Pióro

Pióro ( łac. penna) – twory nabłonkowe pokrywające ciała ptaków , a w czasach prehistorycznych niektórych dinozaurów, przede wszystkim z grupy teropodów , zwłaszcza celurozaurów . Podobnie jak łuski u gadów , pióra zachodzą na siebie dachówkowato. Wyrastają z brodawek skórnych zbudowanych z komórek mezodermalnych , w których formują się najpierw pióra puchowe (embrionalne), a następnie pióra ostateczne (penna).

Budowa

Budowa pióra: 1 – chorągiewka, 2 – stosina, 3 – promienie, 5 – dutka

Pióro składa się z elastycznej osi (łac. scapus) oraz dwu chorągiewek: zewnętrznej (pogonium) i wewnętrznej (vexilla). Górna część osi pióra, o przekroju czworokątnym, nosi nazwę stosiny (rhachis), dolna o przekroju owalnym znajdująca się poniżej chorągiewki nazywa się dutką (calamus). Wewnętrzna część dutki zbudowana z delikatnych łuseczek rogowych nosi nazwę duszy. Chorągiewki pióra składają się z promieni (rami) wyrastających z obydwu stron stosiny. Od promieni tych wyrastają z kolei na dwie strony promyki (radius, pl. radii), które łączą się ze sobą delikatnymi haczykami (hamulus, pl. hamuli).

Rodzaje

Rodzaje piór

Na różnych częściach ciała ptaka wyrastają różne pióra, które w zależności od pełnionych funkcji mają różny wygląd.

Pióro puchowe (pennapula) 

Posiada cienką oś, długie i miękkie promienie, a promyki nie łączą się ze sobą.

Pokrywy (tectrices) 

Grupy piór przykrywające inne grupy, np. lotki lub otwór uszny.

Lotki (remiges) 

Duże i sztywne pióra umieszczone na tylnej krawędzi skrzydeł . Tworzą powierzchnię nośną skrzydła.

Sterówki (rectrices) 

Pióra wyrastające na ogonie.

Pióra pudrowe  

Występują u niektórych ptaków ( żako , czapli , kakadu ). Są one bardzo kruche. Ptaki rozkruszają je dziobem, rozprowadzając puder ułatwiający pielęgnację piór.

Wszystkie te pióra nadają ciału ptaka kształt i noszą ogólną nazwę piór konturowych. Pióra niektórych ptaków, takich jak strusie i pingwiny , zatracają wszystkie promienie i przy zachowanej stosinie upodabniają się do włosów ssaków .

Barwa

Zabarwienie piór u ptaków wykazuje wielkie urozmaicenie i zależne jest od pigmentu zwanego melaniną bądź też od lipochromów, a także od ich mikroskopijnej struktury powodującej interferencję i załamanie światła. Barwa piór ma niekiedy zasadnicze znaczenie w identyfikacji poszczególnych gatunków.

Rozmieszczenie

Upierzenie jemiołuszki : a. sterówki ogona b. pokrywy nadogonowe c. lotki I rzędu d. zakończenie lotek II rzędu e. pokrywy duże i średnie
f. pęczek długich piór zwany czubem

Pióra ptaków stanowią doskonałą izolację termiczną, jednakże nie pokrywają jednolicie całego ciała. Pewne okolice ciała ptaka pokryte są równomiernie piórami i miejsca te noszą nazwę pterylia , a miejsca mniej upierzone lub w ogóle nieupierzone noszą nazwę apteria . Miejscem pozbawionym piór przynajmniej przez część roku jest u wielu ptaków plama lęgowa . U niektórych gatunków opierzone mogą być również golenie i skoki . Poszczególne partie upierzenia na ciele ptaków otrzymały swoje nazwy:

Skrzydło

• lotki 1. rzędu (pierwszorzędowe) – zewnętrzna grupa lotek (u różnych gatunków może liczyć 10-12 piór), umiejscowiona na dłoni skrzydła;
• lotki 2. rzędu (drugorzędowe) – środkowa grupa lotek (od 9 do nawet 40 piór), umiejscowiona na przedramieniu;
• lotki 3. rzędu (trzeciorzędowe) – wewnętrzna grupa lotek (ostatnie 3-5 piór), położona tuż przy tułowiu, niekiedy zaliczana do lotek drugorzędowych;
• pokrywy (tectrices) – grupy piór położone nad lotkami, bliżej przedniej krawędzi skrzydła. Wyróżnia się pokrywy małe (na przedramieniu), średnie 1. rzędu, duże 1. rzędu (nad lotkami 1. rzędu) oraz średnie 2. rzędu i duże 2. rzędu (nad lotkami 1. rzędu). Na spodniej stronie skrzydła wyróżnia się analogiczne grupy pokryw podskrzydłowych.

Czub z piór u samca pawia indyjskiego

Struktura pióra ararauny (Ara ararauna)

Ogon

• sterówki – nie są dzielone na podgrupy, gdyż tworzą jednolitą powierzchnię
• pokrywy nadogonowe – przykrywają sterówki od góry
• pokrywy podogonowe – przykrywają kuper od spodu

Płaszcz

• górna część grzbietu – pióra położone na karku
• dolna część grzbietu – pióra wzdłuż kręgosłupa
• barkówki – pióra pokrywające nasady skrzydeł
• podbarkówki – pióra pokrywające nasady skrzydeł od spodu
• kuper – pióra pomiędzy grzbietem a pokrywami nadogonowymi
• brzuch – pióra na spodniej stronie tułowia

Głowa

• pokrywy uszne – pióra przykrywające otwory uszne
• kantarek – pióra na odcinku między przednim kącikiem oka a dziobem
• ciemię – pióra na wierzchu głowy
• kark – pióra na szyi i górnej części karku.

Przykłady piór różnych gatunków ptaków

Dzięcioł duży (Dendrocopus major), dzięcioł zielony (Picus viridis), krogulec (Accipiter nisus) i pustułka (Falco tinnunculus)	Gołąb domowy (Columba livia forma domestica), sowa uszata (Asio otus) i gawron (Corvus frugilegus)	Myszołów zwyczajny (Buteo buteo)	Czarnowron (Corvus corone corone) i kruk (Corvus corax)
Sójka (Garrulus glandarius)	Myszołów zwyczajny (Buteo buteo), płomykówka (Tyto alba) i sowa uszata (Asio otus)	Kania ruda (Milvus milvus)	Czapla siwa (Ardea cinerea)

Wykorzystanie

Odpowiednio przygotowane pióra drobiu , nazywane pierzem, są wykorzystywane jako wkład do poduszek, pierzyn, w przemyśle galanteryjnym i tapicerskim. Dawniej z gęsich piór sporządzano narzędzie do pisania.

Zobacz też

• dinozaury pierzaste
• skrzydło ptaka
• ptaki Polski