Szaman Urarina, 1988

Szamański doktor z Kyzyłu .

Szaman – osoba pełniąca funkcję religijną polegającą na sformalizowanej i instytucjonalnej więzi ekstatycznej z istotami nadludzkimi, duchami przodków lub demonami.

Dzięki badaniom etnologii oraz religioznawstwa wiemy, że fenomen szamaństwa, dawniej kojarzony prawie wyłącznie z obszarem środkowej Syberii ( Tunguzi , Buriaci ), był obecny w wielu innych systemach wierzeń na wszystkich kontynentach. Wielka zasługa w badaniach szamanizmu przypada Mircei Eliademu .

Słowo "szaman" pochodzi z języka wschodniosyberyjskich Ewenków , dawniej Tunguzów . U Mandżurów występuje jako sama, a u Goldów siaman. Czasownik sa, od którego pochodzi to słowo, odpowiada polskiemu terminowi "znachor" lub "wiedźma".

Funkcja szamańska cechuje się czterema cechami konstytutywnymi:

• Szaman działa poprzez ekstazę . Polega ona na wejściu w trans poprzez rytmikę tańca lub uderzania w bębenek, podczas którego szaman doznaje duchowego opuszczenia własnego ciała. Pozwala mu to na wejście w kontakt ze światem nadludzkim, podjęcie podróży do nieba, bądź zejście do świata podziemnego, napotkania duchów opiekunów, zaprzyjaźnionych bądź też wrogich, i wykonania swej misji.
• Szaman posiada więzi na "tamtym świecie". Siła szamana polega na posiadaniu właściwych układów z potężnymi i wpływowymi w zaświatach duchami . Walcząc z niektórymi z nich, szaman wspiera się sojuszami z innymi. Dlatego też szamanem nie jest ten, kto chce, lecz ten, który został przez duchy wybrany i wprowadzony w "tamten świat".
• Szaman jest trwałym elementem życia społecznego, jego instytucja jest nieodzowną dla jego wspólnoty. Dzięki inicjacji szaman posiada właściwą wiedzę, potrzebną w trudnych sytuacjach, gdy musi wyruszać w zaświaty , aby pomóc jednostkom bądź całej swej wspólnocie.
• Szaman działa z pobudek altruistycznych. Na ogół jego dwie najważniejsze funkcje to:
  • odprowadzanie umarłych w zaświaty. Umarli potrzebują opieki w swej ostatniej drodze, gdyż zanim dojdą do jej końca, czyhają na nich wielkie niebezpieczeństwa. Szaman przeprowadza dusze zmarłych przez zaświaty, do bram ich miejsca odpoczynku;
  • przywracanie zbiegłej duszy osobom chorym. Choroba jest na ogół wywołana odejściem duszy bądź wyniszczaniem duszy przez złego ducha; rola szamana polega na odnalezieniu duszy błąkającej się w zaświatach i sprowadzeniu jej do chorego, ewentualnie pokonaniu złych, nieprzychylnych i szkodzących jej duchów.

Osoba szamana, jego atrybuty i rytuały z nim związane różnią się w zależności od epoki, regionu i kultury. Na ogół jednak jego stałymi atrybutami są symbole transu i tańca (bębenek), oś, po której symbolicznie wchodzi w różne światy, znajdujące się na Drzewie Kosmicznym , oraz ubiór naznaczony zdolnościami lotów ekstatycznych (np. pióra). Szamanami często zostają hermafrodyci , transwestyci i osoby chore psychicznie.

Instytucja szamana szamanizm nie stanowi religii, jest natomiast bardzo częstym elementem wierzeń animistycznych .

Do początku XX wieku szamanizm był powszechnie praktykowany przez wszystkie ludy tubylcze Syberii. Po Rewolucji Październikowej rozpoczęła się eksterminacja szamanów, wyplenianie dawnych wierzeń u ludów syberyjskich, budowanie szkół i szpitali, które miały zapełnić lukę po zniknięciu szamana. Szamanizm był praktykowany tylko w najtrudniej dostępnych rejonach kraju. Kilkanaście lat temu szamani zaczęli się ponownie ujawniać, ale pozostało ich niewielu, a wiele obrzędów i tradycji zniknęło bez śladu.

Zobacz też

• kapłan
• wołchw
• zaklinacz
• zamawiacz
• żerca

Linki zewnętrzne

• Szamanizm a rodzima wiara
• Szamanizm w północnej Azji i Ameryce
• Szamanizm - informacje ogólne