Starożytne państwo żydowskie istniejące z długimi przerwami na Bliskim Wschodzie (tereny dzisiejszego Izraela , Autonomii Palestyńskiej i Jordanii ) od ok. XVI wieku p.n.e. do 66 roku p.n.e.

Początki narodu

Historia biblijna

Wybrane hipotetyczne trasy wyjścia Izraelitów z Egiptu

Według niektórych^[] dzieje Izraela historyczne i religijne to ta sama historia , którą opisuje Biblia . Wywodzą oni początki Izraela od momentu, gdy Bóg Jahwe zawarł przymierze z Abrahamem .

Nastąpiło to w 1851 p.n.e. Od tej pory, na znak przymierza z Bogiem, potomkowie Abrahama obrzezują napletek swego ciała. Według Biblii Abrahamowi w wieku stu lat urodził się syn Izaak . Następnie, Izaakowi urodził się syn Jakub. I to właśnie Jakubowi Bóg zmienił imię na Izrael. Stąd wszyscy potomkowie Jakuba to właśnie naród Izraela . Jakubowi urodzili się synowie: Ruben, Symeon, Lewi, Juda, Dan, Neftali, Gad, Aser, Issachar, Zabulon, Józef, Beniamin. Jest to 12 pokoleń Izraela.

Według tradycyjnej chronologii biblijnej Jakub / Izrael przybył do Egiptu w 1660 p.n.e., a jego potomkowie nadal zamieszkiwali w tym kraju przez 215 lat. W kwietniu 1445 p.n.e. Izraelczycy wyszli z Egiptu i przez 40 lat wędrowali po pustyni. Prowadził ich Mojżesz , który był pośrednikiem przymierza Zakonu . W 1444 p.n.e. Bóg zawarł przymierze Zakonu z Izraelem. Według Biblii Żydzi stali się narodem wybranym przez Boga.

Osiedlenie w Kanaanie

Historia narodu Izraela rozpoczyna się w momencie, gdy w krainie Kanaan nad Morzem Śródziemnym osiedliły się koczownicze plemiona Izraelitów , z których co najmniej część przybyła z Egiptu pod wodzą Mojżesza . Miało to miejsce w II poł. XIII wieku p.n.e.

Okres sędziów

Podział Kanaanu pomiędzy 12 plemion Izraela.

Prawdopodobnie ok. 1405 p.n.e., jednak niektórzy historycy podają datę 1200 p.n.e.^[1] Izraelici weszli do ziemi Kanaan , co miało miejsce na wschód od rzeki Jordan . Główna faza podboju Kanaanu trwała przez 6 lat (do ok. 1399 p.n.e.). Następnie podzielono ziemię pomiędzy wszystkie 12 plemion Izraela.

W następnych latach nad narodem Izraela sądy wykonywali sędziowie. Była to teokracja , a jednocześnie najwcześniejsza demokracja , w której lud wybierał spomiędzy siebie zwierzchników (setnicy, autosiukanowie, babilończycy, ciperkowie). Sędziowie nad Izraelem: Jozue , Otniel , Ehud , Debora , Barak , Gedeon , Abimelek (został on obwołany królem), Tola , Jair , Jefte , Szamgar , Ibsan , Elon , Abdon , Samson , Heli i Samuel .

Niezależnym świadectwem obecności Izraelitów w Palestynie w XIII wieku p.n.e. jest staroegipska inskrypcja znana jako Stela Merenptaha .

Zjednoczone królestwo Izraela

Plemiona te ok. 1030 p.n.e. , zagrożone przez Filistynów zjednoczyły się, tworząc państwo, którego pierwszym królem został Saul . Tak powstało Zjednoczone królestwo Izraela . Za panowania drugiego, Dawida (ok. 1006 p.n.e. - 970 p.n.e. ), Izraelici podporządkowali sobie zbrojnie inne plemiona zamieszkujące tereny Kanaanu ( Filistynów , Moabitów i Aramejczyków ), podbili znaczne terytoria na północy i południu oraz zdobyli Jerozolimę , ustanawiając ją swą państwową i religijną stolicą .

Syn Dawida, Salomon (ok. 971 p.n.e. - 931 p.n.e. ), sprawował władzę w okresie pokoju i zajął się administracyjnym, gospodarczym oraz prawnym umocnieniem swego państwa. Zadbał o rozwój rolnictwa , wydobycia miedzi , budowę dróg i floty handlowej. Za jego panowania powstała w Jerozolimie wielka Świątynia . Wyniósł on Królestwo Izraela do szczytu powodzenia w wielu dziedzinach.

Po śmierci Salomona nastąpiło podzielenie królestwa na dwa oddzielne: na południowe królestwo Judy (dwa pokolenia) i północne królestwo Izraela (dziesięć zbuntowanych pokoleń pod wodzą Jeroboama I ).

Okres podzielonej monarchii

Lewant w VIII w. p.n.e.

Królestwa Izraela i Judy, choć wyrastały z tego samego pnia, rozwijały się oddzielnie i w innych kierunkach. Ich relacje układały się różnie – od przyjaznych stosunków w okresie panowania Omrydów w Izraelu, po otwarte wojny.

Królestwo Izraela było wewnętrznie niestabilne, królowie do władzy dochodzili niejedokrotnie w wyniku zamachu stanu. Życie religijne koncentrowało się wokół schizmatyckich sanktuariów w Betel i Dan . Silne były religijne i kulturowe wpływy obce, np. fenickie, co było przyczyną działalności proroków. Izrael toczył liczne wojny z sąsiadami, np. Aramem-Damaszkiem . Pod koniec swego istnienia królestwo popadło w zależność od Asyrii, by wreszcie zostać całkowicie podbite przez Asyryjczyków w 722 p.n.e.

Królestwo Judy było mniejsze i biedniejsze, jednak bardziej stabilne, władza pozostawała w ręku potomków Dawida. Życie religijne koncentrowało się wokół Świątyni Jerozolimskiej, wpływy religii obcych były obecne, jednak w mniejszym stopniu niż na północy. Przez długi czas państwo cieszyło się pokojem. Nie zostało podbite przez Asyrię, jednak przez pewien czas, zwłaszcza w okresie panowania Manassesa , było jej podporządkowane. W ostatnim okresie istnienia było areną rywalizacji Egiptu i Babilonii o wpływy. W 586 p.n.e. zostało podbite przez armię babilońskiego władcy Nabuchodonozora III .

Pod panowaniem Asyrii

W 732 p.n.e. Królestwo Izraela zostało uzależnione, a w roku 722 p.n.e. zajęte przez Asyrię .

Po jednym z żydowskich buntów ludności Asyryjczycy najechali na Królestwo Izraela. Po stłumieniu buntu, Asyryjczycy uprowadzili większość mieszkańców kraju, a na ich miejsce osiedlili ludność z Babilonii , co dało początek Samarytanom .

Było to pierwsze rozproszenie Izraela, w którym dziesięć pokoleń zostało uprowadzonych do Asyrii ^[2].

Pod panowaniem Babilonii

Imperium Persji.

Po upadku Asyrii w 609 p.n.e. Królestwa Judy zostało opanowane przez wojska egipskie faraona Necho II, a następnie w 586 p.n.e. zajęte przez króla Babilonu , Nabuchodonozora II . Jerozolima została w 586 p.n.e. zniszczona, Świątynia zburzona, a ludność uprowadzona w niewolę do Babilonii .

Powrót Izraelitów do swojej ojczyzny był możliwy dopiero po 538 p.n.e. , za zgodą perskiego króla Cyrusa , który podbił Babilon . Juda jako prowincja Jehud uzyskała częściową autonomię . W latach 520-515 p.n.e. wzniesiono w Jerozolimie Drugą Świątynię ^[3][4].

Pod władzą Greków

Imperium Aleksandra Macedońskiego.

W 332 p.n.e. wojska macedońsko-greckie Aleksandra Macedońskiego podbiły Judeę , która poddała się bez walki. Juda weszła w skład prowincji nazwanej Syrią Dolną, czyli Celesyrią. Stolicą prowincji zostało miasto Samaria . W ramach Celesyrii Juda była autonomiczną eparchią ze stolicą w Jerozolimie . To Grecy zmienili nazwę Judy na Judeę .

Po śmierci Aleksandra Macedońskiego Judea znalazła się pod władzą Ptolemeuszy , którzy rozpoczęli wojny z Seleucydami o te ziemie. W 198 p.n.e. Judea znalazła się pod panowaniem Seleucydów .

Powstanie Machabeuszów

W 167 p.n.e. seleucydzki władca (król Antioch IV Epifanes ) postanowił przymusowo zhellenizować opornych Żydów i zastąpił prawo mozaistyczne greckim prawem świeckim. Dekretem królewskim zakazano obrzezania, święcenia szabatów i obchodzenia świąt . We wszystkich miastach Judei wzniesiono posągi bogów greckich i nakazano pod karą śmierci oddawać im cześć. Znalezione zwoje Tory były palone. Świątynię w Jerozolimie poświęcono Zeusowi Olimpijskiemu. Na ołtarzu zabito w ofierze świnię, a następnie wystawiono posąg Zeusa, któremu nakazano składać ofiary. W odpowiedzi w 166 p.n.e. wybuchło powstanie Machabeuszy .

Państwo Machabeuszy

W 152 p.n.e. Syria zawarła porozumienie z Machabeuszami , przyznając Żydom w Judei znaczne przywileje. Powstało Państwo Machabeuszy , które było rozrywane wewnętrznymi sporami i walkami zwalczających się stronnictw. W przebieg tych walk włączyli się Rzymianie , kładąc kres niepodległości Judei .

Rzymska dominacja

Cesarstwo rzymskie .

W 63 p.n.e. Judea została zajęta przez wojska rzymskie . Rzymianie pomniejszyli obszar prowincji i podporządkowali kontroli prefekta Syrii. Pomimo to, Żydzi otrzymali dużą wolność w sprawach wewnętrznych w Judei i w 37 p.n.e. Senat Rzymski uznał Heroda za legalnego króla Judei .

Herod rozwinął gospodarkę kraju, rozbudował Jerozolimę , przebudował całkowicie i znacznie powiększył Świątynię Jerozolimską tak, że odtąd zwana była Świątynią Heroda.

Po śmierci Heroda, Judea została rozerwana przez wojnę domową i władza w Judei stopniowo przechodziła w ręce rzymskich namiestników.

W 6 roku Rzymianie stłumili żydowskie powstanie w Judei i oficjalnie wcielili ją w skład rzymskiej prowincji Syrii.

Powstania żydowskie

W 66 roku wybuchło żydowskie powstanie przeciwko panowaniu rzymskiemu w Judei . Walki przybrały rozmiary totalnej wojny. Oblężona Jerozolima padła 11 września 70 roku. Miasto zostało zburzone, a Świątynia Jerozolimska spalona. Cesarz Wespazjan ogłosił Judeę swoją własnością prywatną i nakazał rzymskim urzędnikom rozprzedać ją małymi działkami. Na wiosnę 73 roku upadła ostatnia żydowska twierdza Masada , w której samobójstwo popełniło 960 Żydów.

W 132 roku wybuchło kolejne powstanie żydowskie , na czele którego stanął Szymon Bar-Kochba . W 135 roku Rzymianie zdobyli Jerozolimę , a Wzgórze Świątynne zaorali. Stanęła tam świątynia Jowisza i posąg Hadriana . Miasto nazwano Colonia Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich. Judea opustoszała. Zakazano praktyk judaizmu . Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria Palestina (Syria Palestyńska, czyli filistyńska).

Za Antoninusa Piusa , w 197 i 351 - 352 w Palestynie wybuchły kolejne powstania żydowskie. Zostały jednak bardzo szybko stłumione.

Przypisy

Bibliografia

• Starożytny Izrael. Od Abrahama do zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian, praca zbiorowa pod red. Hershela Shanksa, Vocatio, Warszawa 2007, ()
• Andre Lemaire: Dzieje biblijnego Izraela, Wydawnictwo Nauk. UAM, Wyd. 2, Poznań 2002 ()
• John Bright: Historia Izraela, Pax-Volumen, Warszawa 1994 () i ()
• Michael Grant: Dzieje dawnego Izraela, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991 ().
• William W. Albright: Archeologia Palestyny, Warszawa 1964
• G. Ricotii: Dzieje Izraela, Warszawa 1956

Zobacz też

• Władcy i namiestnicy starożytnego Izraela/Judy/Judei