Pigułki antykoncepcyjne

Tabletka antykoncepcyjna, pigułka antykoncepcyjna – doustny środek antykoncepcyjny zawierający syntetyczne odpowiedniki hormonów . Działanie jej polega na blokowaniu owulacji oraz zmianie konsystencji śluzu szyjki macicy w taki sposób, że nie przepuszcza on plemników .

Stosuje się preparaty jednoskładnikowe lub dwuskładnikowe.

Pigułki jednoskładnikowe (tzw. minipigułki) zawierają niskie dawki jednego hormonu – syntetycznego odpowiednika progesteronu ( gestagenu ). Pigułki dwuskładnikowe zawierają syntetyczne gestageny i etynyloestradiol . Tabletki jednofazowe dostarczają taką samą dawkę estrogenu i progestagenu w ciągu całego cyklu, natomiast w pigułkach dwu- i trójfazowych zawartość hormonów zmienia się w czasie trwania cyklu.

Najczęściej stosowane w hormonalnych środkach antykonsepcyjnych gestageny to: lewonorgestrel, drospirenon , norelgestromin, gestoden, dezogestrel

Mechanizm działania

Preparaty dwuskładnikowe

Zawarty w tych preparatach estragenowo-gestagenowych etynyloestradiol hamuje wydzielanie FSH uniemożliwiając dojrzewanie pęcherzyków Graffa i tym samym komórek jajowych. Natomiast gestageny (również obecne w tabletkach) hamują owulację , czyli uwolnienie komórki jajowej. Zmieniają też śluz szyjki macicy, utrudniając wnikanie plemników do dróg rodnych kobiety. W ten sposób hormonalne środki antykoncepcyjne uniemożliwiają zapłodnienie i powstanie zarodka. Dodatkowo składniki tabletek antykoncepcyjnych, działając razem, utrudniałyby zagnieżdżanie zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy, gdyby taka komórka się pojawiła.

Preparaty jednoskładnikowe

Działanie antykoncepcyjne środków zawierających tylko gestagen polega głównie na zmienianiu właściwości śluzu w szyjce macicy i utrudnianiu wnikania plemników do dróg rodnych kobiety. Hormony te hamują również owulację, ale tylko u 70% kobiet. Tabletki tego typu są zatem mniej skuteczne od dwuskładnikowych. Jeśli jednak dojdzie do zapłodnienia, gestageny utrudniają zagnieżdżanie zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy, powodując śmierć zarodka i w ten sposób nie dopuszczając do ciąży.

Sposób użycia

Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, zwykle przyjmuje się codziennie, przez 21 dni, rozpoczynając od pierwszego dnia cyklu miesiączkowego (od pierwszego dnia miesiączki). Następnie robi się siedmiodniową przerwę, w trakcie której powinno wystąpić krwawienie. Kolejną serię tabletek rozpoczyna się ósmego dnia, od wzięcia ostatniej tabletki z poprzedniej serii. Maksymalny dopuszczalny czas opóźnienia w przyjęciu pigułki to 12 godzin^[1].
Na rynku dostępne są preparaty jednofazowe – w których wszystkie tabletki zawierają te same ilości hormonów, oraz dwu- i trójfazowe, zawierające mniej gestagenu w tabletkach przyjmowanych w pierwszej fazie cyklu, a więcej w tabletkach przyjmowanych później. Tabletki wielofazowe lepiej naśladują naturalne wahania stężenia hormonów w trakcie cyklu miesiączkowego.

Jednoskładnikowe środki antykoncepcyjne stosuje się ciągle, nawet w trakcie trwania krwawienia miesięcznego.

Skuteczność

Wskaźnik Pearla tabletki antykoncepcyjnej dwuskładnikowej E+P przy doskonałym stosowaniu się do zaleceń wynosi 0,3^[2], a dla typowego stosowania zaleceń 6–8 (rzadziej podawane 2–8).

Warunkiem skuteczności jest ich systematyczne zażywanie, w przybliżeniu o tej samej porze dnia^[3] (zgodnie z instrukcją) w celu utrzymania potrzebnego stężenia hormonów.

Skuteczność tych metod zależy ściśle od systematyczności w stosowaniu. Wymienione metody mogą być nieskuteczne w związku z niektórymi chorobami (jakimi?)^[] i zażywaniem niektórych leków^[3].

Inne działania na organizm

Hormonalne środki antykoncepcyjne mają szereg skutków ubocznych:

• stany zapalne pochwy oraz wzrost ryzyka zakażeń grzybiczych i bakteryjnych^[]
• dwu- do sześciokrotnego wzrost ryzyka choroby zakrzepowej, udaru i zawału serca zwłaszcza u kobiet stosujących je po raz pierwszy^[4][5] a także u osób jednocześnie palących, z nadciśnieniem tętniczym i z innymi czynnikami ryzyka sercowo- i mózgowo naczyniowego^[6]
• Obecne w tabletkach dwuskładnikowych estrogeny zwiększają ryzyko raka piersi . Zwiększona podatność na tę chorobę zanika po 10 latach od odstawienia tabletek^[7].

Pozytywne skutki uboczne u kobiet:

• Zmniejszają prawdopodobieństwo zachorowania na raka jajnika i raka trzonu macicy^[8].
• Przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych zmniejsza także ryzyko wystąpienia raka jelita grubego i powoduje poprawę w przypadku zapalenia narządów miednicy mniejszej, bolesnego miesiączkowania, zespół napięcia przedmiesiączkowego i trądziku^[9].

Pochodzące z leków hormony żeńskie uwalniane z moczem, które trafiają do ścieków a następnie wód śródlądowych i morskich (tzw. ksenoestrogeny ) wywołują zaburzenia płodności u ssaków wodnych oraz ludzi^{[10][11][12][13][14]}.

Historia

Badania nad skutecznymi metodami zapobiegania ciąży rozpoczęły się w latach 40. XX wieku. Wtedy to dokonano odkrycia, że zastrzyki progesteronu skutecznie hamują jajeczkowanie u zwierząt doświadczalnych. Jednak perspektywa robienia zastrzyków podskórnych w celu regulacji płodności nie była zachęcająca, a poza tym progesteron był wówczas drogim preparatem. Badania nad doustnym środkiem antykoncepcyjnym rozpoczął w 1950 r., prawdopodobnie za namową Margaret Sanger , założycielki Planned Parenthood, Gregory Goodwin Pincus – specjalista w dziedzinie rozmnażania się ssaków. Pinkus pozyskał sponsorów (m.in. Katharine McCormick ), dobrał utalentowanych ludzi, (pracowali wraz z nim doktor Min-Chuh Chang, lekarz ginekolog John Rock, doktor Edris Rice-Wray, doktor Celso-Ramon Garcia) i osiągnął sukces. Początkowo uczeni stwierdzili, że progesteron podawany doustnie hamuje jajeczkowanie, podobnie jak zastrzyki, jednak ujawnili również wady preparatu: skuteczność w 85% i wielkość dawki. W tym samym czasie, w 1952 r. został zsyntetyzowany norethynodrel (noretyndron). Jego twórca Frank Colton nie zdawał sobie sprawy jakie znaczenie będzie miał ten związek w regulacji urodzin; ani on, ani firma w której pracował (G.D Searle and Company) nie mieli w planach syntezy środka antykoncepcyjnego. Pinkus włączył norethynodrel do badań i uzyskał lepsze wyniki niż w badaniach z progesteronem. Kolejnym etapem było dodanie niewielkiej ilości mestranolu. Uzyskana pigułka pod nazwą Enovid była gotowa do badań klinicznych w 1955 r. W 1960 uzyskała zezwolenie urzędu kontroli leków i żywności i po raz pierwszy pojawiła się w aptekach w USA . W Polsce pigułka została wprowadzona do sprzedaży w 1966 .

W Polsce istnieje środowisko ginekologów odmawiających przepisywania pigułek antykoncepcyjnych. Argumentują to ich szkodliwością i działaniem wczesnoporonnym. Klauzula sumienia pozwala odmówić spełnienia życzenia pacjenta jeśli lekarz nie widzi ku temu uzasadnienia etycznego ^[15].

Przypisy

Bibliografia

• Vivienne. Parry: Cała prawda o hormonach. Warszawa: Świat Książki, 2007. . 
• Janiec Waldemar (red.), Kompendium farmakologii Wydanie II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006,