Seklerzy, Szeklerzy, Sekelowie ( węg. Székely [l.poj.], Székelyek [l.mn.] (węgierskie "sz" wymawiane jak polskie "s"), łac. siculitas) - grupa etniczna zamieszkująca wschodnią część Siedmiogrodu (nazywaną także Seklem bądź Seklerszczyzną ( węg. Székelyföld lub Székely) w dzisiejszej Rumunii . W 2002 mieszkało tam około 650 tys. Seklerów wraz z około 100 tys. Rumunów i innych narodowości. Jednakże współcześnie Seklerzy w spisach powszechnych deklarują narodowość węgierską (w latach 90. pochodzenie szeklerskie zadeklarowało jedynie ok. tysiąc osób) co świadczy o zakończonym procesie konwersji będącej rezultatem madziaryzacji z jednej strony, a koniecznością obrony tożsamości (w opozycji do Rumunów i rumunizacji) z drugiej. Podobna sytuacja ma miejsce w Mołdawii, gdzie madziarojęzyczna i katolicka mniejszość czyli Czangowie , również coraz częściej deklarują przynależność do narodu węgierskiego.

Etymologia nazwy

Nazwa ludu Seklerów, Székely, wywodzona bywa od węg. szegély "granica" i starowęg. szegel "strażnik granic", co byłoby zgodne z funkcją spełnianą w przeszłości przez społeczność seklerską. Inna, mniej popularna teoria, wyprowadza pochodzenie od węgierskiego słowa szekér "wóz, powóz", nawiązując w ten sposób do tradycji plemion koczowniczych (również węgierskich).

Pochodzenie i kultura

Seklerzy są węgierskojęzyczni, obecnie mają węgierską świadomość narodową, a wielu badaczy uważa ich również za odłam Węgrów , jednak ich pochodzenie nie jest jeszcze całkowicie zbadane. Niewielkie grupy uczonych reprezentują pogląd, iż są oni pochodzenia huńskiego , awarskiego , gepidzkiego , kabarskiego lub wołoskiego . Istnieje też teza identyfikująca ich ze wzmiankowanymi na początku XI wieku "Czarnymi Węgrami" oraz z potomkami zmadziaryzowanych w XII wieku Pieczyngów lub Połowców . Jako dowód innego niż madziarskie pochodzenia Seklerów przytacza się charakterystyczne dla nich słupowe nagrobki ( węg. kopjafá) i bramy seklerskie. Przytaczana w tym miejscu bywa również występująca początkowo dwujęzyczność ugrofińsko - turecka , choć w roku 950 cesarz bizantyjski Konstantyn VII nazywa samych Węgrów mylnie turkami. Węgierski jako język wiodący ugruntował się wśród Seklerów ostatecznie w średniowieczu (ok. X wieku ).

Bywa, że jako domniemane dowody odrębności przytaczane są pismo rowasz ( węg. rovásírás) i legendy o huńskim pochodzeniu, jednak oba te argumenty są błędne, gdyż tego pisma Węgrzy używali powszechnie w czasach przedchrześcijańskich, zaś jedynie Seklerzy używali go dłużej, po części aż do ok. 1850 roku. Również wspólne są legendy o pochodzeniu huńskim (podanie o Czabie, synu Attyli - węg. Csaba i legenda o Hunorze i Magorze ), pochodzące prawdopodobnie z V wieku , kiedy to Magyaren ściśle związani byli ze zlepkiem plemion Hunów, zwanym państwem Onogurów.

Seklerzy stanowili wspólnotę plemienną określaną w średniowieczu jako: Zekel, Zakuli (Simon Kézai), Sicli, Siculi (Anonim), i Székeý (Ibn Dasta).

Historia

Od zarania do rozpadu Austro-Węgier

Nie jest znana dokładna data przybycia Seklerów na tereny naddunajskie. Ze źródeł pisanych (anonimowej kroniki Gesta Hungarorum z XII / XIII wieku oraz z Gesta Hunnorum et Hungarorum Simona Kézai'a z XIII wieku ) wynika, że w X wieku plemiona seklerskie zamieszkiwały dolinę Panonii . Seklerzy pozostawali w awangardzie plemion madziarskich, biorąc udział w różnych operacjach wojskowych.

Po raz pierwszy opisano Seklerów w kronice Węgier w 1116 roku jako szczep niezwykle waleczny i wierny. Wtedy to wraz z Pieczyngami brali udział w bitwie nad rzeką Olšavą, prowadzoną pomiędzy węgierskim królem Stefanem II , a czeskim Władysławem I . W 1146 roku oddział seklerski, wchodzący w skład armii króla Gejzy II , brał udział w bitwie pod Litawą (węg. Lajta), przeciw austriackiemu margrabiemu, Henrykowi II Jasormigottowi. W oddziałach, wspierających w latach 1210 - 1213 bułgarskiego cara Boriła , również wspominana jest obecność Seklerów (wraz z Wołochami , Sasami i Pieczyngami ). W latach 1217 - 1221 brali udział w V wyprawie krzyżowej do Palestyny.

Począwszy od Beli III (1172–1196), królowie węgierscy osadzali Seklerów na terenach przygranicznych - pierwotnie przy zachodniej i północnej, a od XIII wieku w południowo-wschodniej i wschodniej części Siedmiogrodu . Ich zadaniem, prócz kolonizacji, była obrona granic Królestwa Węgierskiego. Seklerzy uzyskali wiele przywilejów królewskich, w tym zwolnienie od wszystkich obciążeń feudalnych, prócz służby wojskowej. Ich ziemie zorganizowane były w marchię wojskową, co pozostawiło ślady aż po wiek XIX . Seklerzy byli jedną z nacji siedmiogrodzkich ( Sasi ( Niemcy ), Węgrzy i Seklerzy), których przywileje zostały potwierdzone aktem Unii Trzech Narodów (Unio Trium Nationum) w 1437 roku. Każdy z tych narodów był reprezentowany na sejmach siedmiogrodzkich. Dzięki niezależności Seklerzy przez długi czas nie stracili poczucia odrębności etnicznej.

W 1514 roku na czele buntów chłopskich stanął Sekler, Jerzy Doża, wciągnięty w szeregi ubogiej szlachty za swe zasługi w wojnach z Turkami. Domagał się uwolnienia od wszelkich ciężarów feudalnych, sekularyzacji dóbr kościelnych i reformy całego kościoła oraz pełnej wolności dla chłopów. Zamordowali oni również księcia siedmiogrodzkiego Andrzeja Batorego (bratanka króla polskiego Stefana Batorego ).

Za panowania austriackich Habsburgów w 1763 roku wybuchło powstanie seklerskie, spowodowane nadmiernymi obciążeniami feudalnymi, nałożonymi przez rządców austriackich.

Seklerzy brali również udział w powstaniu Lajosa Kossutha (w czasie Wiosny Ludów 1848-49 ).

Po rozpadzie Austro-Węgier

W 1920 roku, na mocy ustaleń z Trianon , Siedmiogród wraz z terenami zamieszkiwanymi przez większość Seklerów, przypadł Rumunii .

Postulat powrotu Seklerszczyzny do Węgier był głównym żądaniem węgierskich nacjonalistów w całym okresie międzywojennym, stanowiąc poważne obciążenie stosunków bilateralnych między Węgrami i Rumunią.

Podczas II wojny światowej , 30 sierpnia 1940 Seklerszczyzna powróciła na cztery lata do Węgier. W 1944 Armia Czerwona zdobyła Seklerszczyznę, przywracając stan sprzed 30 sierpnia 1940.

Po II wojnie światowej, w pierwszych latach władzy komunistycznej, powołano Węgierski Obwód Autonomiczny ze stolicą w Târgu Mureş , obejmujący regiony Maros, Csík, Udvarhely i Háromszék. Jednak już w 1960 roku obwód zmniejszono do rejonu Marusza , a autonomię istotnie ograniczono.

15 marca 2006 roku w miejscowości Odorheiu Secuiesc (węg. Székelyudvarhely) zgromadzenie Seklerów opowiedziało się jednogłośnie za autonomią dla zamieszkiwanego przez siebie terytorium. Oświadczenie odnosi się do Deklaracji Wiedeńskiej przyjętej w 1993 roku, głoszącej, że każdy naród ma prawo do samorządu. Dokument zgodny jest również z Traktatem Paryskim z 1919 roku, w którym Rumunia zagwarantowała prawo do autonomii dla tej grupy etnicznej.

Seklerzy zwrócili się też do Unii Europejskiej , by włączyła kwestię autonomii Wschodniego Siedmiogrodu do kryteriów, które państwo rumuńskie musiało spełnić przed przystąpieniem do jej struktur w 2007 roku.

Religia

Seklerzy w części są wyznania rzymskokatolickiego (regiony Csík, Gyergyó, Kászon oraz północne części Udvarhely i Kézdiszék), w części - ewangelickiego , głównie kalwińskiego (regiony Marosszék, Orbaíszék, części Aranyosszék, Udvarhelyszék, Háromszék) i unitariańskiego (regiony Udvarhely, Sepsi, Aranyosszék).

Ciekawostki

W książce Brama Stokera pt. Drakula główny bohater, książę Drakula uważa się za Seklera, przy czym wypowiada się o Szeklerach jako o narodzie odrębnym od Węgrów i wrogo do nich nastawionym. Szeklerzy w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej znani byli pod nazwą "sabatów" i często służyli w Małopolsce jako żołnierze nadwornych oddziałów magnackich. Zaciągał ich i wykorzystywał w wojnach prywatnych m.in. Stanisław Stadnicki zwany "Diabłem Łańcuckim".

Zobacz też

• Sabatarianizm szeklerski

Wybrana bibliografia

• Jean Nouzille, Transylwania - obszar kontaktów i konfliktów, Bydgoszcz 1997
• Ł. Galusek, A. Dumitru, T. Poller, Transylwania - twierdza rumuńskich Karpat,
• Balázs Orbán, A Székelyföld leírása ("Opisanie Szeklerszczyzny")

Linki zewnętrzne

• Szeklerskie stroje ludowe
• Hymn szeklerski
• Historia Węgier