Szponiaste (sokołowe, drapieżne, dzienne ptaki drapieżne) (Falconiformes) -
rząd
ptaków
z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmuje gatunki drapieżne prowadzące dzienny tryb życia, zamieszkujące cały świat. Wiele gatunków jest
kosmopolitycznych
. Szponiaste nie są spokrewnione z
sowami
, lecz tworzą wyraźnie odrębną grupę drapieżników i najbliżej spokrewnione są z
blaszkodziobymi
i
grzebiącymi
. Na świecie żyje ok. 290 gatunków ptaków szponiastych, z czego większość (ok. 220) występuje w tropikach. W Europie obserwuje się 38 gatunków lęgowych. Do ptaków szponiastych nie zalicza się
sów
, mimo że pazury sów (zwłaszcza dużych) są nazywane szponami.
Cechy charakterystyczne
Ptaki te charakteryzują się:
- ostrymi, zakrzywionymi
szponami
- silnym, haczykowato zagiętym dziobem opatrzonym w tzw.
woskówkę
- zróżnicowaną wielkością (długość ciała od 15 do 130 cm)
-
dymorfizmem płciowym
(samica zazwyczaj większa od samca)
- przeważnie szarą, brązową lub czarną kolorystyka upierzenia
- pisklęta są
gniazdownikami
niewłaściwymi, tzn. lęgną się pokryte puchem i z zazwyczaj otwartymi oczami (a nie nagie i ślepe), ale długo przebywają w gnieździe pod opieką rodziców
- jaja w jednym lęgu znoszone w dość dużych odstępach czasu, wysiaduje zazwyczaj samica, samiec dostarcza zaś jej pokarm. Często zdarza się, że pierwsze pisklę, które się wylęgnie, jest częściej karmione, przez co staje się silniejsze i wyrzuca z gniazda pozostałe młode. Ponieważ rodzice nie są w stanie karmić wszystkich, jest to zabezpieczenie przed drapieżnikami: w przypadku utraty pierwszego jaja/pisklęcia pozostają jeszcze inne.
Liczebność i ochrona
Ptaki drapieżne, zwłaszcza orły, od wieków kojarzono z siłą, władzą, szlachetnością; ich wizerunki pojawiły się w godłach państw, herbach miast czy rodów szlacheckich. Wielowiekowa tradycja
sokolnictwa
(polowania z ptakami) sprzyjała ich ochronie. Dopiero od XVIII-XIX wieku, wraz z rozpowszechnieniem broni palnej i związaną z tym zwiększoną skutecznością polowań, zaczęto tępić ptaki drapieżne, traktując je jako szkodniki i konkurentów w rewirach łowieckich (potocznie nazywano je ogólnie "jastrzębiami"). Za ich zabicie wypłacano nawet specjalne premie. Tępienie na różne sposoby (odstrzeliwanie, trucie, chwytanie w sidła) zaskutkowało drastycznym zmniejszeniem liczebności populacji w całej Europie. Jeszcze do lat 70. XX wieku zabijano wiele ptaków drapieżnych, a na niektóre z nich wolno było polować.
Drugą przyczyną zmniejszenia się liczebności ptaków drapieżnych było stosowanie na dużą skalę toksycznych środków ochrony roślin i innych chemikaliów w drugiej połowie XX wieku.
Obecnie wszystkie ptaki drapieżne są objęte ścisłą ochroną gatunkową. Wiadomo już, że ich znaczenie w ekosystemie jest bardzo istotne, gdyż eliminując osobniki chore, słabe, zdegenerowane i zarażone chorobami zakaźnymi przyczyniają się do
naturalnej selekcji
, zatem mają wpływ na
ewolucję
. Pełnią również rolę sanitarną, gdyż często odżywiają się padliną. Okazało się, że w łowiskach, w których wytępiono wszystkie drapieżniki, szerzą się wśród zwierząt łownych choroby epidemiczne, wcześniej w ogóle nie występujące. Już sama obecność drapieżników zmusza inne zwierzęta do zachowania sprawności fizycznej i psychicznej.
Systematyka
Do rzędu należą następujące
rodziny
[1]:
Według Sibleya i Monroe'a kondorowate są bliżej spokrewnione z
brodzącymi
(Ciconiiformes), niż z pozostałymi rodzinami tego rzędu. Nie spotkało się to jednak z akceptacją pozostałych autorytetów ornitologicznych i w 2007 roku rodzinę
kondorowatych
z powrotem włączono do rzędu szponiatych.
Rodzina jastrzębiowatych (Accipitridae) bywa dzielona na podrodziny:
Przypisy
- ↑ Mielczarek P., Cichocki W.,
1999
, Polskie nazewnictwo ptaków świata, Notatki Ornitologiczne tom 40 - zeszyt specjalny
