Szkoła lwowsko-warszawska – założona przez
Kazimierza Twardowskiego
pod koniec
XIX wieku
we
Lwowie
i rozwijana dalej przez jego uczniów również w
Warszawie
szkoła
filozoficzna
; najbardziej znacząca szkoła w historii filozofii polskiej[] i liczący się w swoim czasie na świecie ośrodek myśli filozoficznej i logicznej.
Rozkwit szkoły przypada na okres dwudziestolecia międzywojennego, a wybuch wojny i zmiany terytorialne jakie dotknęły państwo polskie oznaczały jednocześnie koniec jej działalności; jednak wpływ szkoły i jej metodologii trwał nadal poprzez jej uczniów – z wyjątkiem
Romana Ingardena
i
Henryka Elzenberga
do lat 50. praktycznie wszyscy polscy filozofowie mieli kontakt ze szkołą.
Wychowankami szkoły byli między innymi:
Kazimierz Ajdukiewicz
,
Tadeusz Kotarbiński
,
Stanisław Leśniewski
,
Jan Łukasiewicz
,
Alfred Tarski
,
Zygmunt Zawirski
,
Tadeusz Czeżowski
,
Władysław Witwicki
,
Maria Ossowska
,
Stanisław Ossowski
,
Władysław Tatarkiewicz
i
Izydora Dąmbska
.
Tuż przed wybuchem
wojny
grupa filozofów skupionych wokół szkoły liczyła kilkadziesiąt osób pracujących w tak różnych dziedzinach filozofii i nauk pokrewnych jak
logika matematyczna
,
psychologia
,
socjologia
, lingwistyka teoretyczna,
historia sztuki
i literatura.
Początki
Po uzyskaniu habilitacji w roku
1895
Kazimierz Twardowski uzyskał stanowisko profesora filozofii na
Uniwersytecie we Lwowie
. Od samego początku jego zamiarem było stworzenie w Polsce, wtedy jeszcze pod zaborami, silnego ośrodka filozoficznego. Świadomie ograniczał własną pracę naukową, by większość swego czasu i sił poświęcić temu właśnie zadaniu. Ciesząc się wyjątkową
charyzmą
przyciągał do filozofii wielu zdolnych ludzi, w najlepszych latach swej działalności na jego seminaria uczęszczało ogółem ponad 200 osób, a jego wykładów słuchało ponad 2000.
Styl Twardowskiego charakteryzowała jasność i precyzja wypowiedzi na tematy filozoficzne. Traktował filozofię jako grupę powiązanych ze sobą nauk bardziej szczegółowych:
logikę
,
etykę
,
estetykę
,
metafizykę
,
teorię poznania
i dążył do naukowej ścisłości w ujmowaniu podejmowanych zagadnień. Oznaczało to maksymalnie ścisłe i jasne definiowanie pojęć, analizę ich możliwych znaczeń, celowe używanie terminologii naukowej i logiczne uzasadnianie twierdzeń. Podejście Twardowskiego naturalną koleją rzeczy dziedziczyli wszyscy uczniowie szkoły.
Mimo że sam Twardowski nie był logikiem, jego podejście zachęcało uczniów do zajmowania się problematyką logiki i metodologii naukowej. Pierwszym uczniem Twardowskiego, który zainteresował się logiką był Jan Łukasiewicz. Już w roku
1906
poprowadził na Uniwersytecie Lwowskim wykłady z logiki , na które uczęszczali Ajdukiewicz, Kotarbiński, Czeżowski i Zawirski. Po roku 1912 do grona tego dołączył Stanisław Leśniewski.
Warszawa
Wybuch wojny przyniósł wiele zmian dla szkoły. W roku
1915
Niemcy zezwolili na ponowne otwarcie Uniwersytetu Warszawskiego i część kadry lwowskiej przeniosła się do Warszawy. Stanowisko profesora filozofii objął Łukasiewicz. Twardowski, mimo usilnych nalegań ze strony Wydziału Filozofii i Senatu Uniwerstytetu, nigdy nie opuścił Lwowa.
W Warszawie Łukasiewicz zetknął się z silnym środowiskiem matematycznym, powstającą w wyniku starań
Zygmunta Janiszewskiego
polską szkołą matematyczną, która głosiła konieczność skupienia wysiłków matematyków polskich na zagadnieniach
teorii mnogości
, podstaw matematyki i
logiki matematycznej
. Łukasiewicz i Leśniewski, który wkrótce do niego dołączył, spotkali się z przychylnością środowiska warszawskiego i obaj zostali profesorami Wydziału Matematyki i Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Warszawskiego. W niedługim czasie rozpoczęli wykłady z logiki, na które uczęszczało wielu późniejszych matematyków i filozofów. Byli wśród nich Alfred Tarski, Stanisław Jaśkowski, Adolf Lindenbaum,
Andrzej Mostowski
,
Mojżesz Presburger
,
Jerzy Słupecki
,
Bolesław Sobociński
i Mordechaj Wajsberg. W czasie okupacji w tajnych zajęciach brali udział Jan Kalicki, Czesław Lejewski i
Henryk Hiż
.
Pierwszy etap działalności grupy warszawskiej można nazwać przygotowawczym i określić jako kształcenie kadr. W latach
1918
-
1929
Łukasiewicz wraz z Leśniewskim przede wszystkim prowadzili wykłady, publikując stosunkowo niewiele. Ich talenty wykładowców i zdolności organizacyjne Łukasiewicza oraz fakt, że logika matematyczna była w owym czasie w Polsce osobną dziedziną nauki wytworzyły coś na kształt kultu logiki: słowom Tarskiego "religia dzieli ludzi, logika ich łączy" wtórowały słowa Łukasiewicza "logika jest moralnością myśli i języka". Nie trzeba chyba wspominać, że to uwielbienie racjonalizmu poprzez oddziaływanie filozofów szkoły na zewnątrz, niosło określone reperkusje społeczne[].
Lwów
Tymczasem we Lwowie Twardowski i Ajdukiewicz kontynuowali prace badawcze i kształcenie uczniów. Ich uczniami z tego okresu byli między innymi: Izydora Dąmbska, Maria Kokoszyńska, Henryk Mehlberg, Zygmunt Schmierer oraz
Stefan Swieżawski
. Współpracowała z nimi grupa katolickich filozofów skupiona w tak zwanym kole krakowskim z
Janem Salamuchą
i
Józefem Marią Bocheńskim
na czele. Wysoki poziom uprawiania filozofii we Lwowie sprawił, że w latach 30. do Uniwersytetu Lwowskiego dołączył także krakowianin, Roman Ingarden, choć wyznawał inny kierunek filozoficzny.
Wojna
Założyciel szkoły, Kazimierz Twardowski, zmarł
11 lutego
1938
roku - na szczęście nie doczekał kataklizmu jaki spotkał dzieło jego życia. Wielu uczonych związanych ze szkołą, zwłaszcza żydowskiego pochodzenia, poniosło śmierć z ręki niemieckich nazistów, inni wyemigrowali uciekając przed jednym lub drugim okupantem. Jeszcze przed wybuchem wojny zmarł Leśniewski, a Poznański wyemigrował do dzisiejszego Izraela. Podczas wojny zginęli: Presburger, Lindenbaum, Schmierer, Wajsberg. Natomiast Łukasiewicz, Tarski, Hiż, Kalicki, Lejewski, Mehlberg, Sobociński, Wundheiler i Bocheński wyemigrowali na Zachód przed zalewem komunizmu.
Po zakończeniu wojny szkoła nie zdołała się już odrodzić - reżim komunistyczny uznawał jedynie filozofię marksistowską, a dla niezależnej i racjonalnej myśli szkoły lwowsko-warszawskiej w powojennej Polsce nie było już miejsca.
Dokonania
Jednym z założeń metodologicznych szkoły było, by filozof oprócz samej filozofii wykształcony był w jeszcze innej dyscyplinie szczegółowej. Popularnością cieszyły się zwłaszcza nauki przyrodnicze, choć mogła to być również psychologia, socjologia czy teoria sztuki. Większość postaci szkoły robi dziś wrażenie ludzi Renesansu, orientujących się we wszelkich zagadnieniach nauki i sztuki.
Wiele założeń programowych szkoły pokrewnych jest koncepcjom brytyjskiej szkoły
filozofii analitycznej
i programowi
Koła Wiedeńskiego
, z którym szkoła nawiązała współpracę na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych ubiegłego stulecia. Wbrew neopozytywistom, nie uznawano jednak zagadnień metafizycznych za bezsensowne.
Gdyby szukać cech wspólnych łączących wszystkich – lub, ostrożniej, większość – filozofów związanych ze szkołą, należałoby wymienić przede wszystkim: antypsychologizm, antysceptycyzm,
antynaturalizm
w naukach humanistycznych i
aksjologii
, realizm w teorii poznania i filozofii nauki,
obiektywizm
w aksjologii oraz
empiryzm
. To w oparciu o te zasady szkoła dokonała czego dokonała i wywierała wielki wpływ na filozofię polską jeszcze długo po tym, jak już przestała istnieć.
Nie tworząc zupełnie jednorodnego nurtu, członkowie szkoły częstokroć polemizowali ze sobą, co prowadziło do stałego doskonalenia rozumowań i stanowisk. Również dzięki temu fenomen szkoły mógł zostawić po sobie trwały ślad w dziedzictwie kulturowym Polski.
Scharakteryzujemy tu pokrótce najważniejsze dziedziny badań prowadzonych przez filozofów szkoły.
Metafilozofia
Wymienione wyżej zasadnicze cechy stylu filozofowania szkoły można scharakteryzować jako ogólnie pojęty racjonalizm. Jego skrajną postacią jest
antyirracjonalizm
, wyznawany przez Ajdukiewicza – racjonalne jest jedynie to, co daje się zakomunikować intersubiektywnie i daje się potwierdzić doświadczalnie. Antyirracjonalizm pociąga za sobą daleko idącą ostrożność jeśli chodzi o problemy metafizyczne, aczkolwiek nie przekreśla ich całkowicie.
Tęsknoty ku jasności jaką zdawała się oferować filozofia analityczna nie przybrały więc w Szkole tak skrajnego kierunku, jak w przypadku Koła Wiedeńskiego. Mimo iż logiczna analiza pojęć stała się standardowym narzędziem filozofowania, szkoła nie posunęła się do stwierdzenia, że rola filozofii sprowadza się wyłącznie do analizy języka. Owszem, jest ona bardzo ważnym zadaniem filozofii, ale nie jedynym i nawet nie głównym – filozofia ma bowiem przede wszystkim badać rzeczywistość, a język jest jedynie narzędziem do realizacji tego celu.
Znaczenie szkoły
Znaczenie szkoły należy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia – polskiego, lokalnego i międzynarodowego.
W przeciągu dwudziestu lat szkoła całkowicie zdominowała filozofię polską i stała się liczącym się ośrodkiem myśli filozoficznej na świecie. Uczeni, wychowani w tradycji filozoficznej szkoły, zdołali przekazać właściwy jej styl uprawiania filozofii również pokoleniom wyrosłym już po upadku szkoły, dzięki czemu nawet w okresie "marksistowskiej zimy" jej poziom, przynajmniej jeśli chodzi o metodologię, nie odbiegał od standardów światowych.
Dokonania szkoły wywarły wpływ również na filozofię międzynarodową, przede wszystkim w dziedzinie logiki.
Idee Tarskiego dotyczące problematyki prawdy do dnia dzisiejszego są analizowane. Szkoda, że podobnego uznania nie zyskały sobie reizm, radykalny konwencjonalizm Ajdukiewicza czy semantyczna teoria poznania, bo są to koncepcje zasługujące na szerszą uwagę[]. Wojna i ideologia marksistowska zniszczyły fenomen szkoły, której filozofia była tak ścisła jak angielska i tak systematyczna jak niemiecka. Wątpliwe, by dało się go powtórzyć[].
Bibliografia
