Księga Tobiasza [Tb], Księga Tobita [Tob] - księga dydaktyczna, wchodząca w skład katolickiego i prawosławnego kanonu Starego Testamentu . Przez Kościoły protestanckie uważana za apokryficzną ^[1], gdyż nie należy do Biblii Hebrajskiej . Powstała najprawdopodobniej w II w. p.n.e., jako jeden z midraszy, obok księgi Judyty, Estery i Rut.

Nazwa księgi

Od imion dwóch głównych bohaterów księgi pochodzą dwie nazwy: Księga Tobiasza (przyjęta częściej w polskim piśmiennictwie) i Księga Tobita (jako The Book of Tobit obecna w piśmiennictwie anglojęzycznym).

Tekst i język oryginału

Istnieją trzy wersje (recenzje) tekstu księgi Tobiasza:

1. R-S^[2]: Najdłusza recenzja, o silnych cechach języków semickich znajduje się w greckim Kodeksie Synajskim oraz łacińskim przekładzie Vetus latina . Istnieją też fragmenty aramejskie z Qurman opracowane przez Tadeusza Milika . Z tej wersji dokonywane są najczęściej przekłady^[3].
2. R-V: Krótsza recenzja, z mniejszą ilością szczegółów, zawarta jest w greckich kodeksach Aleksandryjskim oraz Watykańskim .
3. R-C: Recenzja fragmentaryczna, obecna jest w kilku greckich rękopisach minuskułowych i przekładach syryjskich.

Językiem oryginału był prawdopodobnie aramejski, zaś najstarszą wersją jest recenzja R-S. Istnieją też opinie, że językiem oryginału był grecki (Paul Desealers) albo hebrajski (Alonso Schökel)

Data, miejsce powstania i autor

Tłem księgi są lata po deportacji plemienia Neftalego do Niniwy, stolicy Asyrii (ok. 733 p.n.e.). Z treści wynika jednak, że autor wie o zburzeniu Niniwy w 612 roku p.n.e.(Tb 14,15), a także o odbudowaniu Świątyni Jerozolimskiej w 515 p.n.e. (Tb 14,5). Jako kanoniczne traktowane są już księgi prorockie (Amosa, Nahuma), zaś wśród opisywanych zwyczajów są te, które miały miejsce dopiero po niewoli babilońskiej , np. dziesięcina .

Prawdopodobną datą powstania księgi jest 200-180 p.n.e., mogła jednak powstać w oparciu o starsze opowiadania powstałe w środowisku deportowanych do Asyrii^[3].

Autor nie jest znany. W części utworu Tobit wypowiada się w pierwszej osobie, inne (np. historia podróży Tobiasza) są w trzeciej osobie.

Gatunek literacki

Irene Nevey określa księgę jako romans hebrajski, o fikcyjnym charakterze, który podkreślają nieścisłości historyczne. W księdze też pojawiają się dwa motywy ludowe: "wdzięczni zmarli" oraz "potwór w komnacie panny młodej"^[4].

Kanoniczność

Księga Tobiasza nie została włączona do kanonu hebrajskiego, a tym samym do protestanckiego. Katolicy uznają ją za jedną z ksiąg deuterokanonicznych . Św. Hieronim ze Strydonu uznawał księgę Tobiasza za niekanoniczną, jednak na prośbę jednego z przyjaciół włączył ją do Wulgaty . Św. Augustyn i Ambroży uznawali księgę za kanoniczną, co potwierdził synod w Hipponie (393 r.).

Jako argument przeciwko kanoniczności księgi protestanci przywołują m.in. obecność w Księdze Tobiasza elementów magicznych. Azariasz (anioł Rafał) nakazuje w celu odpędzenia złego ducha spalić rybią wątrobę i serce. Tymczasem inne świadectwa biblijne (Mk 16,17; Dz 16,18) wskazują na to, że duchy mogą być wypędzane tylko w imię Boże^[5].

Treść Księgi

Scena z księgi: anioł Rafał i młody Tobiasz

Księga opowiada o dziejach ojca i syna ( aram. Tobi i Tobijah , lub gr. Tobit i Tobias - obydwa imiona tłumaczone wg. Biblii Tysiąclecia na Tobiasz ) z pokolenia Neftalego . Początek księgi zawiera opis sprawiedliwego życia Tobiasza-ojca i uprowadzenie rodziny Tobiasza do Asyrii ( 734 p.n.e. )^[6], gdzie naraża się on królowi Sennacherybowi przez potajemne grzebanie pomordowanych Izraelitów .

Wskutek wypadku Tobiasz traci wzrok i zaczyna prosić Boga o śmierć. Wkrótce potem przypomina sobie, iż jeden z mieszkańców Medii jest mu winien 10 talentów srebra . Wysyła więc swego syna, Tobiasza w podróż do Medii, aby przed śmiercią ojca odebrał dług. W podróży towarzyszy mu Azariasz, który namawia Tobiasza-syna do ślubu z Sarą , pomaga w uwolnieniu jej od złego ducha, Asmodeusa i przekazuje mu sposób, w jaki może uzdrowić ślepotę ojca . Po powrocie do Niniwy , Azariasz okazuje się zesłanym przez Boga aniołem Rafałem , przekazuje Tobiaszom rady i polecenia, m.in. aby spisali to co ich spotkało. Księga kończy się hymnem dziękczynnym Tobita o charakterze psalmu. Następnie przedstawiona jest ostatnia wola Tobita oraz losy Tobiasza i jego rodziny.

Teologia

Przesłanie księgi ma charakter dydaktyczny i porusza problem odpłaty Bożej za ludzką wierność. Mówi, że cierpienie nie stanowi kary, ale próbę, a za wierność Bóg nagradza szczęśliwym życiem. Zgodnie z księgą, wzorem człowieka sprawiedliwego jest Tobit, który dokonuje wielu uczynków miłosierdzia: rozdaje jałmużnę, grzebie umarłych, wynagradza pracowników, zaleca też poślubienie kobiety z bliskiej rodziny^[3].

Księga wychwala cnoty rodzinne: pokazuje przykłady trzech udanych małżeństw: Tobita i Anny, Raguela i Edny - oraz ich dzieci, Tobiasza i Sary. W modlitwie Sary (rozdział 3) oraz wspólnej modlitwie Sary i Tobiasza (rozdział 8) małżeństwo ukazane jest jako trwałe, mające na celu zrodzenie potomstwa i wzajemną pomoc. Modlitwa Sary i Tobiasza wykorzystywana jest przez Kościół Katolicki w liturgii sakramentu małżeństwa, zaś jej fragment cytowany jest też w Katechizmie Kościoła Katolickiego (nr 2361) jako jedyny fragment z Księgi Tobiasza^[7].

Zobacz też

• Księgi deuterokanoniczne
• Księgi dydaktyczne Starego Testamentu

Przypisy

1. ↑ Stary Testament: Księga Tobiasza . Wiara.pl, 2005-05-27. [dostęp 2010-05-04].
2. ↑ oznaczenia za: Irene Nevey, op. cit., s. 366
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2} Biblia Paulistów , s. 889-890
4. ↑ Irene Nevey, op. cit., s. 366
5. ↑ Władysław Polok : Dlaczego odrzucamy apokryfy . Nadzieja.pl. [dostęp 2010-05-04].
6. ↑ Karol Madaj: Księga Tobiasza - anielska interwencja . Adonai.pl. [dostęp 2010-05-04].
7. ↑ Biblia Paulistów , s. 902

Bibliografia

1. Irene Nowell: Księga Tobiasza. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, ss. 365-370. . 

Linki zewnętrzne

• Księgi Starego Testamentu na stronie Biblijnej