Substytucja – reakcja chemiczna polegająca na wymianie jednego lub kilku atomów w cząsteczce związku chemicznego .

Reakcje te można ogólnie podzielić na:

• reakcja wymiany pojedynczej AB + C → AC + B
• reakcja wymiany podwójnej AB + CD → AD + CB

Rodzaje substytucji w chemii organicznej w oparciu o ich mechanizmy reakcji dzieli się na:

• substytucja elektrofilowa – jednocząsteczkowa (SE1) i dwucząsteczkowa (SE2)
• substytucja nukleofilowa – jednocząsteczkowa ( SN1 ) i dwucząsteczkowa ( SN2 )
• substytucja wolnorodnikowa ( SR )

Schemat prostej reakcji substytucji

Schemat prostej reakcji substytucji etanu chlorem, zachodzącej wg ogólnego schematu:
C₂H₆ + Cl₂ → C₂H₅Cl + HCl

Przykłady reakcji wymiany w chemii nieorganicznej:

• tlenek wodoru + magnez → tlenek magnezu + wodór ,
• siarczek żelaza + glin → siarczek glinu + żelazo ,
• sód + tlenek fosforu → tlenek sodu + fosfor ,
• tlenek siarki + węgiel → dwutlenek węgla + siarka ,
• siarczan (VI) magnezu + chlorek baru → chlorek magnezu + siarczan (VI) baru (sól jest ciałem stałym),
• siarczan (VI) miedzi + żelazo → siarczan (VI) żelaza (II) + miedź ,
• chlorek glinu + cyna → reakcja nie zachodzi (cyna jest mniej aktywna od glinu)

Np. CuSO₄ + Fe → FeSO₄ + Cu

MgSO₄ + BaCl₂ → MgCl₂ + BaSO₄ (wytrąca się w postaci osadu)

Zobacz też

• addycja
• eliminacja