Sfenodonty, gady ryjogłowe (Sphenodontia) – rząd
gadów
z nadrzędu
lepidozaurów
, o prymitywnej budowie, w większości wymarłych (rozkwit przeżyły w
erze mezozoicznej
). Są grupą siostrzaną
łuskonośnych
(
jaszczurek
,
amfisben
i
węży
).
Morfologia
Zachowały niektóre cechy wczesnych gadów: resztki
struny grzbietowej
, żebra skórne, rozmieszczenie zębów. Wymarłe gatunki miały niecały metr długości. Odżywiały się głównie owadami i mięczakami. Niektóre (rodzina Pleurosauridae) prowadziły ziemno-wodny tryb życia.
Dawniej łączono z nimi
rynchozaury
(Rhynchosauria), żyjącą w
triasie
grupę gadów o charakterystycznie zagiętym w dół przodzie pyska, spokrewnioną bliżej z
archozaurami
.
Kladogram zauropsydów:
1. sfenodonty
2. jaszczurki
3. węże
4. i 5. archozaury
Ewolucja
Sfenodonty i ich
grupa siostrzana
, łuskonośne, należą do nadrzędu lepidozaurów (Lepidosauria), jedynych współczesnych przedstawicieli
kladu
Lepidosauromorpha
. Zarówno łuskonośne jak i hatteria, jedyny żyjący obecnie przedstawiciel sfenodontów, mają zdolność do
odrzucania ogona
w razie zagrożenia oraz poprzeczną szczelinę kloakalną[1]. Początek sfenodontów miał miejsce prawdopodobnie w okresie rozejścia się linii ewolucyjnych diapsydów na lepidozauromorfy i
archozauromorfy
. Podobieństwo hatteriowatych do jaszczurek jest jedynie powierzchowne, gdyż przedstawiciele tej rodziny wykazują kilka
cech niewystępujących u innych
gadów. Kształt typowy dla jaszczurek występował powszechnie u wczesnych
owodniowców
– najstarszy znany gad,
Hylonomus
, również przypominał współczesną jaszczurkę[2].
Linia ewolucyjna
sfenodontów oddzieliła się od łuskonośnych prawdopodobnie około 250 mln lat temu[3]. Przedstawiciele niektórych rodzajów
mezozoicznych
sfenodontów, takich jak
Clevosaurus
, występowali na całym świecie[4].
Obecnie sfenodonty reprezentowane są przez jeden lub dwa gatunki z rodzaju
Sphenodon
, zaliczanego do rodziny
Sphenodontidae
. Pozostałe wymarły około 60 mln lat temu[5].
Przypisy
- ↑ Alison Cree: Tuatara. W: Tim Halliday, Kraig Adler (red.): The new encyclopedia of reptiles and amphibians. Oxford: Oxford University Press, 2002, ss. 210–211. .
- ↑
Hylonomus: The Earliest Reptile
(
ang.
). Natural History Notebooks. Canadian Museum of Nature. [dostęp 14 kwietnia 2010].
- ↑ Hilary C. Miller, Jennifer A. Moore, Fred W. Allendorf, Charles H. Daugherty. The evolutionary rate of tuatara revisited. „Trends in Genetics”. 25 (1), ss. 13–15 (2009).
doi:10.1016/j.tig.2008.09.007
(
ang.
).
- ↑ José F. Bonaparte, Hans-Dieter Sues. A new species of Clevosaurus (Lepidosauria: Rhynchocephalia) from the Upper Triassic of Rio Grande do Sul, Brazil. „Palaeontology”. 49 (4), ss. 917–923 (2006).
doi:10.1111/j.1475-4983.2006.00568.x
(
ang.
).
- ↑ Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. .
Linki zewnętrzne
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
