Postępowanie karne

W postępowaniu karnym sądami I instancji są sądy rejonowe oraz sądy okręgowe .
Zgodnie z art. 25 § 1 Kodeksu postępowania karnego sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa:

• o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz ustawach szczególnych,
• o występki określone w rozdziałach XVI i XVII kodeksu karnego oraz w:
  • art. 140 KK – zamach na jednostkę Sił Zbrojnych RP ,
  • art. 141 KK – służba w obcym wojsku ,
  • art. 142 KK – organizowanie zaciągu do służby w obcym wojsku,
  • art. 148 § 1 KK – zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, tzw. zabójstwo w afekcie ,
  • art. 149 KK – dzieciobójstwo ,
  • art. 150 § 1 KK – zabójstwo eutanatyczne ,
  • art. 151 KK – doprowadzenie do zamachu samobójczego ,
  • art. 152 KK – przerwanie ciąży wbrew przepisom ustawy za zgodą kobiety,
  • art. 153 KK – przerwanie ciąży wbrew przepisom ustawy bez zgody kobiety,
  • art. 154 KK – śmierć ciężarnej kobiety wskutek nielegalnego zabiegu aborcji,
  • art. 156 § 3 KK – ciężki uszczerbek na zdrowiu typu kwalifikowanego,
  • art. 158 § 3 KK – bójka lub pobicie typu kwalifikowanego,
  • art. 163 § 3 KK – umyślne sprowadzenie katastrofy typu kwalifikowanego,
  • art. 163 § 4 KK – nieumyślne sprowadzenie katastrofy typu kwalifikowanego,
  • art. 165 § 1 KK – umyślne sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa typu podstawowego,
  • art. 165 § 3 KK – umyślne sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa typu kwalifikowanego,
  • art. 165 § 4 KK – nieumyślne sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa typu kwalifikowanego,
  • art. 165 § 1 KK – porwanie statku wodnego lub powietrznego,
  • art. 173 § 3 KK – sprowadzenie katastrofy w komunikacji typu kwalifikowanego,
  • art. 173 § 4 KK – nieumyślne sprowadzenie katastrofy w komunikacji typu kwalifikowanego,
  • art. 185 § 2 KK – zanieczyszczanie środowiska typu kwalifikowanego,
  • art. 210 § 2 KK – porzucenie osoby poniżej 15 roku życia lub nieporadnej ze względu na stan swojego zdrowia typu kwalifikowanego,
  • art. 252 KK – wzięcie zakładnika ,
  • art. 253 § 2 KK – nielegalna adopcja ,
  • art. 258 § 1 KK – udział w zorganizowanej grupie przestępczej ,
  • art. 258 § 2 KK – udział w zorganizowanej grupie przestępczej o charakterze zbrojnym,
  • art. 258 § 3 KK – kierowanie lub zakładanie zorganizowanej grupy przestępczej lub zorganizowanej grupy przestępczej o charakterze zbrojnym,
  • art. 265 § 1 KK – ujawnienie lub przekazanie danych stanowiących tajemnicę państwową ,
  • art. 265 § 2 KK – ujawnienie lub przekazanie danych stanowiących tajemnicę państwową typu kwalifikowanego,
  • art. 269 KK – tzw. sabotaż informatyczny
  • art. 278 § 1 lub 2 KK w zw. z art. 294 KK – kradzież mienia znacznej wartości,
  • art. 284 § 1 lub 2 KK w zw. z art. 294 KK – przywłaszczenie mienia znacznej wartości,
  • art. 286 § 1 KK w zw. z art. 294 KK – oszustwo dotyczące mienia znacznej wartości,
  • art. 287 § 1 KK w zw. z art. 294 KK – oszustwo komputerowe dotyczące mienia znacznej wartości,
  • art. 296 § 3 KK – nadużycie uprawnień typu kwalifikowanego,
  • art. 299 KK – " pranie pieniędzy ",
• o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego.

Ponadto, zgodnie z art. 25 § 2 KPK sąd apelacyjny , na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi pierwszej instancji, sprawę o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy.

Na podstawie art. 24 KPK sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu, a także rozpoznaje środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie.

Postępowanie karne przed sądami wojskowymi

W postępowaniu karnym przed sądami wojskowymi sądami I instancji są wojskowe sądy garnizonowe oraz wojskowe sądy okręgowe . Zgodnie z art. 654 § 1 KPK wojskowy sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa:

• popełnione przez żołnierzy posiadających stopień majora i wyższy,
• podlegające w postępowaniu przed sądami powszechnymi właściwości sądu okręgowego oraz określone w:
  • art. 339 § 3 KK - dezercja typu kwalifikowanego,
  • art. 345 § 3 KK - czynna napaść na przełożonego z użyciem broni, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu,
  • art. 345 § 4 KK - czynna napaść na przełożonego typu kwalifikowanego,
• popełnione przez żołnierzy i członków personelu cywilnego,o których mowa w art. 647 § 1 pkt 3 KPK,
• inne na podstawie przepisów szczególnych.

Ponadto, zgodnie z art. 654 § 4 KPK wojskowy sąd okręgowy rozpoznaje ponadto sprawy przewidziane dla sądu wyższego rzędu nad wojskowym sądem garnizonowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę. Wojskowy sąd okręgowy ma poza tym uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądowi okręgowemu.

Na podstawie art. 653 § 1 KPK wojskowy sąd garnizonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu, a także rozpoznaje w zakresie swej właściwości środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym. Wojskowy sąd garnizonowy ma poza tym uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądowi rejonowemu.

Postępowanie w sprawach o wykroczenia

Zgodnie z art. 9 § 1 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenie w sprawach o wykroczenia w pierwszej instancji orzekają sądy rejonowe.
W sprawach o wykroczenia popełnione przez:

• żołnierzy w czynnej służbie wojskowej,
• żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz członków ich personelu cywilnego, jeżeli pozostają w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, o ile ustawa lub umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, nie stanowi inaczej,

zgodnie z art. 10 § 1 KPW orzekają w pierwszej instancji wojskowe sądy garnizonowe.

Postępowanie w sprawach nieletnich

Postępowanie cywilne

W postępowaniu cywilnym sądami I instancji są sądy rejonowe oraz sądy okręgowe.
Zgodnie z art. 17 Kodeksu postępowania cywilnego sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o:

• o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka , o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia ,
• ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków , wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,
• o roszczenia wynikające z prawa prasowego ,
• o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty , o naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
• o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni ,
• o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi , którym ustawa przyznaje zdolność prawną,
• o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji .
  

Zgodnie z art. 16 KPC sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

Jeżeli przy rozpoznawaniu sprawy w sądzie rejonowym powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten może, na podstawie art. 18 KPC, przekazać sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu. Postanowienie o przekazaniu sprawy wymaga uzasadnienia. Sąd okręgowy może przed pierwszą rozprawą odmówić przyjęcia sprawy do rozpoznania i zwrócić sprawę sądowi rejonowemu, jeżeli uzna, że poważne wątpliwości nie zachodzą. Postanowienie zapada na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów i wymaga uzasadnienia. Ponowne przekazanie tej samej sprawy przez sąd rejonowy nie jest dopuszczalne.

Postępowanie w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego

W postępowaniu tym sądami I instancji są sądy rejonowe i sądy okręgowe.
Na podstawie art. 568 § 1 KPC sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego dotyczących:

• ustalenia ojcostwa i roszczeń z tym związanych,
• zaprzeczenia ojcostwa,
• alimentów , zmiany orzeczenia w zakresie alimentów i ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego ,
• zniesienia wspólności majątkowej między małżonkami,
• zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego kobiecie nie mającej ukończonych 18 lat,
• zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego osobie chorej psychicznie lub niedorozwiniętej umysłowo ,
• ustanowienia opieki ,
• przysposobienia ,
• pozbawienia, zawieszenia, ograniczenie władzy rodzicielskiej i jej przywrócenia,
• wydania dziecka,
• zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka,
• rozstrzygnięcia w istotnych sprawach dziecka w razie braku porozumienia między rodzicami,
• ustalenia miejsca pobytu małoletniego ,
• ustalenia kontaktów z małoletnim,
• zastosowania obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu , zmiany orzeczenia w tym przedmiocie i ustania obowiązku leczenia odwykowego,
• nakazania wypłacania wynagrodzenia za pracę do rąk drugiego małżonka,
• umieszczenia w szpitalu psychiatrycznych bez zgody osoby chorej psychicznie lub z zaburzeniami psychicznymi ,
• umieszczenia w domu pomocy społecznej .
  

Sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego dotyczących:

• rozwodu ,
• separacji ,
• ustalenia nieistnienia małżeństwa,
• unieważnienia małżeństwa ,
• ubezwłasnowolnienia .

Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych

W postępowaniu tym sądami I instancji są sądy rejonowe oraz sądy okręgowe.
Zgodnie z art. 461 KPC sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji bez względu na wartość przedmiotu sporu w sprawach z zakresu prawa pracy dotyczących:

• ustalenia istnienia stosunku pracy ,
• uznania bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy,
• przywrócenia do pracy,
• przywrócenia poprzednich warunków pracy lub płacy i łącznie dochodzone z nimi roszczenia,
• odszkodowania w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,
• kar porządkowych i roszczeń z nimi związanych,
• świadectw pracy i roszczeń z nimi związanych.
  

Sądy rejonowe rozpatrują także inne sprawy z zakresu prawa pracy, które dotyczą roszczeń ze stosunku pracy lub z nim związanych, jeżeli wartość przedmiotu sporu w sprawach o prawa majątkowe nie przekracza 75 000 złotych. W przypadku większej wartości sprawę w pierwszej instancji rozpatrują sądy okręgowe.

Zgodnie z art. 477 ze znaczkiem 8 § 2 KPC sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych dotyczących:

• zasiłku chorobowego, wyrównawczego, opiekuńczego, macierzyńskiego, porodowego, pogrzebowego, rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego,
• świadczenia rehabilitacyjnego,
• odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej , wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji , Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego , Agencji Wywiadu , Służbie Kontrwywiadu Wojskowego , Służbie Wywiadu Wojskowego , Centralnym Biurze Antykorupcyjnym , Straży Granicznej , Biurze Ochrony Rządu , Służbie Więziennej , Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celnej ,
• ustalenia niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.

W pozostałych sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, zgodnie z art. 447 ze znaczkiem 8 § 1 KPC, w pierwszej instancji orzekają sądy okręgowe.

Postępowanie sądowoadministracyjne

W postępowaniu sądowoadministracyjnym sądami I instancji są wojewódzkie sądy administracyjne .
Zgodnie z art. 13 § 1 ustawy - Prawo postępowania przed sądami administracyjnymi wojewódzkie sądy administracyjne rozpoznają wszystkie sprawy sądowoadministracyjne z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość Naczelnego Sądu Administracyjnego . Wojewódzkie sądy administracyjne, zgodnie z art. 5 § 2 ustawy, orzekają w pierwszej instancji w sprawach skarg na:

• decyzje administracyjne ,
• postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym , na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty,
• postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie,
• inne niż określone powyżej akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa,
• pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach,
• akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej ,
• inne akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej,
• akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego.

Zobacz też

• Sądy II instancji w Polsce