Zmysł równowagi umożliwia czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni. Mieści się w błędniku błoniastym , w uchu wewnętrznym . Tworzą go dwa narządy otolitowe: woreczek i łagiewka oraz 3 kanały półkoliste . Ewolucyjnie zmysł równowagi (a także zmysł słuchu ) wywodzi się z organu linii bocznej .

Narządy otolitowe

Dziewczynka ćwicząca swój zmysł równowagi

W każdym narządzie otolitowym ( łagiewce i woreczku) znajduje się struktura czuciowa zwana plamką. Plamka składa się z nabłonka wraz z włoskowatymi komórkami czuciowymi oraz z błony, w której umieszczone są elementy otolitowe (są to kryształki CaCO3 zwane też kamyczkami błędnikowymi). Zadaniem plamki jest wykrywanie przyśpieszenia liniowego. Ze względu na jej ułożenie (pionowe w woreczku i poziome w łagiewce) woreczek jest czuły na zmiany przyśpieszenia w kierunku pionowym (np. grawitacja ), zaś łagiewka wykrywa odchylenia głowy od pionu. Receptory w narządach otolitowych są wrażliwe na ruchy o niskiej częstości, które są jedną z przyczyn choroby lokomocyjnej .

Przewody półkoliste

Są to półkoliste twory wypełnione śródchłonką ułożone prostopadle względem siebie. Przy obrocie głowy śródchłonka z powodu swej bezwładności przesuwa się wolniej, podczas gdy przewód półkolisty wykonuje ruch razem z głową. Następuje więc przesunięcie śródchłonki w stosunku do ścian przewodu. Prąd śródchłonki podrażnia włoski nabłonka nerwowego. Każdy więc ruch głowy jest rejestrowany i podrażnienia zostają przeniesione do ośrodkowego układu nerwowego.

Fiksacja wzroku

Sygnały z komórek włoskowatych biorą udział w tzw. procesie fiksacji wzroku, czyli ruchu gałek ocznych niezależnie od ruchów głowy. Dzięki temu procesowi możemy np. skupić wzrok na danym przedmiocie ruszając jednocześnie głową.

Zaburzenia równowagi

Zaburzenia równowagi mogą być spowodowane przez następujące schorzenia:

• choroba Ménière'a – zaburzenia w regulacji poziomu śródchłonki w błędniku mogą być przyczyną tzw. zespołu Meniera, który oprócz zaburzeń równowagi objawia się nudnościami , dzwonieniem w uszach, a czasem nawet utratą słuchu;
• zapalenie błędnika ;
• wędrujące otolity – powodują łagodne położeniowe zawroty głowy; zawroty pojawiają się, gdy pacjent zwiesza głowę w dół, szybko wstaje z łóżka, przekręca się z boku na bok; dolegliwości trwają krótko, ale są intensywne; tego typu zawroty głowy u ludzi starszych zwykle wywołane są pokruszeniem się otolitów ; luźne ich kawałki poruszają się w czasie ruchów głową i drażnią błędnik;
• uszkodzenie błony bębenkowej ;
• nerwiak nerwu słuchowego .

Ciekawostki^[2]

• Minimalne odczuwalne odchylenie od pionu ciała ludzkiego wynosi około 2-3°
• Minimalne odczuwalne przez człowieka przyśpieszenie liniowe wynosi 0,15 m / s²
• Narząd równowagi ma tzw. okres bezwładności , który jest związany z nagłą zmianą przyśpieszenia działającego na człowieka (np. po gwałtownym hamowaniu w samochodzie przez pewien czas trwa wrażenie ruchu) i wynosi on od 5 do 30 sekund .
• Czas reakcji na wprawienie w ruch obrotowy wynosi 0,4 s .

Bibliografia

• Alan Longstaff: Neurobiologia - krótkie wykłady. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. . 

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zaburzenia równowagi