Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Spór o uniwersalia

Spór o uniwersalia

Spór o uniwersalia - filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokół istnienia idei . Współcześnie problem także dotyczy psychologii poznawczej , która zajmuje się m.in. pochodzeniem pojęć w umyśle i ich adekwatnością.

Spis treści

Filozofia starożytna

Pojęcie "idei" wprowadził do filozofii Platon , który uważał, że istnieją one realnie, poza rzeczami zmysłowymi; stanowią byt rzeczywisty i samoistny. Własnościami idei są - jego zdaniem - jedność (jednej idei odpowiada wielość przedmiotów), stałość (przedmioty ulegają ciągłym zmianom, idee są niezmienne i wieczne) oraz hierarchiczność (idee niższego rzędu podlegają ideom wyższego rzędu). Pierwowzorem idei i ich najlepiej poznawalnymi wzorcami są pojęcia matematyczne . Stanowisko Platona zostało później określone jako skrajny realizm pojęciowy .

Odrębne stanowisko zajął Arystoteles , według którego uniwersalia nie stanowią odrębnego bytu. Pełna bytowość przysługuje tylko substancji (indywidualnemu bytowi, konkretowi). Arystoteles uznał istnienie form ogólnych, ale ich istnienie nie było niezależne i samoistne, ale związane z istnieniem konkretnych rzeczy. Jego stanowisko zapoczątkowało realizm umiarkowany .

Opozycyjny wobec realizmu nominalizm zapoczątkowali stoicy , którzy zaprzeczali rzeczywistemu statusowi pojęć (idei, uniwersaliów). Ich zdaniem pojęcia są wytworami mowy i nie mają odpowiednika w rzeczywistości.

Filozofia średniowieczna

Spór o uniwersalia rozgorzał w średniowieczu za sprawą Boecjusza , który tłumacząc Wstęp do Kategorii Arystotelesa autorstwa Porfiriusza postawił pytanie: czy kategorie mają swój niezależny byt jako gatunki rzeczy, czy też istnieją tylko jako znaki językowe?[1] Boecjusz był zwolennikiem realistycznego poglądu, że uniwersalia istnieją w rzeczach poznawanych zmysłowo, ale poznajemy je niezależnie od ciała. Realizm pojęciowy był zresztą charakterystyczny dla filozofii patrystycznej oraz wczesnej scholastyki i najczęściej wtedy przyjmowany był bez dowodu. Odpowiadał on idei świata jako stworzonego przez Boga i poddanego wieczystym prawdom. Spór ten toczył się nie tylko na płaszczyźnie metafizycznej , ale także teologicznej .

Skrajne realistyczne stanowiska zajmowali filozofowie średniowieczni ulegający wpływom Platona i neoplatończyków : Eriugena , który głosił emanacyjną postać realizmu (rzeczy emanują z pojęć ogólnych, które z kolei stanowią emanację Boga) oraz Anzelm z Canterbury , który przyjmował egzemplarystyczną i bardziej ortodoksyjną teologicznie postać realizmu (Bóg stwarza rzeczy na wzór stworzonych uprzednio pojęć ogólnych). Antyrealizm (nominalizm) XII-wieczny reprezentował natomiast Roscelin, który głosił, że pojęcia ogólne stanowią tylko dźwięki języka[2].

XII-wieczni filozofowie poszukiwali w większości stanowiska kompromisowego. Ich najwybitniejszy przedstawiciel, Pierre Abelard głosił sermonizm . Uznawał on powszechniki za wypowiedzi posiadające znaczenie, którego podstawą jest wspólna forma (forma communis) przedmiotów, poznawana rozumowo dzięki abstrahowaniu cech wspólnych[3].

Wśród stanowisk w sporze o uniwersalia wyodrębniły się również:

  • konceptualizm , który utrzymywał, że powszechniki są tylko pojęciami, czyli obrazami powstającymi w ludzkim umyśle;
  • teoria "stanu" Waltera z Mortagne oraz teoria "względu" Adalharda z Bath, którzy uważali, że rzeczy mogą z pewnego punktu widzenia być rozpatrywane jako egzemplarze gatunków, a z innego - jako rzeczy jednostkowe;
  • indyferentyzm, który określał powszechniki jako własności rzeczy współwystępujące z ich jednostkowością;
  • teoria zbioru, który określał powszechniki jako własności zbiorów rzeczy o podobnej naturze;
  • konformizm, który określał powszechniki jako wspólną formę przedmiotów.

Św. Tomasz z Akwinu przyjął za Awicenną trzy postacie i formy istnienia uniwersaliów:

  • ante rem: wszystkie pojęcia ogólne istnieją jako wzory w umyśle Boga
  • in re: uniwersalia istnieją jako istoty konkretnych rzeczy, zawarte w ich substancji jednostkowej (universale directum);
  • post rem: uniwersalia pojawiają się jako rezultat abstrakcji, wytwór umysłu (universale reflexivum).

Radykalnej krytyce poddał w XIV wieku realizm pojęciowy William Ockham . Jego zdaniem przyjmowanie realnego istnienia uniwersaliów jest zbędne i nie przyczynia się do wyjaśnienia jakichkolwiek zjawisk. Ockham zbudował nową teorię uniwersaliów, wśród których wyodrębnił pojęcia umysłowe (conceptus) oraz uniwersalia językowe - znaki mowy (voces).

Kontynuacje sporu o uniwersalia

Nominalizm był głoszony przez XVIII-wieczną angielską filozofię empirystyczną , której przedstawiciele zaprzeczali istnieniu uniwersaliów poza językiem i umysłem. Skrajnie nominalistyczne stanowisko zajął George Berkeley , który zaprzeczył także istnieniu pojęć ogólnych w umyśle. Jego zdaniem wszystkie idee umysłowe są konkretne, a pojęcia ogólne istnieją tylko w języku. To stanowisko zapowiadało współczesny spór w obrębie psychologii poznawczej. Nominalizm stał się dominującym prądem filozofii Oświecenia , empiryzmu i neopozytywizmu . Przeciwstawiał jej się niemiecki idealizm oraz fenomenologia , a w odniesieniu do pojęć matematycznych i logicznych m.in. Bernard Bolzano , Leon Brunschvicg oraz Hilary Putnam .

Przypisy

  1. Władysław Seńko: Jak rozumieć filozofię średniowieczną. Kęty: Antyk, 2001, s. 119. ; Boethius; In Isagogam Porphyrii II, 1
  2. Władysław Seńko: Jak rozumieć filozofię średniowieczną. Kęty: Antyk, 2001, s. 120. 
  3. Władysław Seńko: Jak rozumieć filozofię średniowieczną. Kęty: Antyk, 2001, ss. 121-122. 


Inne hasła zawierające informacje o "Spór o uniwersalia":

Zygmunt III Waza ...

Sedmídolí ...

Zemsta (komedia) ...

Adolf Hitler ...

Łaska ...

Teodozjusz I Wielki ...

Lata 90. XX wieku ...

Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność" ...

Bitwa pod Kircholmem ...

1980 ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Spór o uniwersalia":

234. Polska droga do demokracji (plansza 21) ...

018. Średniowieczny spór o uniwersalia (plansza 15) ...

Aleksander Fredro wprowadza w dobry humor (plansza 9) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie