stronach serwisu Wroclaw-powiat.wfp.pl
• Ślęża – mówiąca góra (film) cz. 1 , cz. 2
• Eksploracja kopalni magnezytu w Sobótce i galeria zdjęć z kopalni