Sykstus IV Xystus Quartus
Francesco della Rovere
Papież
Sykstus IV
Data i miejsce urodzenia	21 lipca 1414 Celle Ligure
Data i miejsce śmierci	12 sierpnia 1484 Rzym
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	ok. 1444
Kreacja kardynalska	18 września 1467 przez Pawła II
Kościół tytularny	S. Pietro in Vincoli
Pontyfikat	9 sierpnia 1471

Sykstus IV, (Francesco della Rovere), (ur. 21 lipca 1414 w Celle Ligure – zm. 12 sierpnia 1484 w Rzymie ) – papież w okresie od 9 sierpnia 1471 do 12 sierpnia 1484.

Fundator Kaplicy Sykstyńskiej , którą nazwano jego imieniem.

Wczesne życie

Francesco della Rovere urodził się 21 lipca 1414 w Cella Ligura koło Albisola w Republice Genui jako syn Leonardo della Rovere i Luchina Monleone. Pochodził z biednej rodziny. Kiedy miał 9 lat, matka wysłała go do nauki w konwencie franciszkańskim w Savona . Wkrótce potem wstąpił do zakonu franciszkanów konwentualnych i kontynuował studia na uniwersytetach w Pawii , Bolonii i Padwie , uzyskując doktoraty z filozofii i teologii. 14 kwietnia 1444 otrzymał tytuł magistra. Mniej więcej w tym samym czasie przyjął święcenia kapłańskie, a następnie został profesorem teologii kolejno w kilku domach franciszkańskich na terenie Włoch. Od 1458 współpracował z generałem zakonu Jacopo da Sarzuela. Dwa lata później wybrano go na prowincjała w Ligurii. W grudniu 1462 wziął udział w debacie z dominikanami na temat Krwi Chrystusa w obecności papieża Piusa II . Zyskał dzięki temu sławę wybitnego teologa. W 1463 został prokuratorem generalnym zakonu w Rzymie i wikariuszem generalnym dla całych Włoch. 20 maja 1464 kapituła generalna w Perugii obrała go na generała zakonu franciszkanów . Sprawując tę funkcję promował reformy w zakonie i przeprowadzał regularne wizytacje domów zakonnych. Jego reputacja jako teologa i reformatora o nieskazitelnych obyczajach i głębokiej pobożności została doceniona przez greckiego kardynała Bessariona , protektora zakonu franciszkanów w kurii rzymskiej, który rekomendował go do nominacji kardynalskiej.

Kardynał S. Pietro in Vincoli

18 września 1467 roku papież Paweł II mianował go kardynałem i 20 listopada tego samego roku wręczył mu czerwony kapelusz i przyznał tytuł prezbitera kościoła S. Pietro in Vincoli. Kontynuował działalność jako generał zakonu franciszkanów do następnego zebrania kapituły generalnej, które odbyło się w Wenecji 19 maja 1469 . Od tej pory osiadł w Rzymie w pałacu niedaleko swojego kościoła tytularnego. Swoją działalność poświęcał głównie nie pracy w kurii, lecz pisaniu traktatów teologicznych m.in. na temat Krwi Chrystusa oraz Niepokalanego Poczęcia Maryi. Utwierdziły one jego sławę jako wybitnego teologa. 5 września 1470 został mianowany komendatariuszem benedyktyńskiego klasztoru S. Eustachio di Neversa w diecezji Treviso .

Wybór na papieża

Francesco della Rovere został wybrany na następcę Pawła II w dniu 9 sierpnia 1471 roku i przybrał imię Sykstus IV. 25 sierpnia został konsekrowany na biskupa Rzymu przez kardynała Guillaume d'Estouteville , biskupa Ostia e Velletri, i uroczyście koronowany przez kardynała Rodrigo Borgia , protodiakona S. Nicola in Carcere Tulliano. Tego samego dnia objął w posiadanie Bazylikę Laterańską .

Wybór kardynała della Rovere na papieża został przyjęty z entuzjazmem w kręgach nawołujących do reformy stosunków kościelnych i wiązano z nim duże nadzieje na moralną odnowę Kościoła. Nadzieje te rychło okazały się płonne. Już na początku pontyfikatu pojawiły się podejrzenia (najprawdopodobniej nieprawdziwe), że nowy papież swój wybór zawdzięcza symonii . Asumpt do takich twierdzeń dały lukratywne nadania w pierwszym miesiącu pontyfikatu dla kardynałów, którzy mieli przyczynić się do jego zwycięstwa: Latino Orsiniego , Francesco Gonzagi i Rodrigo Borgii^[1].

Pierwsze lata pontyfikatu

W pierwszych latach pontyfikatu Sykstus IV starał się wypełnić swoje zobowiązania dotyczące krucjaty przeciw Turkom i rozesłał po Europie legatów wzywających władców do podjęcia walki z muzułmanami. W 1472 na Morze Śródziemne została wysłana flota papieska pod dowództwem kardynała Oliviero Carafa , która odniosła kilka spektakularnych zwycięstw. Kolejna ekspedycja w następnym roku zakończyła się jednak niepowodzeniem i od tej pory zapał Sykstusa IV do kontynuowania krucjaty wyraźnie osłabł. Próby wciągnięcia do krucjaty prawosławnej Moskwy, podejmowane w latach 1472-76, okazały się bezskuteczne.

Stosunki z Francją pozostawały napięte od czasu Pawła II z powodu stosowania przez króla Ludwika XI postanowień gallikańskiej Sankcji Pragmatycznej z Bourges z 1438 . Paweł II sprzeciwiał się zwłaszcza zakazowi publikacji dekretów Stolicy Apostolskiej bez uprzedniej zgody króla, a Sykstus IV kontynuował w tej mierze jego politykę.

W 1474 Sykstus IV gościł w Rzymie króla Danii i Norwegii Chrystiana I Oldenburga . Legatem odpowiedzialnym za przyjęcie króla był kardynał Francesco Gonzaga.

Po roku 1476 polityka Sykstusa IV koncentruje się niemal wyłącznie na sprawach włoskich i jest podporządkowana promowaniu własnej rodziny.

Nepotyzm

Jednym z najmocniej krytykowanych aspektów pontyfikatu Sykstusa IV był nepotyzm , który praktykował na skalę niespotykaną od czasów niewoli awiniońskiej . Aż sześciu swoich krewnych wprowadził do Kolegium Kardynałów , nadając im szereg lukratywnych posad i beneficjów:

1)Pietro Riario (siostrzeniec) – biskup sześciu diecezji (Treviso 1471-73, Valence et Die 1472-74, Split , Florencja , Sewilla i Mende 1473-74), skarbnik papieski (od października do grudnia 1471), kardynał-prezbiter (od grudnia 1471), łaciński patriarcha Konstantynopola (od listopada 1472). Początkowo to on był głównym nepotem Sykstusa IV (latem 1473 został mianowany legatem dla całych Włoch), jednak zmarł w styczniu 1474 w wieku zaledwie 28 lat.^[2]

2) Giuliano della Rovere (bratanek, przyszły papież Juliusz II) – biskup ośmiu diecezji ( Carpentras 1471-72, Lozanna 1472-76, Katania i Messyna 1473-74, Awinion od 1474, Coutances 1476-77, Viviers 1477-78, Mende 1478-83 i Bolonia od 1483); legat w Awinionie (od 1476); kardynał-prezbiter (1471-79) a następnie kardynał-biskup Sabiny (1479-83) i Ostii (od 1483); nadto opat komendatoryjny Grottaferrata (od 1472) i Nonantola (od 1483), wielki penitencjariusz (od 1476) i archiprezbiter Bazyliki Laterańskiej (od 1477). Po śmierci Pietro Riario to on stał się prawą ręką Sykstusa IV.

3) Girolamo Basso della Rovere (siostrzeniec) – biskup trzech diecezji ( Albenga 1472-76, Recanati od 1476, Gubbio od 1482), kardynał-prezbiter od 1477

4) Raffaele Sansoni Riario (syn siostrzenicy papieża) – kardynał-diakon od 1477; administrator pięciu diecezji ( Cuenca 1479-82, Piza od 1479, Treguier 1480-83, Salamanka 1482-83 i Osma od 1483 ); kamerling Św. Kościoła Rzymskiego od stycznia 1483. W chwili nominacji kardynalskiej miał zaledwie 16 lat.

5)Cristoforo della Rovere (dalszy krewny) – arcybiskup Tarentaise 1472-78 i gubernator Zamku św. Anioła , kardynał-prezbiter od 1477. Zmarł 1 lutego 1478 .

6) Domenico della Rovere (dalszy krewny) – brat kardynała Cristoforo della Rovere. Jego nominacja kardynalska 10 lutego 1478 miała „zrekompensować” śmierć Cristoforo, którego zastąpił także na stanowisku gubernatora Zamku św. Anioła. Nadto arcybiskup czterech diecezji (Tarentaise 1478-82, Corneto e Montefiascone od 1478, Genewa 1482 i Turyn od 1482)

Kilku innych duchownych z jego rodziny wprawdzie nie zostało kardynałami, ale również otrzymało intratne beneficja np.:

• Bartolomeo della Rovere, bratanek papieża, został biskupem Massa Marittima w 1472, a następnie biskupem Ferrary w 1474.

• Clemente Grosso della Rovere (dalszy krewny, przyszły kardynał) – biskup Mende od1483

• Marco Vigerio della Rovere (syn siostrzenicy papieża, przyszły kardynał) z zakonu franciszkanów w 1476 został biskupem i prefektem Senigallia , a w 1484 Mistrzem Świętego Pałacu , mimo że tradycyjnie funkcję tę sprawowali dominikanie

• Galeazzo Grosso della Rovere (dalszy krewny) – biskup Coutances (1477-78) i Agen (od 1478)

• Francesco Salviati Riario (powinowaty) – arcybiskup Pizy 1475-78. Jego nominacja stała się jedną z przyczyn konfliktu papieża z Medyceuszami (został stracony za udział w zabójstwie Giuliano de Medici w 1478).

Papież zadbał także o „świecką gałąź” swojej rodziny:

• Leonardo della Rovere, bratanek papieża, wiosną 1472 został prefektem miasta Rzym i księciem Arce , a dzięki małżeństwu z córką króla Neapolu Ferdynanda I Joanną w 1474 został także księciem Sora . Zmarł w 1475.

• Giovanni della Rovere, bratanek papieża, w 1474 został mianowany przez niego seniorem Senigallia i ożeniony z Joanną di Montefeltro, córką księcia Urbino Federigo III da Montefeltro. Po śmierci Leonardo w 1475 został nowym księciem Arce i Sora oraz prefektem Rzymu, a w 1484 dodatkowo został wikariuszem Mondovia

• Girolamo Riario , siostrzeniec papieża, w 1473 został seniorem Imola , którą Sykstus IV zakupił specjalnie dla niego przy okazji jego zaręczyn z Cateriną Sforza , córką księcia Mediolanu Galeazzo Maria Sforza . Kiedy cztery lata później ślub został wreszcie zawarty, Girolamo dodatkowo otrzymał we władanie okręg Forli . W ten sposób Sykstus IV stworzył dla swojego krewniaka samodzielne państewko, które już wkrótce zaznaczyło swą obecność na mapie politycznej Włoch.

Nepotyzm Sykstusa IV był powszechnie krytykowany, tym bardziej, że większość z jego nepotów okazała się niegodna powierzonych im zaszczytów, prowadząc wystawny i rozwiązły tryb życia (zwł. Pietro Riario). Polityka tworzenia w środkowej Italii państwa dynastycznego Girolamo Riario doprowadziła wkrótce do konfliktów zbrojnych z innymi państwami włoskimi.

Nepoci Sykstusa IV byli tak niepopularni, że po śmierci papieża w sierpniu 1484 w Rzymie i Romanii wybuchła rewolta przeciwko nim i ich stronnikom.

Spisek Pazzich i konflikt z Florencją

Nabycie Imoli w 1473 doprowadziło do konfliktu papieża z władającymi Florencją i prawie całą Toskanią Medyceuszami , którzy także starali się o jej zakup. Sykstus IV wmieszał się wówczas w wewnętrzne konflikty we Florencji, popierając opozycyjne wobec Medyceuszy rodziny Salviati i Pazzi . Dzięki decyzjom Sykstusa IV Salviati stali się wówczas głównymi bankierami Stolicy Apostolskiej, pozbawiając tego statusu Medyceuszy, aczkolwiek sam zakup Imoli sfinansował bank Pazzi. Do dalszej eskalacji sporu doszło w 1475 , kiedy Sykstus IV wbrew stanowisku Wawrzyńca Medyceusza mianował Francesco Salviati Riario na arcybiskupa Pizy, należącej wówczas do Florencji. Wawrzyniec odmówił nominatowi wstępu do tego miasta. W tej sytuacji Francesco Salviati, Francesco Pazzi i Girolamo Riario uknuli spisek, mający na celu obalenie Medyceuszy. Plan polegał na zabiciu Wawrzyńca i jego brata Giuliano podczas mszy świętej. Nowym władcą Toskanii miał zostać Girolamo Riario.

Sykstus IV na pewno wiedział o tym spisku, nie wiadomo jednak czy znał i akceptował jego szczegóły. Historycy katoliccy bronią go przywołując słowa, jakie wypowiedział do swojego siostrzeńca: "Pamiętaj, że chcę obalenia Medyceuszy, ale nie pragnę niczyjej śmierci". Można jednak uczynić mu zarzut, iż godząc się na zorganizowanie we Florencji przewrotu musiał się liczyć z możliwością rozlewu krwi.

Zamach, wykonany 26 kwietnia 1478 roku, zakończył się spektakularnym fiaskiem, choć w jego wyniku zginął Giuliano de Medici . Wawrzyniec i jego zwolennicy wzięli krwawy odwet na spiskowcach. Obecny wówczas we Florencji w gościnie u rodziny Pazzi młody kardynał Raffaele Riario (siostrzeniec Girolamo Riario), który prawie na pewno nic nie wiedział o spisku, został aresztowany przez Medyceuszy. W odpowiedzi Sykstus IV ekskomunikował władze Florencji z Wawrzyńcem na czele, obłożył miasto interdyktem , a następnie w sojuszu z królem Neapolu Ferdynandem I wypowiedział Florencji wojnę.

Wojna z Florencją trwała dwa lata i zakończyła się dopiero wskutek ataku tureckiego na południe Włoch. W 1480 Turcy zajęli Otranto w południowej Italii i urządzili tam rzeź mieszkańców, co zmusiło Ferdynanda I do zawarcia z Florencją odrębnego pokoju. Pozbawiony wsparcia swojego głównego sojusznika Sykstus IV wycofał nałożone kary kościelne, a w następnym roku wysłał do Otranto flotę papieską pod dowództwem genueńskiego kardynała Paolo Fregoso .

W rezultacie cała awantura z Medyceuszami okazała się bezsensowna i nie przyniosła papiestwu żadnych korzyści, za to poważnie nadszarpnęła jego prestiż i zasoby finansowe.

Pod koniec tego konfliktu Sykstus IV zawarł z władzami kilku kantonów szwajcarskich umowę o stałej rekrutacji ochotników do armii papieskiej, dając początek Gwardii Szwajcarskiej (formalnie ukonstytuowała się ona w 1506 roku).

Wojna o Ferrarę

Spisek Pazzich nie był ostatnią próbą rozszerzenia domeny Girolamo Riario podjętą przez Sykstusa IV. Następnym celem była Ferrara, bufor między domeną Riario a Republiką Wenecji . Władzę sprawował w niej książę Ercole I d'Este. Zaplanowano rozbiór terytoriów księcia d'Este między Wenecję i Girolamo Riario, przy czym sama Ferrara miała przypaść temu ostatniemu. W 1482 pod dość błahym pretekstem Wenecja, w sojuszu z Sykstusem IV i jego siostrzeńcem oraz Genuą, zaatakowała Ferrarę.

Lokalny konflikt niebawem przerodził się w wojnę ogólnowłoską, nieoczekiwanie bowiem po stronie Ferrary opowiedzieli się król Neapolu Ferdynand I, książę Ludovico Sforza z Mediolanu, a także markiz Mantui Federico I Gonzaga, władca Florencji Wawrzyniec Medyceusz i tyran Bolonii Giovanni II Bentivoglio . Państwo Kościelne zostało najechane przez wojska neapolitańskie pod dowództwem księcia Kalabrii. Mimo sukcesów Wenecjan wojna przybrała niekorzystny dla papiestwa obrót. Pod wpływem klęsk wojsk papieskich w Rzymie uaktywniła się opozycja zwł. ze strony rodów Colonna i Savelli. Kardynałowie Giovanni Colonna i Giovanni Battista Savelli zostali aresztowani w czerwcu 1482 pod zarzutem zdrady i osadzeni w zamku św. Anioła. Dopiero w listopadzie 1483 oczyszczono ich z zarzutów i uwolniono.

Porażki militarne i problemy wewnętrzne spowodowały zmianę frontu. W grudniu 1482 Sykstus IV zawarł pokój z Neapolem , a w maju następnego roku nałożył na Wenecję interdykt i wezwał wszystkie państwa włoskie do walki z nią. Wojna zakończyła się Pokojem w Bagnolo podpisanym 7 sierpnia 1484. Nie przyniósł on papiestwu żadnych korzyści, a jego treść nie była nawet konsultowana z papieżem. 70-letni Sykstus IV, cierpiący już od wielu lat na podagrę , zmarł na drugi dzień po tym, jak dowiedział się o jego zawarciu, prawdopodobnie wskutek szoku, jaki ta informacja wywołała. Pochowano go we franciszkańskim habicie w Bazylice Watykańskiej .

Sprawy religijne

Choć pontyfikat Sykstusa IV był zdominowany przez sprawy świeckie, nie znaczy to jednak, że zaniedbywał sprawy religijne, a niemal wszystkie źródła potwierdzają, że był on człowiekiem bardzo pobożnym. W 1475 przewodniczył uroczystym obchodom roku jubileuszowego , który przyciągnął do Rzymu tłumy pielgrzymów. Propagował zwłaszcza kult maryjny . W 1476 w konstytucji "Cum praeexcelsa" ustanowił na dzień 8 grudnia święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny . W 1478 formalnie anulował " koncyliarystyczne " dekrety Soboru w Konstancji . Wspierał także zakony żebracze, zwł. swój własny zakon franciszkanów. Ufundował w Rzymie nowe kościoły S. Maria della Pace i S. Maria del Popolo. W 1482 kanonizował franciszkańskiego teologa i kardynała Bonawenturę .

Z Sykstusem IV wiążą się także początki Hiszpańskiej Inkwizycji . 1 listopada 1478 na prośbę hiszpańskich monarchów Ferdynanda Aragońskiego i Izabeli Kastylijskiej udzielił im prawa do nominowania inkwizytorów w Andaluzji w celu rozstrzygania podejrzeń o fałszywe nawrócenia hiszpańskich Żydów. Kiedy jednak inkwizycja zaczęła działać w 1481 , rychło zaczęły mnożyć się skargi na jej nadużycia. Sykstus IV w kilku bullach z 1482 protestował przeciwko tym nadużyciom, jak również przeciwko próbom podporządkowania królowi papieskiej inkwizycji w Aragonii, jednak jego działania w tej mierze cechowała duża niekonsekwencja. W 1483 zatwierdził na stanowisku Inkwizytora Generalnego dominikanina Tomasa de Torquemada , byłego spowiednika królowej Izabeli. W ciągu kilku lat Inkwizycja Hiszpańska stała się niemal całkowicie niezależna od Stolicy Apostolskiej.

W latach 1472-76 Sykstus IV podejmował próby zawarcia unii z kościołem prawosławnym w Wielkim Księstwie Moskiewskim . Nie przyniosły one żadnych rezultatów.

Mecenat artystyczny i naukowy

Sykstus IV mianuje Bartolomeo Platina prefektem Biblioteki Watykańskiej w obecności swoich nepotów (obraz Melozzo da Forlì)

Niewątpliwie pozytywną stroną pontyfikatu Sykstusa IV, co przyznawali nawet jego wrogowie, był mecenat, jaki sprawował nad artystami i uczonymi oraz jego troska o miasto Rzym. Z jego inicjatywy do Rzymu przybyli wybitni malarze, rzeźbiarze, architekci i muzycy. Wśród jego protegowanych byli m.in. Sandro Botticelli , Pietro Perugino , Antonio del Pollaiolo i Melozzo da Forli . Sykstus IV zmienił Rzym w prawdziwe miasto renesansowe. Ufundował m.in. Kaplicę Sykstyńską (1475-83), most Ponte Sisto i szpital S. Spirito. Z jego inicjatywy powstała Via Sisto, czyli droga prowadząca z zamku św. Anioła do Bazyliki Watykańskiej. Popierał także rozwój Biblioteki Watykańskiej. Krótko po swoim wyborze zebrał kolekcję antycznych dzieł sztuki i udostępnił ją mieszkańcom Rzymu, dając początek Muzeum Kapitolińskiemu . Zezwolił także lekarzom na dokonywanie sekcji zwłok, choć za każdym razem wymagało to zgody miejscowego biskupa i dotyczyło jedynie ciał niezidentyfikowanych osób oraz skazańców.

Ocena i reputacja

Papież Sykstus IV jest często oceniany jako jeden z najgorszych papieży w historii. Przekształcił on papiestwo w świecką monarchię włoską i uwikłał je w polityczne rozgrywki nie mające nic wspólnego z religią. Nepotyzm oraz realizowane przez niego projekty budowlane i artystyczne wymagały olbrzymich środków finansowych, które zdobywał podwyższając podatki oraz sprzedając urzędy i godności kościelne. Jest odpowiedzialny za postępujące za jego czasów zeświecczenie Kurii Rzymskiej i nominacje kardynalskie dla ludzi niezbyt tego godnych, takich jak Pietro Riario, Giovanni Giacomo Sclafenati czy Ascanio Sforza . W swoim życiu prywatnym był najprawdopodobniej bez zarzutu^[3], jednak w celu zdobycia pieniędzy tolerował prostytucję , którą wysoko opodatkował. Otaczał się przepychem charakterystycznym dla dworów królewskich. Mimo że jego pontyfikat nie był pozbawiony jasnych stron, w ogólnym rozrachunku ponosi dużą odpowiedzialność za pogłębienie kryzysu moralnego Kościoła, który w konsekwencji doprowadził do reformacji .

Kardynałowie z nominacji Sykstusa IV

Przypisy

Źródła

• The Catholic Encyclopedia: Sixtus IV
• Salvador Miranda: Cardinal Francesco della Rovere (Pope Sixtus IV)
• Encyclopedia Britannica: Pope Sixtus IV
• Rodzina della Rovere
• Ludwig von Pastor History of the Popes, vol. 4, Londyn 1900
• Mandell Creighton, A history of the papacy during the period of the reformation, vol. 3, Londyn 1882

Poprzednik Paweł II

Papież

Następca Innocenty VIII