Henryk Stanisław Mościcki (
30 października
1881
w
Ciechanowcu
na
Podlasiu
, zm.
13 grudnia
1952
w
Krakowie
) – polski historyk, profesor
Uniwersytetu Warszawskiego
i
Jagiellońskiego
, członek
Polskiej Akademii Umiejętności
.
Był synem Władysława (farmaceuty) i Stanisławy z Niedziałkowskich. Uczęszczał do gimnazjum w
Białymstoku
, w latach
1902
-
1906
studiował historię na
Uniwersytecie Lwowskim
, m.in. pod kierunkiem
Szymona Askenazego
i
Ludwika Finkela
. Od 1906 był profesorem historii w Seminarium dla Nauczycieli Ludowych w
Ursynowie
, od
1916
dyrektorem tej szkoły. Kierował Katedrą Historii Polski w Towarzystwie Kursów Naukowych w
Warszawie
(1909-1918), następnie w Wolnej Wszechnicy Polskiej (1918-1930). W latach 1916-1920 wykładał zagadnienia polityki carskiej w XIX-wiecznej Polsce w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. W
1920
habilitował się z historii nowożytnej Polski na Uniwersytecie Jagiellońskim, był docentem w Katedrze Historii Polski i Litwy
Uniwersytetu Wileńskiego
(1920-1921), a od 1921 w Katedrze Historii Polski Nowożytnej Uniwersytetu Warszawskiego. Poza pracą na uczelni był naczelnikiem Wydziału Historyczno-Naukowego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (1918-1934). W
1936
został profesorem tytularnym Uniwersytetu Warszawskiego.
W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie. W
1944
był więziony na
Pawiaku
i we
Wrocławiu
, po
powstaniu warszawskim
przeniósł się do Krakowa. Po wojnie był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracował w Katedrze Historii Polski Nowożytnej i Najnowszej. W
1947
organizował obchody Roku Kościuszkowskiego w Krakowie. W
1918
został członkiem rzeczywistym
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
, w 1945 członkiem-korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. Należał także m.in. do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim
Orderu Polonia Restituta
, Medalem X-lecia Odzyskania Niepodległości, jugosłowiańskim Orderem Św. Sawy, węgierskim Krzyżem Zasługi II klasy, greckim Krzyżem Zbawiciela. W poglądach politycznych sympatyzował z
sanacją
, był przeciwnikiem
endecji
oraz umiarkowanym antyklerykałem.
Jego zainteresowania naukowe obejmowały historię Polski
XIX wieku
, historię Europy Wschodniej XVIII i XIX wieku oraz biografistykę. Zajmował się m.in. stosunkami polsko-litewskimi w latach 1815-1830 oraz rządami
Michaiła Murawjewa
na Litwie w okresie
powstania styczniowego
. Badał kontakty patriotycznej młodzieży wileńskiej z tajnymi związkami w Królestwie Polskim i
dekabrystami
(poświęcił temu pracę Promieniści, filomaci i filareci, 1916). Był autorem wielu biografii postaci historii Polski przełomu XVIII i XIX wieku, m.in.
Jana Henryka Dąbrowskiego
,
Jana KIlińskiego
,
Szymona Konarskiego
,
Tadeusza Kościuszki
,
Józefa Wybickiego
; wydał wiele pamiętników, m.in. Józefa Wybickiego (1905), a także Trzy po trzy
Aleksandra Fredry
(1917), Listy (1917) i Pisma (1947) Tadeusza Kościuszki. Przygotował do wydania zbiór materiałów do dziejów
Legionów Polskich we Włoszech
Ludzie wolni są braćmi (1947). Był autorem przedmów do powieści historycznych
Walerego Przyborowskiego
. Współpracował z pismami "Tygodnik Ilustrowany" i "Kwartalnik Historyczny" oraz
Polskim Radiem
. Jednym z jego studentów był
Stanisław Herbst
.
Był autorem wielu publikacji naukowych, m.in.:
- Wilno i Warszawa w "
Dziadach
"
Mickiewicza
. Tło historyczne III części "Dziadów" (1908)
- Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi (1910-1913, 2 tomy)
-
Generał Jasiński
i powstanie kościuszkowskie (1917)
- Jan Kiliński szewc warszawski, pułkownik wojsk polskich (1919)
- WILNO - dzieje miasta, piękno Wilna, kulturalna godność Wilna (1922)
- Pozgonna część dla
księcia Józefa
(1922)
- Dzieje porozbiorowe Polski w aktach i dokumentach, 1772-1807 (1923)
- Pod berłem carów (1924)
-
Białystok
. Zarys historyczny (1933)
- Historia XX wieku (1935, z
Janem Cynarskim
)
- Historiografia powstania styczniowego ostatnich lat piętnastu (1938)
Źródła
