Ubezpieczenia społeczne wraz z
pomocą społeczną
stanowią podstawowy instrument polityki socjalnej państwa.
Zakres ubezpieczeń społecznych
Rodzaje ubezpieczeń społecznych ze względu na zakres świadczeń:
-
Ubezpieczenia emerytalne
– polegają na comiesięcznej wypłacie określonej kwoty osobom, które osiągnęły wiek emerytalny.
-
Ubezpieczenia rentowe
– polegają na comiesięcznej wypłacie określonej kwoty w okresie wyznaczonym przez specjalną komisję np. osobom niezdolnym do pracy.
- Rozróżniamy
rentę
:
- inwalidzką - z tytułu niezdolności do pracy,
- szkoleniową - dodatek do renty inwalidzkiej na przekwalifikowanie,
-
rodzinną
- jeśli osoba która zmarła pobierała lub była uprawniona do emerytury bądź renty; mogą ją otrzymywać:
- wdowy/wdowcy,
- sieroty (dodatkowe zasiłki dla sierot całkowitych),
- rodzice.
- Ubezpieczenia chorobowe – polegają na wypłacie określonej kwoty w razie chorób oraz za urlopy macierzyńskie.
- Ubezpieczenia wypadkowe – polegają na wypłacie określonej kwoty w postaci odszkodowań i zasiłków z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Systemy ubezpieczeń społecznych
Metoda gromadzenia kapitału na świadczenia społeczne jest determinowana przez system ubezpieczeń, wybrany w danej instytucji. Wyróżnia się dwa podstawowe systemy:
- System kapitałowy - pracownik przez cały czas swojej aktywności zawodowej odkłada składki, które są lokowane na oprocentowanych rachunkach bankowych. Po przejściu na emeryturę pracownik może dysponować całym kapitałem wraz z odsetkami, lub tylko comiesięcznymi świadczeniami pochodzącymi z odsetek od kapitału, wypłacanymi dożywotnio. Po śmierci kapitał może być dziedziczony przez rodzinę pracownika.
- System redystrybutywny (repartycyjny, pay-as-you-go, PAYG) - składki pracownika trafiają do wspólnej puli, z której wypłacane są na bieżące świadczenia dla osób, którym one przysługują w danym momencie. Po przejściu na emeryturę świadczenia są wypłacane ze składek osób płacących je w danym momencie. Po śmierci ubezpieczonego ich wypłacanie jest wstrzymywane, zaś suma składek wpłaconych przez pracownika kontynuuje cyrkulację w systemie.
Systemy kapitałowe są znane już od XVI wieku, gdy były stosowane w różnego rodzaju cechach i stowarzyszeniach branżowych. W wielu krajach europejskich już od XVII wieku stosowano lokaty bankowe jako formę zabezpieczenia przyszłości niepełnoletnich dzieci lub osób w podeszłym wieku. Obecnie do ich obsługi są wykorzystywane głównie
fundusze
oparte o bezpieczne instrumenty inwestycyjne.
Podstawą systemu redystrybutywnego jest tzw. umowa międzypokoleniowa, czyli założenie że młodsze pokolenia będą finansować emerytury starszych. Podstawowym założeniem wydolności takiej umowy jest
przyrost rzeczywisty
liczby ludności przynajmniej na poziomie gwarantującym stałą liczbę populacji. Z tego powodu systemy redystrybutywne są wrażliwe na długotrwałe trendy demograficzne[1].
Ze względu na stałość gwarantowanej wysokości świadczeń emerytalnych przy zmiennych wpływach, systemy redystrybutywne są wrażliwe na chwilowe zachwiania koniunktury gospodarczej. Zwolennicy systemu redystrybutywnego wskazują, że realizuje on cele solidarności społecznej, wyrównywania różnic społecznych oraz zapewnia ciągłość systemu emerytalnego dla grup, które nie zgromadziłyby kapitału emerytalnego w wyniku wahań koniunktury gospodarczej lub innych wydarzeń losowych (np. wojen).
Ubezpieczenia społeczne w Polsce
Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ubezpieczeń społecznych jest ustawa z dnia
13 października
1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
W Polsce realizacją przepisów o ubezpieczeniach społecznych zajmują się:
Przewidywany kryzys czysto redystrybutywnego systemu emerytalnego w Polsce był główną przyczyną
reformy
systemu ubezpieczeń społecznych w
1999
roku.
Przykładem systemu redystrybutywnego w Polsce jest
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
(I Filar emerytalny) zarządzany przez
ZUS
, przykładem systemu redystrybutywno-kapitałowego -
II Filar emerytalny
realizowany przez
OFE
.
Przypisy
Zobacz też
