Sztuka konceptualna (od łac. conceptus- pojęcie) – nurt
sztuki
XX-wiecznej
, zasadzający się na eksponowaniu samego procesu twórczego, to co jest najważniejsze w dziele sztuki to koncept, idea. W rezultacie artyści tego nurtu odrzucili prymat
przedmiotu
nad
ideą
, przy jednoczesnym mocnym podkreśleniu
intelektualnego
charakteru twórczości. Inne nazwy to sztuka pojęciowa, zdematerializowana, postprzedmiotowa (post-object art), Kunst-im-Kopf. Terminu peinture conceptuelle użył
Guillaume Apollinaire
w stosunku do
kubizmu
, miało to podkreślic intelektualny charakter tego malarstwa. W
1963
ukazał się artykuł Henry Flyntha Concept Art, w
1967
Sol LeWitta
Paragraphs of Conceptual Art, w roku
1969
grupa Art-Language zaczęła wydawać pismo o tej samej nazwie, wtedy też
Joseph Kosuth
opublikował artykuł Art after Philosophy.
Konceptualizmem nazywamy kierunek w sztuce nowoczesnej, którego początki sięgają lat 60. Wtedy to w
Nowym Jorku
zaczął kształtować się styl, który był swoistą odpowiedzią na formalną i dekoracyjną estetykę
minimalizmu
, oraz na sam przedmiot, który odgrywa pierwszoplanową, najważniejszą rolę w
pop-arcie
. Na zdefiniowanie konceptualizmu zdecydował się R. Atkins, który powiedział, że polega on na „sprowadzeniu sztuki do czystych idei, w które nie ingeruje żadne rzemiosło artystyczne„. Oznaczało to, że artyści konceptualni dają pierwszeństwo idei i jej transpozycji na dzieło sztuki. Uciekano często od tradycyjnych form przekazu takich jak obraz, czy
rzeźba
(nie odrzucano ich jednak). Uważano, iż nie jest ważne samo dzieło sztuki, większą rolę przykładano do samego procesu twórczego, a swoje prace prezentowano w formie
filmów
,
fotografii
,
inscenizacji
,
happeningów
,
performance-ów
, płócien wraz z zapisami słownymi lub matematycznymi wzorami mającymi wyrażać jakąś myśl. Przykładem jest koncepcja J. Dibetsa (1941-) – seria zdjęć przesuwającego się po podłodze promienia słonecznego. Rewolucja konceptualna lat 60. nie polegała jednak na zastąpieniu jednej techniki drugą, czyli malarstwa – akcją lub filmem i fotografią. Polegała na zastąpieniu sztuki jako przedmiotu, sztuką jako ideą. W tej koncepcji postać materialna dzieła jest drugoplanowa, a wszystkie techniki artystyczne są równorzędne, także malarstwo.
Konceptualizm wyciągnął najradykalniejsze konsekwencje z procesu dematerializacji i deestetyzacji sztuki zainicjowanego przez
awangardę
na początku XX wieku. Jako prekursorów można wymienic wielu artystów awangardy zainteresowanych maksymalną intelektualizacją sztuki, m.in.
László Moholy-Nagy
,
Kurt Schwitters
,
Piet Mondrian
,
Kazimierz Malewicz
itd. Konceptualizm jest zwieńczeniem procesu budowania samoświadomości sztuki.
Konceptualizm można podzielić na dwa zasadnicze nurty: konstruktywistyczno-minimalistyczny oraz dadaistyczny. Pierwszy inspirowany jest dokonaniami
Bauhausu
i
konstruktywistów
, w tym nurcie dominuje prostota formy, syntetyczność, minimalizm form wyrazowych i warsztatowych. Drugi nurt wypływa z inspiracji antysztuką z kręgów
dadaistycznych
, zwłaszcza
Marcela Duchampa
. Tutaj natomiast dominuje pierwiastek destrukcyjny, złośliwość,
pesymistyczny
ogląd kondycji ludzkiej.
Marcel Duchamp bywa nazywany patronem konceptualizmu, gdyż po raz pierwszy przesunął zainteresowanie artysty z procesu twórczego i dzieła sztuki, na przedmioty gotowe (ready mades), sztuką stawały się one z woli artysty a nie z racji spełniania kategorii estetyki. Podkreślał także rolę przypadku w procesie twórczym jako czynnika decydującego.
Inny wyróżniany podział dzieli konceptualizm na nurt umiarkowany i skrajny. Pierwszy z nich obejmuje zakres sztuki sprowadzonej do idei, prezentowanej za pomocą różnych metod dokumentacji (rysunki, wykresy, diagramy, itp.) o statusie neutralnym dla sztuki, miały one przekazywać niematerialną i ulotną naturę dzieła, same nim nie będąc. Szybko jednak okazało się, że dokumentacja, która miała nie być sztuką, jest sprzedawana, kupowana i wystawiana, a artyści tworząc dokumentację nie potrafią się uwolnić od estetycznych i stylistycznych wyznaczników. Sztuka, która nie chciała nie tylko być kolejnym stylem, ale też odrzucała formę jako swoje zagadnienie, wypracowała swój własny, rozpoznawalny styl. Wyłonił się wtedy skrajny wariant konceptualizmu, przyjmujący postać metasztuki, czyli dyskursywnej analizy pojęcia sztuki. Nurt ten rozwinęła grupa Art and Language (później przemianowana na Art-Language), jej członkowie odrzucili w ogóle stronę wizualną, skupili się teoretycznej analizie samego pojęcia sztuki, zbliżyło to artystów do teoretyków tak bardzo, że w wielu przypadkach jedyne co odróżniało jednego od drugiego, to intencja z jaką przystępował do działania.
Polscy artyści konceptualni
Artyści konceptualni na świecie
Bibliografia
- Grzegorz Dziamski Konceptualizm w: Grzegorz Dziamski (red.) Od awangardy do postmodernizmu, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku.
1996
, .
Literatura dodatkowa
- Autonomiczny ruch konceptualny w Polsce, pod red.
Zbigniewa Warpechowskiego
, kat. wyst. Galeria Stara BWA Lublin 2002.
- Conceptual Art: A Critical Anthology, ed. Alexander Alberro, Blake Stimson, MIT 2000.
-
Urszula Czartoryska
, Od pop-artu do sztuki konceptualnej, Warszawa 1976.
- Lucy Lippard, Six Years: The Dematerialization of the Art Object from 1966 to 1972, University of California Press 1997.
- Peter Osborne, Conceptual Arts, Phaidon 2002.
- Refleksja konceptualna w sztuce polskiej. Doświadczenia dyskursu: 1965-1975, pod red. Pawła Polita i Piotra Woźniakiewicza, kat. wyst. CSW Zamek Ujazdowski Warszawa 2000.
Linki zewnętrzne
