Skala – szereg
dźwięków
ułożonych według stałego schematu[1]. Kolejne dźwięki skali oznacza się cyframi rzymskimi, tworząc stopnie. Zależnie od rodzaju skali, każdy stopień pełni inną funkcję. Skale mogą być budowane w kierunku wznoszącym (od najniższego dźwięku do najwyższego) lub opadającym (od najwyższego do najniższego).
Skalą jest także zakres dźwięków danego instrumentu lub głosu ludzkiego.
Najstarsze skale muzyczne
Obserwując pieśni pierwotnych ludów oraz najstarsze zabytki muzyki ludowej można założyć, że muzyka pierwotna opierała się na skalach dwu- lub trzydźwiękowych. Stare kultury azjatyckie (Chiny, Japonia) wypracowały skalę pięciotonową tzw.
pentatonikę
. Występuje ona również w europejskiej muzyce ludowej. Skale takie sporadycznie są używane również w artystycznej muzyce europejskiej, gdy kompozytorowi zależy na stylistyce orientalnej. W Etiudzie Ges-dur z op.10
Fryderyka Chopina
występuje redukcja skali durowej do pentatoniki, wynikająca z założeń technicznych (etiuda napisana została na czarne klawisze). Na pentatonice opiera się także wiele utworów współczesnej muzyki rozrywkowej – bardzo chętnie jest stosowana w
bluesie
, skąd przeszła do kolejnych powstających gatunków.
Starożytne skale greckie
Nazywane też starogreckimi.
Antyczna kultura muzyczna
wykształciła system skal siedmiostopniowych, których nazwy pochodzą od plemion greckich. W systemie skal greckich były trzy główne skale, z których każda posiadała dwie poboczne (poprzedzone przedrostkami hyper- i hypo-). Przedrostki hyper [gr. nad] oraz hypo [gr. pod] dodawane do nazw skal starogreckich, oznaczały skale położone o
kwintę
(pięć stopni) wyżej i o kwintę niżej. Skale greckie budowano w kierunku opadającym.
Skale greckie:
Skale kościelne
Nazywane inaczej średniowiecznymi lub modalnymi. Są to siedmiostopniowe skale powstałe w
średniowieczu
. Budowę
tetrachordową
oraz nazwy wzięły od skal greckich. Budowane były od dźwięku najniższego do najwyższego.
W okresie
renesansu
wprowadzono 4 dodatkowe skale:
Współczesne skale
Współczesne skale muzyczne oparte na
systemie temperowanym
wykształciły się w okresie baroku (
XVII
/
XVIII
wiek). Powstały wtedy siedmiostopniowe skale
durowa
i
molowa
, na których opiera się
system tonalny
z 24 tonacjami (12 dur i 12 moll) ułożonymi w
kole kwintowym
. Na przełomie
XIX
/
XX
wieku wykształciły się skale pozbawione
ośrodka tonalnego
: sześciostopniowa
skala całotonowa
oraz
dwunastostopniowa
(dodekafoniczna).
Inne skale
W
polskiej muzyce ludowej
można spotkać następujące skale:
Istnieje też na przykład:
Oczywiście nawet nie wyliczono tu bardzo wielu skal muzycznych, zarówno występujących w europejskiej muzyce ludowej, jak i w muzyce ludów pozaeuropejskich.
Przypisy
- ↑ Na podstawie: Franciszek Wesołowski: Zasady muzyki. Podręcznik do średnich szkół muzycznych. Kraków, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1962, s. 83
Zobacz też