Ewangelia według Marka [Mk lub Mar] – druga, najkrótsza Ewangelia nowotestamentowa . Jej autorem według tradycji chrześcijańskiej jest Jan Marek , który miał spisać w Rzymie relację Piotra Apostoła ^[1]. Jest jedną z ewangelii synoptycznych . Święty Marek pisze Ewangelię dla ludzi nieznających języka aramejskiego oraz zwyczajów żydowskich. Terminy aramejskie są tłumaczone, zwyczaje żydowskie wyjaśniane.

Autorstwo

Św. Marek wg Mantegny

Ewangelia Marka nie podaje imienia swojego autora. Papiasz (prawd. 50-135) przypisuje ją Markowi Ewangeliście , kuzynowi Barnaby ^[2]. Źródłem informacji Papiasza był Jan Prezbiter . Oryginał Papiasza nie zachował się do naszych czasów, jest jednak cytowany przez Euzebiusza z Cezarei :

Prezbiter mawiał także: Marek, który był tłumaczem Piotra, spisał dokładnie, choć nie po kolei, wszystkie słowa i czyny Pana, które zapamiętał. Nie słyszał bowiem sam Pana ani nie był jednym z jego uczniów, ale później, jak powiedziałem, jednym z [uczniów] Piotra. Piotr nauczał odpowiednio do okazji, przedstawiając słowa Pana nie w sposób systematyczny, dlatego Marek słusznie postąpił spisując niektóre z tych rzeczy tak, jak je zapamiętał. Miał bowiem tylko jeden cel: nie pominąć nieczego z tego, co słyszał, i niczego nie przekręcić^[3].

Z tradycją tą zgadzają się Ireneusz z Lyonu ^[4], Orygenes z Aleksandrii^[5], Tertulian ^[6] i inni. Tradycja przypisuje autorstwo Markowi i brak głosów w tradycji, które przypisywałyby autorstwo komuś innemu niż Markowi^[7]. Klemens Aleksandryjski pod koniec drugiego wieku wspomina starożytną tradycję, według której słuchacze nauk Piotra w Rzymie usilnie nalegali na Marka, aby spisał słowa apostoła^[5]. Na podstawie tej tradycji uczeni uznawali Rzym za miejsce spisania Ewangelii Marka. Pośród przedstawianych ostatnio alternatywnych propozycji znajdują się Syria , Aleksandria i inne regiony Cesarstwa Rzymskiego. Niektórzy uczeni nie uznają cytatu Papiasza za wiarygodny, dodatkowo wskazując na brak w Ewangelii Marka śladów tradycji Piotrowej^[8].

Datowanie

Zgodnie z teorią dwóch źródeł Ewangelia Marka powstała najwcześniej ze wszystkich czterech Ewangelii Nowego Testamentu . Współcześnie wielu uczonych twierdzi, że powstała w latach 64-70 n.e.^[9] pomiędzy pożarem Rzymu w 64 roku a zburzeniem Jerozolimy w 70^[10].

R. Pesch utrzymywał, że Ewangelia Marka powstała po 70 roku ponieważ w rozdziale 13 zawarte są wzmianki o wojnie żydowskiej z roku 70 i zniszczeniu Jerozolimy. Jednak mowa eschatologiczna Jezusa z rodziału 13 zawiera ogólnikowe sformułowania, "ohyda spustoszenia" przedstawiona jest bez jakichkolwiek aluzji do wydarzeń historycznych i nie opisuje faktu, który się wydarzył. Jezus poleca uczniom by "uciekali w góry", tymczasem wierni udali się do Pelli w Transjordanii (Euzebiusz, HE, III, 5.3). Fałszywi prorocy nie posiadają cech konkretnych postaci historycznych, świątynia i "chleby pokładne" traktowane są jako ówczesne obiekty^[11].

Według tradycyji Ewangelia Marka została napisana jako druga, po Mateuszu. Według kolofonów wielu średniowiecznych rękopisów, została napisana w 12 lat po wniebowstąpieniu Jezusa.

Miejsce powstania

Jak i w przypadku pozostałych ewangelii, miejsce powstania Ewangelii Marka pozostaje jedynie przedmiotem domysłów uczonych. Wedle tradycji miejscem tym był Rzym, gdzie już w czasach działalności św. Pawła istniała gmina chrześcijańska, do której apostoł Paweł napisał list . Znaczna część współczesnych biblistów uznaje Rzym jako prawdopodobny. Wskazówką na rzymskie pochodzenie księgi jest jej język literacki, stosujący latynizmy i kalki językowe z łaciny. Przykładem jest kalka łacińskiego zwrotu iter facere (pokonywać drogę, iść) przez greckie οδον ποιειν (hodon poiein) w Mk 2,23. Pewnym jest jednak tylko to, że Ewangelia powstała poza Palestyną i poza środowiskiem znającym język aramejski^[12].

Charakterystyka

Ewangelia wg Marka zawiera mało mów Jezusa , natomiast szczegółowo relacjonuje jego czyny. Język Ewangelii wg Marka jest prosty i niewyszukany. Styl roi się od zapożyczeń z języków semickich i łaciny. Słownictwo jest ubogie, często występują powtórzenia i niezręczności. Słownictwo Ewangelii Marka obejmuje 1345 słów, z czego 102 (7,58%) nie występuje w innych księgach Nowego Testamentu. Do hapax legomena, tj. terminów użytych w Nowym Testamencie tylko jeden raz, należą: σπεκουλατωρ (6, 27), προσορμιζεσθαι (6, 53), μογιλαλος (7, 32), εξουδενεω (9, 2), στιβαδες (11, 8), νουνεχως (12, 34).

Głównym tematem księgi jest nadprzyrodzona mądrość i moc Jezusa i jego władza nad Szatanem .

Latynizmy

• κραβατος–grabatus (2, 4. 9; 6, 55)
• μοδιος–modius (4, 21)
• λεγιων–legion (5, 9)
• σπεκουλατωρ–spiculator (6, 27)
• δηναριον–denarius (6, 37; 12, 15; 14, 5)
• ξεστης–sextarius (7, 4)
• καθεδρα–cathedra (11, 15)
• κοδραντης–quadrans (12, 42)
• κηνσος–census (12, 14)
• αυλη–ovile (14, 54. 66; 15, 16)
• πραιτωριον–praetorium (15, 16)
• φραγελλοω–fragellare (15, 15)
• κεντυριων–centurio (15, 39. 44. 45)

Kilkakrotnie bardzo dosłownie tłumaczy pewne łacińskie wyrażenia (łacińskie kalki) zrozumiałe tylko na gruncie języka łacińskiego:

• οδον ποιειν–iter facere – iść drogą, ale dosł. czynić drogę (2, 23)
• εσχατως εχειν–in extremis esse – umierający(a) (5, 23)
• το ικανον ποιειν–satisfacere (15, 15)
• συμβουλιον–consilium, concilium (3, 6; 15, 1)
• κρατειν–tenere (9, 10)

Arameizmy

W Ewangelii Marka nie brak też arameizmów, które niemal za każdym razem są tłumaczone:

• Rabbi (9,5; 11,21; 14,45) – nietłumaczony
• Rabbuni (10,51) – nietłumaczony
• Boanerges – synowie gromu (3, 17),
• talitha kum – dziewczynko wstań (5, 41),
• korban – darmo (7, 11),
• Effata – otwórz się (7, 34),
• Bartymeusz – syn Tymeusza (10, 46),
• Abba – Ojcze (14, 36),
• Golgota – Miejsce Trupiej Czaszki (15, 22),
• Eloi, Eloi, lama sabachtani – Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił (15, 34).

Marek stosuje jedynie kilka charakterystycznych dla Listów Pawła terminów:

• δυναμις, cud – Mk 6, 14; 9, 1 – Rz 9, 1; Ga 3, 20
• ευαγγελιον, ewangelia – Mk 1, 1. 14 – Rz 1, 1-4. 16; 15, 16; 1 Tes 2, 2. 8. 9
• ειρενευω, zachowywać pokój – Mk 9, 50 – Rz 12, 18; 2 Kor 13, 11
• μυστηριον, tajemnica – Mk 4, 11 – Kol 4, 3-5
• μεταμορφοω, przemieniać się – Mk 9, 2 – 2 Kor 3, 18

Treść

Początek Ewangelii Marka w minuskule 544 (Gregory-Aland)

Ewangelia wg Marka zaczyna się od słów: "Początek Ewangelii [dobrej nowiny] o Jezusie Chrystusie Synu Bożym". Marek pomija całe dzieciństwo Mesjasza, rozpoczynając swoją relację od Chrztu w Jordanie i krótkiego opisu działalności Jana Chrzciciela . Ogólnie możemy wyodrębnić następujące części Ewangelii:

• Przygotowanie do działalności Jezusa (Mk 1,1-13)
• Działalność Jezusa w Galilei (Mk 1,14-7,23)
• Działalność Jezusa poza Galileą (Mk 7,24-9,50)
• Podróż do Jerozolimy (Mk 10,1-52)
• Działalność w Jerozolimie (Mk 11,1-13,37)
• Męka i śmierć Jezusa (Mk 14,1-16,8)
• Zmartwychwstanie (Mk 16,9-20)

Teologia

Mateusz ukazuje Jezusa przemawiającego, Marek natomiast – działającego. Około 35% tekstu drugiej Ewangelii to opisy cudów Jezusa. Marek większą wagę przywiązuje do cudów, jak i znaczenia wiary, traktowanej jako warunek cudu. W opisie cudów można zaobserwować następujący schemat:

• zaistnienie problemu
• Jezus rozkazuje chorobie, niemocy, bądź demonowi
• natychmiastowe uzdrowienie
• wszyscy obecni zdumiewają się nad dokonanym cudem i zadają pytanie kim On jest?

Schemat ten można zaobserwować w opisie uzdrowienia opętanego z Kafarnaum (1, 25-27), sparaliżowanego (2, 1-12), głuchoniemego (7, 32-36), ślepego w Betsaidzie (8, 22-26), ponadto w opisie uciszenia burzy (4, 39-41), triumfalnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy (11, 1-10) oraz wypędzenia handlarzy ze świątyni (11, 15-19).

Marek w większym stopniu podkreśla znaczenie wiary jako warunku cudu, niż pozostali Ewangeliści. Tylko u Marka Jezus mówi do ojca epileptyka: "Wszystko jest możliwe wierzącemu" (Mk 9, 23) i tylko u Marka ojciec epileptyka prosi: Wierzę, pomórz memu niedowiarstwu (Mk 9, 24). Po przeklęciu drzewa figowego, Jezus wyjaśnia znaczenie wiary, wyjaśnienie to zamieszczają wszyscy Synoptycy, ale najobszerniejsze jest ono u Marka. Tylko u Marka wypowiedź Jezusa zaczyna się od słów: Miejcie wiarę w Boga! (Mk 9, 22). Mateusz ma w tym miejscu: miejcie wiarę i nie wątpcie (21, 21). Końcowe zdanie pouczenia wzbogacone jest – względem Mateusza – o słowo „wierzcie”. Wszystko, o cokolwiek modlicie się i prosicie, wierzcie że otrzymacie, a stanie się wam (Mk 11, 24).

Zakończenie

Wersetów Mk 16,9-20 (zob. dłuższe zakończenie Ewangelii Marka ) nie ma w części rękopisów, nie znał ich święty Hieronim oraz Euzebiusz stąd niektórzy bibliści uważają je za nieautentyczne i w nowych przekładach zaznacza się ich odrębność. Przeważająca liczba rękopisów włączając w to te najważniejsze zawiera ten fragment^[13]. W komentarzu do Biblii Tysiąclecia podano, że niespójność stylistyczna względem wcześniejszego materiału tej ewangelii może wynikać z tego, że ewangelista Marek postanowił dołączyć relację o ukazywaniu się Chrystusa po jego zmartwychwstaniu tak jak było to w pozostałych dwóch ewangeliach synoptycznych. Przez niektórych chrześcijan, wersety te, uważane są za natchnione.

Problem autentyczności tego fragmentu wpisuje się w szerszą dyskusję na temat tradycji manuskryptów - zbioru manuskryptów określanych jako Textus receptus (oparte są o nie m.in. polska Biblia Gdańska , angielska King James Version , New King James Version i in.) lub tzw. Nestle Aland (m.in. polska protestancka Biblia Warszawska , katolicka Biblia Tysiąclecia , angielskojęzyczna New International Version i in.).

Stosunek do tzw. Tajemnej Ewangelii Marka

Istnieją przypuszczenia, że Ewangelia Marka może być późniejszą, okrojoną wersją Tajemnej Ewangelii Marka . Niektórzy badacze, skłonni uznać autentyczność Tajemnej Ewangelii Marka. Pozostaje jednak kwestią otwartą, czy Tajemna Ewangelia Marka powstała przed ewangelią kanoniczną, czy należy ją datować na wiek II i uznać za zależną treściowo od kanonicznej Ewangelii Marka. Obecnie jednak wciąż nie rozstrzygnięto, czy Tajemna Ewangelia Marka istniała naprawdę, czy była tylko współczesnym fałszerstwem.

Manuskrypty

7Q5 - sugerowano, że jest to najstarszy zachowany fragment Ewangelii wg Marka

Istnieje hipoteza, że papirus 7Q5 znaleziony w Qumran jest najstarszym fragmentem Ewangelii wg Marka, a jednocześnie Nowego Testamentu.

Zobacz też

• Warianty tekstowe Ewangelii Marka
• Problem synoptyczny

Przypisy

Bibliografia

Komentarze

• James R. Edwards, The Gospel according to Mark , The Pillar New Testament Commentary, Wm. Eerdmans 2002.
• R. T. France, The Gospel of Mark: A Commentary on the Greek text , NICNT, Wm. Eerdmans, 2002.
• Trocmé, Étienne, L'Évangile selon saint Marc , Labor et Fides, 2000.
• E. Klostermann, Das Markusevangelium, Tübingen 1950.
• Ernst Lohmeyer, Das Evangelium des Markus, KEK, Göttingen 1963.

Inne opracowania

• red. J. Szlaga, "Wstęp ogólny do Pisma Świętego", Pallotinum, Poznań - Warszawa 1986.
• J. Kudasiewicz, "Ewangelie synoptyczne dzisiaj", Warszawa 1986,
• J. Kudasiewicz, "Teologia Ewangelii Synoptycznych" w: "Teologia Nowego Testamentu" red. F. Gryglewicz, t. 1, KUL, Lublin 1986.

Linki zewnętrzne

Przekłady online

• Ewangelia Marka w tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia
• Ewangelia Marka w tłumaczeniu Biblii Brzeskiej
• Przekład Tomasza Węcławskiego
• Fragmenty przekładu o. Popowskiego
• Przekład dosłowny Bogusława Nowaka SVD
• Przekład Piotra Kotarby-Kaczora