Słupek w kwiecie goryczuszki orzęsionej

Słupek tulipana

Słupek (łac. pistyllum, ang. pistil) – żeński organ płciowy w kwiecie okrytonasiennych . Zbudowany jest ze zrośniętych ze sobą lub wolnych owocolistków (carpellae), które są zmodyfikowanymi liśćmi . Słupki zajmują zawsze centralne miejsce w kwiecie. Mogą występować pojedynczo lub po kilka tworząc w tym drugim przypadku słupkowie (gynaeceum).

Słupek zbudowany jest z jednego (słupek apokarpiczny) lub kilku (słupek synkarpiczny) owocolistków ( makrosporofilów ). Owocolistki mogą zrastać się ze sobą brzegami lub zaginać się do środka słupka i zrastać się zewnętrznymi powierzchniami. W tym ostatnim przypadku owocolistki tworzą wewnątrz słupka tzw. przegrody prawdziwe, dzielące zalążnię słupka na komory. Czasem powstają niepełne przegrody, nie rozdzielające słupka na komory (np. w rodzaju mak Papaver). Niekiedy tworzą się fałszywe przegrody, powstające nie ze ścian owocolistków, ale z wybujałych tkanek owocolistków (np. w rodzinie kapustowatych podzielone są fałszywą przegrodą na dwie komory). W zależności od liczby owocolistków budujących słupek, wyróżnia się słupki jedno-, dwu-, trój- lub wielokrotne, które mogą mieć od jednej do wielu komór.

Morfologicznie słupek składa się z części dolnej – zalążni (ovarium), która na górze zwęża się w szyjkę słupka i zakończona jest znamieniem . Czasem (np. u tulipana ) nie wyodrębnia się szyjka – mówimy wtedy o znamieniu siedzącym. W komorach zalążni słupka znajdują się zalążki wyrastające na łożyskach .

Słupki mogą być górne, pośrednie, półdolne lub dolne w zależności od położenia w stosunku do dna kwiatowego (oś kwiatowa).

Słupek górny osadzony jest luźno na wypukłym dnie kwiatowym, a pozostałe elementy kwiatu osadzone są poniżej zalążni słupka - jest to tzw. kwiat dolny (hypogyniczny) np. w kwiecie ziemniaka .

Jeżeli dno kwiatowe jest wklęsłe i obrasta zalążnię, a pozostałe elementy kwiatu są wyniesione ponad nią, jest to słupek dolny a kwiat górny (epigyniczny) np. u ogórka .

W przypadku pośrednich form, np. gdy zalążnia osadzona jest swobodnie na płaskim lub wklęsłym dnie kwiatowym, nie zrastając się z nim bokami, mówimy o słupku pośrednim i kwiecie kołozalążniowym (perygynicznym).

Po zapyleniu i zapłodnieniu słupek przekształca się w owoc , w którym znajdują się nasiona .

Budowa anatomiczna

Znamię

Znamię zbudowane jest z tkanki zwanej transmisyjną (stygmatoidalną), która tworzy także połączenie z wnętrzem zalążni . Pokryte jest epidermą o charakterze gruczołowatym, czasem opatrzoną brodawkami lub włoskami. Czasem tkanka wydzielnicza może znajdować się pod epidermą. W takim przypadku wydzieliny gromadzą się najpierw w przestworach międzykomórkowych, a następnie wydostają się na zewnątrz przez luźno ułożone komórki skórki i pęknięcia w obrębie kutykuli .

Szyjka słupka

Szyjka słupka ma wzrost interkalarny (powodowany przez merystem interkalarny ), po którym następnie wydłużanie się komórek. Długość szyjki zależy od liczby podziałów poprzecznych i intensywności wydłużania się komórek. Podstawową tkanką budującą szyjkę jest tkanka miękiszowa. W szyjce znajduje się tkanka stygmatoidalna, podobna do tkanki znamienia. W zależności od ułożenia tej tkanki wyróżnia się szyjki otwarte i zamknięte. W typie otwartym kanał wewnątrz szyjki wyścielony jest (całkowicie lub częściowo) tkanką stygmatoidalną. W typie zamkniętym kanał jest wypełniony tkanką stygmatoidalną, której ściany komórkowe często ulegają pęcznieniu i śluzowaceniu. W przypadku słupka synkarpicznego, z kilkoma łożyskami, tkanka stygmatoidalna może tworzyć w szyjce kilka pasm, z których każde prowadzi do innego łożyska. Rozmieszczenie tkanki stygmatoidalnej w szyjce i zalążni ukierunkowuje rosnącą łagiewkę pyłkową tak, aby trafiła do zalążka (wynika to z faktu, że łagiewka nie jest w stanie przerastać pustych przestrzeni).

Zalążnia

Budowa anatomiczna ściany zalążni jest analogiczna do budowy liścia . Od zewnątrz znajduje się epiderma zewnętrzna, następnie miękisz ściany zalążni ( mezofil ) i epiderma wewnętrzna od strony komory zalążni. W skórce wewnętrznej mogą się znajdować aparaty szparkowe . W mezofilu każdego owocolistka w obrębie zalążni znajdują się wiązki przewodzące , najczęściej trzy, zbudowane z protoksylemu i protofloemu.

W zalążni wykształca się łożysko – miejsce wykształcania się i rozwoju zalążków.

Zobacz też

• Pręcik – męski organ płciowy w kwiatach okrytonasiennych

Bibliografia