Szas ש"ס
Karta do głosowania na partię podczas wyborów w lutym 2009 roku
Lider	Eli Yishai
Data założenia	1984
Ideologia polityczna	judaizm sefardyjski , populizm
Deklarowane poglądy gospodarcze	państwo opiekuńcze
Barwy	niebiesko-białe
Obecni posłowie	11 (8,49%)
http://www.shasnet.org.il

Szas ( hebr. : ש"ס) - izraelska religijna partia polityczna , reprezentująca w większości ortodoksyjnych Żydów sefardyjskich . Partia powstała w 1984 roku, tuż przed wyborami, pod duchowym przewodnictwem rabbiego Ovadia Yosefa (byłego naczelnego sefardyjskiego rabina Izraela) z pomocą rabbiego Elazara Schacha ( 1898 - 2001 ), lidera niechasydzkiej ortodoksyjnej społeczności Żydów aszkenazyjskich (zwanych Mitnagdim).

Po wyborach 2006 roku , w wyniku których Szas uzyskał 12 mandatów parlamentarnych, wszedł w skład koalicji rządowej. Partia otrzymała cztery stanowiska ministerialne. Lider ugrupowania, Eli Yishai , został ministrem przemysłu, handlu i zatrudnienia oraz jednym z czterech wicepremierów w rządzie Ehuda Olmerta .

W wyniku przedterminowych wyborów parlamentarnych w lutym 2009 roku ugrupowanie otrzymało 11 miejsc w Knessecie. Partia weszła w skład rządu uformowanego przez lidera Likudu , Beniamina Netanjahu , otrzymując stanowisko wicepremiera dla Yishai oraz cztery teki ministerialne.

Historia

Powstanie partii

Rabin Ovadia Yosef (ur. 1920 ) - założyciel i duchowy przywódca Szas.

Szas został założony w 1984 roku, tuż przed wyborami parlamentarnymi . Początkowo ugrupowanie było znane jako Światowy Związek Sefardyjskich Strażników Tory ( hebr. התאחדות הספרדים העולמית שומרי תורה‎, HaTa'akhdut HaSfaradim HaOlami Shomri)^[1]. Partia została założona pod patronatem rabina Ovadii Yosefa, który do dziś pozostał duchowym przywódcą tej organizacji. Yosef korzystał z pomocy rabina Elazara Shacha, rabina aszkenazyjskiego . Utworzenie Szas miało być protestem wobec nie uwzględniania większej liczby Żydów sefardyjskich na listach wyborczych religijnej partii Agudat Israel w kolejnych wyborach^[1]. Początkowo nowe ugrupowanie było popierane także przez tych ultraortodoksyjnych Żydów pochodzących z Europy i Ameryki Północnej , którzy pozostawali pod wpływem Shacha. Ten ostatni był jednym z liderów Agudat Israel, z której wystąpił w 1988 roku, tworząc partię Degel HaTorah .

Ugrupowanie szybko stało się bardzo popularne pośród Żydów sefardyjskich, którzy czuli się dyskryminowani przez aszkenazyjczyków. Szas osiągnął spore poparcie i pokaźny potencjał koalicyjny, przez co stał się bardzo atrakcyjnym partnerem koalicyjnym zarówno dla prawicowych, jak i lewicowych partii. W zamian za poparcie dla gabinetu, ugrupowanie to żądało rządowego wsparcia finansowego dla wciąż rosnącej sieci sefardyjskich szkół religijnych (El Ha'maayan) i placówek dobroczynnych.

1984-1992

Członkowie Szas wchodzili do kolejnych rządów od momentu powstania partii. Już w 1984 roku objęli stanowiska ministra spraw wewnętrznych, wiceministra pracy i spraw społecznych oraz ministra bez teki (w rządzie Szimona Peresa i Icchaka Szamira )^[2]. Po kolejnych wyborach, w 1988 roku członkowie ugrupowania otrzymali teki: ministra ds. absorpcji imigrantów i wiceministra spraw wewnętrznych (rząd Szamira)^[3]. W połowie kadencji czternastego Knessetu, Ovadia Yosef postanowił, że Szas wyjdzie z koalicji z prawicowym Likudem , doprowadzając tym samym do upadku rządu. Planował zawarcie sojuszu z lewicową Koalicją Pracy Szimona Peresa i stworzenie nowego gabinetu. Manewrowi temu sprzeciwiał się ówczesny lider Szas, Arie Deri . Pomimo tego wykonał zalecenia Yosefa. Rząd upadł, ale współdziałanie z Peresem spotkało się z ostrą krytyką ze strony środowisk ultraortodoksyjnych, zwłaszcza aszkenazyjskich. Elazar Schach wszedł z spór z Yosefem, nakazując mu ponowne wejście do koalicji rządowej z Likudem. Tak też się stało, Szas ponownie znalazł się w rządzie, tym razem obejmując stanowiska ministra komunikacji i wiceministra finansów. Szamir ponownie został premierem, ale na skutek próby przeprowadzenia tego tzw. "brudnego triku", Szimon Peres znalazł się w ogniu wewnątrzpartyjnej krytyki. Efektem tego była utrata przez niego stanowiska szefa Koalicji Pracy na rzecz Icchaka Rabina .

1992-2003

Po wyborach w 1992 roku Szas otrzymał stanowisko ministra spraw wewnętrznych w rządzie Rabina, a także cały szereg posad wiceministrów^[4]. Po śmierci Rabina w 1995 roku, premierem został Peres. W składzie jego mniejszościowego gabinetu nie znaleźli się członkowie Szas.

W wyniku wyborów parlamentarnych w 1996 roku i zwycięstwa Beniamina Netanjahu w wyborach na premiera, powstał jeden z najbardziej prawicowych gabinetów w historii Izraela. Parlamentarzyści z Szasu weszli w jego skład. Eli Yishai został ministrem pracy i spraw społecznych (drugim najmłodszym ministrem w rządzie Izraela w historii tego państwa^[5]), Shlomo Benizri wiceministrem zdrowia, a Arie Gamliel - wiceministrem ds. religijnych. Warunkiem wejścia do koalicji, postawionym przez Netanjahu, było wykluczenie z rozmów koalicyjnych Arie Deriego, który został oskarżony o korupcję. Śledztwo ustaliło, że podczas sprawowania ministerialnych obowiązków (zajmował stanowisko dyrektora generalnego w ministerstwie spraw wewnętrznych, a później był szefem tego resortu), przyjmował łapówki od trzech organizacji religijnych, w zamian za przekazywanie publicznych pieniędzy na ich szkoły. Deri został za to skazany na 3 lata więzienia^[6] (został zwolniony po 2 latach za dobre sprawowanie^[7]). Z tego powodu rabin Yosef odsunął się od Deriego i poparł kandydaturę Yishaia na nowego lidera partii. Wielu wyborców Szas postrzega jednak Deriego jako ofiarę politycznego "polowania na czarownice" i wciąż go popiera^[8]. Pomimo skazania Deriego, Szas uzyskał 17 miejsc w Knessecie w wyniku wyborów w 1999 roku . Było to największa ilość mandatów uzyskanych przez tę partię w historii ugrupowania. Szas posiadał więc bardzo duży potencjał koalicyjny i wszedł do rządu Ehuda Baraka . Benizri został ministrem zdrowia, Yishai - pracy i spraw społecznych, Eliyahu Suissa - narodowej infrastruktury, Yitzhak Cohen objął natomiast resort spraw religijnych; Szas otrzymał również szereg stanowisk wiceministrów^[9]. Jeden z członków Szas, Meshulam Nahari został wiceministrem edukacji, co spowodowało ostry konflikt z szefem resortu. Był nim Yossi Sarid , jeden z liderów antyklerykalnego lewicowego ugrupowania Meretz . Szas wyszedł z rządu Baraka w czerwcu 2000 roku, ponieważ premier nie chciał się zgodzić na sumę dofinansowania szkół religijnych partii, jakiej zażądali liderzy tego ugrupowania^[10].

Rząd Baraka upadł w 2000 roku, a on sam przegrał w wyborach na premiera z Arielem Szaronem . Również w gabinecie przez niego utworzonym Szas otrzymał szereg stanowisk ministerialnych: wicepremiera i ministra spraw wewnętrznych (Yishai), ministra zdrowia (Nissim Dahan), ministra ds. Jerozolimy (Suissa), ministra pracy i spraw socjalnych (Beinizri) oraz kilkanaście stanowisk wiceministrów^[11].

2003-2006

Pomimo sondaży, które przepowiadały Szasowi przed wyborami w 2003 roku nawet 26 deputowanych w Knessecie, ostatecznie partia musiała zadowolić się 11 miejscami. Pomimo tego, że Yosef popierał udział Szas w niemal wszystkich koalicjach rządowych od 1984 roku, od lutego 2003 roku zabraniał partii wchodzić do kolejnych gabinetów Szarona. Działo się tak, ponieważ antyklerykalna, liberalna partia Shinui stała się trzecią siłą w Knessecie. Ugrupowanie to było obiektem zdecydowanej niechęci Yosefa. Jednym z warunków, jakie kierownictwo Shinui postawiło Szaronowi przed wejściem do jego rządu w lutym 2003 roku, było nie włączanie do niego Szas.

W koalicji z Kadimą

Plakat wyborczy Eliego Yishai podczas wyborów w 2006

W wyniku wyborów 2006 roku , partia uzyskała 12 mandatów parlamentarnych. Szas przyłączył się do koalicji rządowej premiera Ehuda Olmerta ^[12], w skład której weszły także: Kadima , Partia Pracy , Gil i, od października 2006 , Yisrael Beitenu . W rządzie Olmerta Yishai jest wicepremierem oraz ministrem przemysłu, handlu i pracy, Ariel Atias - ministrem komunikacji, a Meshulam Nahari i Yitzhak Cohen są ministrami bez tek. W październiku 2007 roku deputowani Szas poparli kandydaturę Szimona Peresa z Kadima na stanowisko prezydenta Izraela ^[13].

Po rozpoczęciu negocjacji pokojowych pomiędzy Olmertem, a prezydentem Autonomii Palestyńskiej Mahmudem Abbasem , Eli Yishai zagroził premierowi Izraela wyjściem z koalicji rządowej, jeśli przedmiotem rozmów stanie się jedność Jerozolimy ^[14]. Niebezpieczeństwo upadku koalicji zostało jednak zażegnane, gdy parlamentarna komisja finansów przekazała 475 mln szekli dla instytucji edukacyjnych Szasu^[15]. Na początku marca Szas wezwał pozostający w opozycji Likud do wejścia do koalicji rządowej i utworzenia Rządu Jedności Narodowej. Propozycja ta została jednak odrzucona przez lidera tego ugrupowania, Beniamina Netanjahu ^[16]. Pomimo tego, przywódcy Likudu rozpoczęli rozmowy z deputowanymi z Szas, pragnąc odwieść ich od udziału w koalicji, jaką będzie próbował stworzyć kolejny przywódca Kadimy, wyłoniony w wewnątrzpartyjnych wyborach we wrześniu 2008 roku^[17].

Wiosną 2008 roku kolejny skandal korupcyjny stał się udziałem Szas. Shlomo Benizri, deputowany z ramienia tej partii został oskarżony 1 kwietnia o łapówkarstwo (przyjęcie kilkuset tysięcy szekli) i utrudnianie policji śledztwa^[18]. 27 kwietnia został uznany za winnego i skazany na 18 miesięcy więzienia^[19]. W wyniku tego złożył on swój mandat poselski, a zastąpił go rabbi Mazor Bahaina , nr 13 na liście wyborczej Szas w wyborach z 2006 roku^[20].

24 sierpnia 2008 członkowie Szas wchodzący w skład gabinetu premiera Olmerta, głosowali (wraz z przedstawicielami Partii Pracy) przeciwko przyjęciu przez rząd projektu budżetu . Motywowali to zbyt małymi funduszami przeznaczonymi na świadczenia społeczne. Ostatecznie dokument został zatwierdzony przez gabinet, przewagą głosów 13 do 12^[21].

17 września 2008 r. Cipi Liwni zwyciężyła w wewnątrzpartyjnych wyborach w Kadimie, zastępując na stanowisku lidera ugrupowania Ehuda Olmerta. Wydarzenie to oznaczało konieczność ponownych negocjacji koalicyjnych. Szas zapowiedział, że utrzymanie koalicji będzie wymagało od Liwni spełnienia kilku postulatów tej partii^[22]. Eli Yishai wskazał m.in. na kwestie podwyższenia świadczeń socjalnych i niewłączania zagadnień związanych ze statusem Jerozolimy do negocjacji z Palestyńczykami^[23][24].

Ostatecznie Liwni nie udało się przekonać Szas do uczestnictwa w jej rządzie. Negocjatorzy z Kadimy, którzy usiłowali nawiązać porozumienie z sefardyjską partią, wskazali właśnie na nią jako głównego winowajcę tego niepowodzenia. W odpowiedzi lider Szas oskarżył ugrupowanie pod przywództwem Liwni o aszkenazyjski rasizm skierowany przeciwko sefardyjczykom. Posądzenia te odrzucił Eli Aflalo z Kadimy, Sefardyjczyk. W obliczu wyżej opisanych wydarzeń Cipi Liwni poinformowała prezydenta Peresa o niemożności utworzenia koalicji rządowej pod jej kierownictwem. Efektem tego będą nowe wybory parlamentarne^[25], rozpisane przez prezydenta Peresa na 10 lutego 2009 roku^[26][27]. Z tego względu doszło do pewnego zbliżenia pomiędzy Szas a Likudem. Pojawiły się nawet nieoficjalne informacje o możliwym sojuszu obu ugrupowań w nadchodzących wyborach. Zwracano uwagę na m.in. podobne wartości, na jakich oparte są programy tych partii. Beniamin Netanjahu spotkał się nawet z Ovadią Yosefem. Nie podpisano jednak żadnego oficjalnego porozumienia^[28].

13 listopada 2008 r. były deputowany Szas, Ofer Hugi, został skazany na 3 lata więzienia i grzywnę w wysokości 200 tys. szekli za oszustwa finansowe popełnione w latach 1997 - 1999 ^[29].

Pod koniec listopada 2008 Szas zainaugurował swą kampanię wyborczą m.in. postulatem, aby w razie wypłaty ewentualnej rekompensaty finansowej dla palestyńskich uchodźców przez państwo Izrael, domagać się tego samego od państw arabskich, skąd do Izraela przybyło ok. 850 tys. Żydów^[30]. Innymi punktami programu wyborczego Shas były np. zwiększenie płacy minimalnej do 5 tys. szekli i wyższe ulgi podatkowe dla rodzin z dziećmi^[31].

W pierwszych dniach grudnia duchowy przywódca partii, Ovadia Yosef, oświadczył, że spodziewa się, iż Shas otrzyma w nadchodzących wyborach parlamentarnych 18-20 mandatów parlamentarnych. Wezwał także swoich zwolenników do przekonywania jak największej liczby swych znajomych do głosowania właśnie na tę partię. Jak powiedział - Nie robimy tego dla miejsc [w Knesecie], ale aby czcić Boga^[32]. Yosef obiecał także wejście do raju każdemu, kto zagłosuje na jego ugrupowanie^[31].

Wybory w 2009 roku i koalicja z Likudem

W wyborach przedterminowych do Knessetu z 10 lutego 2009 Szas zajął piąte miejsce, otrzymując 11 mandatów parlamentarnych. Wygrała Kadima, uzyskując 28 miejsc w parlamencie^[33]. Pomimo tego zwycięstwa, pod znakiem zapytania stanęło to, czy kolejny premier Izraela będzie członkiem Kadimy, ponieważ trzecie miejsca zajął prawicowy, nacjonalistyczny Yisrael Beitenu, któremu pod względem ideologicznym o wiele bliżej do Likudu, niż do Kadimy. Eli Yishai stwierdził, że nie wyklucza wejścia do rządu z Avigdorem Liebermanem (liderem Yisrael Beitenu) w składzie, ale jednocześnie rozpoczął tworzenie bloku partii religijnych, w skład których miał wejść, poza Szasem, także Yahadut HaTorah . Razem ugrupowania ortodoksyjne to 16 mandatów parlamentarnych, co oznacza przewagę nad Yisrael Beitenu (15 deputowanych) i większy potencjał koalicyjny. Celem utworzenia bloku miało być zneutralizowanie Liebermana i jego antyreligijnej postawy^[34].

Ostatecznie misję sformułowania rządu otrzymał lider Likudu Netanjahu. 23 marca 2009 r. kierownictwo Szas doszło do porozumienia z tym ugrupowaniem. Zawarto porozumienie koalicyjne, na mocy którego Eli Yishai zachował stanowisko wicepremiera, a dodatkowo powołany został na ministra spraw wewnętrznych. Ariel Atias otrzymał tekę ministra budownictwa i konstrukcji, Yakov Margi - ministra ds. religijnych, a Meshulam Nahari został ministrem bez teki. Dodatkowo Yitzhak Cohen został wiceministrem finansów. Ustalono także, że m.in. zostanie zachowana niezależność szkół ortodoksyjnych, a państwo będzie honorować szabat i inne święta, jak również walczyć z dyskryminacją osób religijnych^[35].

Program

Eli Yishai (ur. 1962 ) - lider Szas.

Szas jest partią religijną. Jego główny postulat programowy postuluje przepojenie wszelkich sfer życia państwa i jego obywateli wartościami płynącymi z żydowskiego prawa religijnego - Halachy . Przykładem tego może być żądanie wprowadzenia prawa zabraniającego określonych rodzajów aktywności w szabat . Wszelkie decyzje mające kluczowe znaczenie dla przyszłości partii podejmuje tzw. rada mędrców Tory . Organ ten składa się z uczonych rabinów sefardyjskich, a na jego czele stoi Ovadia Yosef^[36].

Większość wyborców partii nie jest ultraortodoksami. Wielu z nich jest umiarkowanymi wyznawcami judaizmu, przede wszystkim jednak Żydami sefardyjskimi . Część wyborców Szas stanowią Druzowie , przyciągnięci dążeniem partii do promowania "autentycznej bliskowschodniej " kultury izraelskiej, co pasuje również do syjonistycznych nawoływań do ożywienia starożytnej żydowskiej kultury.

Dzięki swemu programowi, zawierającemu elementy populistyczne^[37][38], Szas był zdolny do uzyskania nieproporcjonalnie dużego wpływu na decyzje Knessetu, wykorzystując lukę, jaka powstała pomiędzy tradycyjnymi dużymi partiami izraelskimi: Partią Pracy i Likudem (do których później dołączyła Kadima).

Przez swoich przeciwników, Szas określany jest jako ugrupowanie fundamentalistyczne i szowinistyczne ^[39]. Krytykuje się je również za brak demokracji wewnętrznej.

Państwo i religia

Szas przeciwdziała wszelkim tendencjom opowiadającym się za sekularyzacją życia publicznego w Izraelu. Postuluje wzmacnianie i rozwijanie sieci szkół religijnych. Sprzeciwia się edukacji świeckiej^[40]. Propaguje także wprowadzenie uregulowań prawnych penalizujących odstępstwa od zasad religijnych (m.in. zakaz pracy w szabat ). Szas opowiada się również za dalszym obowiązywaniem prawa zwalniającego uczniów szkół religijnych z obowiązku służby wojskowej^[41].

W październiku 2006 roku Szas wszedł w konflikt z inną partią będącą wówczas w rządzie Ehuda Olmerta, Yisrael Beitenu . Ugrupowanie to, składające się w większości z rosyjskojęzycznych imigrantów , próbowało wnieść pod obrady parlamentu ustawę wprowadzającą świeckie małżeństwa w Izraelu. Szas ostro sprzeciwił się tym planom. Meshulam Nahari stwierdził nawet, że "ktokolwiek próbuje podążać śladem Shinui, skończy tak samo jak ta partia"^[42][43].

Ponadto, Szas popiera zwiększoną imigrację do Izraela, ale sprzeciwia się zliberalizowaniu zasad uznawania przybyszów za Żydów i rozszerzenia tzw. "prawa do powrotu" na osoby o wątpliwym żydowskim pochodzeniu (co postuluje m.in. Yisrael Beitenu )^[41].

Członkowie partii są także znani z niechętnego stosunku do homoseksualistów . W lutym 2006 roku lider ugrupowania Eli Yishai stwierdził, iż "homoseksualizm to oczywista choroba" i życzył gejom i lesbijkom "szybkiego powrotu do zdrowia"^[44]. Inny deputowany Szas, Shlomo Benizri , powiedział, że przyjmowanie przez Knesset ustaw poprawiających sytuację homoseksualistów w Izraelu jest przyczyną trzęsień ziemi nawiedzających ten kraj^[45].

Pod koniec lutego 2008 roku Szas wniósł pod obrady Knessetu ustawę nakazującą dostawcom internetu w Izraelu automatyczne blokowanie stron zawierających pornografię , treści zachęcające do hazardu i przemocy . Witryny takie miałyby być dostępne tylko dla tych, którzy wyraziliby na to zgodę. Ustawa została przyjęta przez izbę w pierwszym czytaniu^[46].

Pod koniec października 2008 Szas zagroził zgłoszeniem wniosku o wotum nieufności wobec rządu w razie przekazania do trzeciego czytania w Knessecie ustawy ułatwiającej procedurę rozwodową, zwłaszcza kobietom. Akt prawny w razie przyjęcia go przez izbę osłabiłby pozycji sądów rabinackich , zagwarantował kobietom otrzymywanie równej części majątku małżeńskiego, jak również wprowadziłby rozdzielność procesu rozwodowego i dotyczącego podziału majątku^[47].

Konflikt izraelsko-arabski

W stosunku do Arabów , partia wykazuje się sporą elastycznością. Pomimo wspierania idei Wielkiego Izraela , ugrupowanie nie wyraża bezwarunkowego poparcia dla osadnictwa żydowskiego na Zachodnim Brzegu .

Zdaniem Yosefa, oddawanie terytorium Izraela jest dopuszczalne, ale tylko w przypadku, gdy "dowódcy armii wraz z członkami rządu ustalą, że uratuje to życia [Żydów]". Jest to judaistyczna zasada pikuach nefesh ("ratowanie żyć"). Rabin Yosef jest przekonany, że państwo Izrael jest zobowiązane do ratowania istnienia Żydów poprzez z jednej strony dążenie do osiągnięcia porozumienia pokojowego ze swoimi wrogami, a z drugiej poprzez ochronę (także z użycie sił zbrojnych) swoich obywateli. Z tego względu duchowy przywódca Szas popierał inicjatywy pokojowe, takie jak oddanie Egipcjanom półwyspu Synaj w 1979 roku czy porozumienia z Oslo z 1993 roku. Opowiadał się także za wejściem swojej partii do rządów Icchaka Rabina i Ehuda Baraka. Nie poparł jednak planu Ariela Szarona, zakładającego likwidację osiedli żydowskich w Strefie Gazy i politykę jednostronnych posunięć w polityce względem Palestyńczyków. Zdaniem Yosefa wzmacnia to tylko wrogów Izraela i nie gwarantuje ocalenia realizacji zasady pikuach nefesh^[48][41].

Szas sprzeciwia się również jakimkolwiek dyskusjom na temat możliwości podziału Jerozolimy. Odrzuca także propozycję utworzenia palestyńskiego państwa. Dopuszcza jednak możliwość zagwarantowania Palestyńczykom autonomii ^[41].

Gospodarka

W kwestiach gospodarczych, Szas opowiada się za państwem opiekuńczym, gwarantującym szerokie świadczenia socjalne, zwłaszcza dla uczniów szkół religijnych. Taka pomoc ze strony państwa ma, w zamyśle liderów partyjnych, zlikwidować istniejącą ich zdaniem dyskryminację Żydów sefardyjskich w społeczeństwie izraelskim, zdominowanym przez aszkenazyjczyków^[41].

Wyniki wyborcze

Źródło danych: Oficjalna strona Knessetu .

Przypisy

Bibliografia

• Balke Ralf: Izrael. Warszawa: "Cyklady", 2005. . 
• Bensimon Doris, Errera Eglal: Żydzi i Arabowie: historia współczesnego Izraela. Warszawa: "Cyklady", 2000. . 
• Chojnowski Andrzej, Tomaszewski Jerzy: Izrael. Warszawa: "Trio", 2001. . 
• Mahler Gregory S.: Kneset: parlament w systemie politycznym Izraela. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1996. . 
• Rudnik Ewa (red.): Państwo Izrael: analiza politologiczno-prawna: praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2006. . 

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna ( hebr. )
• Dane o partii na stronie Knessetu ( ang. )