Stanisław Marcin Ulam (ur. 13 kwietnia 1909 we
Lwowie
, zm. 13 maja 1984 w
Santa Fe
) – polski i amerykański
matematyk
(w 1943 przyjął obywatelstwo amerykańskie), przedstawiciel
lwowskiej szkoły matematycznej
. Współtwórca amerykańskiej bomby termojądrowej Projekt Teller-Ulam.
Ulam ma wielkie dokonania w zakresie
matematyki
i
fizyki matematycznej
w dziedzinach
topologii
,
teorii mnogości
,
teorii miary
, procesów gałązkowych. Ulam był także twórcą pierwszych
metod numerycznych
, np.
Metody Monte Carlo
. Był też jednym z pierwszych naukowców, którzy wykorzystywali w swych pracach komputer. Metody komputerowe zostały użyte przez Ulama do modelowania powielania
neutronów
oraz rozwiązania problemu drgającej
struny
, zawierającej element nieliniowy (słynny układ oscylujący Fermiego-Pasty-Ulama).
Biografia
Urodzony w zamożnej, zasymilowanej rodzinie żydowskiej, już jako dziecko wykazywał wybitne zdolności. Jako uczeń wykształcił głębokie zainteresowanie matematyką. Po ukończeniu liceum, za namową rodziny, zdecydował się rozpocząć studia inżynierskie na Wydziale Ogólnym
Politechniki Lwowskiej
. Jednym z jego wykładowców był
Stefan Banach
. W czasie studiów jednakże więcej uwagi poświęcał uczęszczaniu na seminaria matematyki niż kursy inżynierskie. Ostatecznie studia skończył jako matematyk, broniąc w
1934
doktorat. Już w czasie studiów stał się ważną postacią w bardzo prężnym środowisku lwowskich matematyków (patrz link zewnętrzny
Wspomnienia z Kawiarni Szkockiej
), do którego należeli także
Stefan Banach
,
Hugo Steinhaus
,
Stanisław Mazur
,
Karol Borsuk
,
Kazimierz Kuratowski
i wielu innych (tzw.
Lwowska szkoła matematyczna
).
Po zakończeniu studiów, nie mając większych szans na podjęcie pracy dydaktycznej, wyruszył w dłuższą podróż do Zachodniej Europy. Odwiedził ośrodki akademickie w
Szwajcarii
,
Francji
(
Sorbona
) i
Anglii
(
Oxford University
). Wszędzie zdobywał sławę jako doskonały i oryginalny matematyk, pełny nowatorskich pomysłów. W czasie podróży nie tylko dał się poznać, lecz też poznawał kwiat naukowej elity starego kontynentu.
W 1935 Ulam otrzymał zaproszenie do
Stanów Zjednoczonych
do
Princeton University
. Po rocznym pobycie na tym uniwersytecie dostał propozycję pracy na
Harvardzie
, z której skorzystał. W tym czasie każde wakacje spędzał w Polsce. Ostatni jego pobyt w rodzinnym Lwowie miał miejsce latem
1939
. Do USA wrócił późnym latem, zabierając ze sobą brata
Adama
, który rozpoczął studia na
Harvardzie
.
Adam Ulam
stał się wybitnym
sowietologiem
. W
1941
, Stanisław Ulam rozpoczął pracę jako profesor na Uniwersytecie Stanowym w
Wisconsin
. Tam też ożenił się ze stypendystką z Francji studiującą literaturę angielską – Françoise.
Najważniejszym i najbardziej twórczym w życiu Ulama był okres, w którym pracował w
ośrodku badań jądrowych
w
Los Alamos
. Ulam przyjął obywatelstwo amerykańskie w
1943
[1]. Z kilkoma przerwami, w czasie których przyjmował zaproszenia do wygłoszenia wykładów w najbardziej prestiżowych uczelniach amerykańskich, pracował w tym ośrodku od
1943
do 1967. Ulam należał do grupy opracowującej teorię konstrukcji
bomby wodorowej
. Ulam najpierw stosując swe innowacyjne metody matematyczne dowiódł, że koncepcja obrana przez kierownika projektu była błędna, a następnie zaproponował własne rozwiązanie, które doprowadziło projekt do sukcesu. Bomba tej konstrukcji nosi nazwę Teller-Ulam design, od jej twórców węgierskiego fizyka
Edwarda Tellera
i Stanisława Ulama. Dokumenty z tamtego okresu są ciągle utajnione, więc jego wkład w ogólne dzieło pozostaje mało znany.
W czasie pracy w Los Alamos Ulam miał okazję współpracować z wybitnymi uczonymi – byli wśród nich
John von Neumann
,
Enrico Fermi
,
George Gamow
,
Richard Feynman
,
Robert Oppenheimer
.
Po zakończeniu pracy w Los Alamos objął stanowisko dziekana wydziału matematyki na Uniwersytecie Kolorado, pozostając jednocześnie konsultantem rządowym.
Zmarł nagle
13 maja
1984
w
Santa Fe
na
atak serca
.
Przypisy
- ↑
Stanislaw Marcin Ulam
(
ang.
).
Bibliografia
Ulam był autorem i współautorem wieluset publikacji naukowych. Wydał też kilka książek.
Linki zewnętrzne