kwiat tulipana (w środku słupek, dookoła żółte pręciki)

Samopylność , samozapylenie (autogamia) – jest to zapylenie słupka pyłkiem pochodzącym z pręcików z tego samego kwiatu, lub innych kwiatów, ale na tej samej roślinie. Dla większości roślin jest to zjawisko niekorzystne gdyż nie następuje wymiana materiału genetycznego przy powstawaniu osobników potomnych. Większość roślin wykształciła więc różne mechanizmy zapobiegające samozapyleniu: przedprątność , przedsłupność , dwupienność , różnosłupkowość , samopłonność .

U wielu roślin mechanizmy zabezpieczające przed samozapyleniem nie są całkowicie skuteczne. U roślin tych zawsze część nasion powstaje w wyniku zapylenia pyłkiem pochodzącym z innej rośliny ( zapylenie krzyżowe ), a część w wyniku samozapylenia. Tak jest np. u berberysu Thunberga , rutewki orlikolistnej i wielu innych. Ilość nasion powstałych w wyniku samozapylenia zależy od różnych czynników, duży wpływ ma pogoda. Przy dobrej pogodzie, gdy kwiaty są licznie odwiedzane przez owady, większość nasion powstaje w wyniku zapylenia krzyżowego, w czasie długotrwałych deszczów większa jest szansa na samozapylenie. U złoci żółtej w czasie deszczu kwiaty zamykają się i wówczas dochodzi w nich do samozapylenia. U lobelii jeziornej samozapyleniu ulegają kwiaty podwodne, natomiast kwiaty nad powierzchnią wody są zapylane przez owady.

U roślin, których kwiaty przystosowane są do zapylania krzyżowego, samopylność jest tylko jego uzupełnieniem. Ratuje roślinę, gdy z różnych przyczyn nie może dojść do zapylenia krzyżowego. Istnieją jednak rośliny, które stale rozmnażają się poprzez samozapylenie. U roślin tych brak jakichkolwiek mechanizmów zabezpieczających przed samozapyleniem, np. u dziewanny kutnerowatej . Gruszycznik jednokwiatowy ma tak skonstruowane kwiaty, że pyłek może się wysypywać wprost na znamię słupka. Niektóre rośliny są nawet specjalnie przystosowane do samozapylenia. Skrajnym przypadkiem tego jest klejstogamia . Wewnątrz populacji roślin rozmnażających się stale poprzez samozazapylenie różnorodność genetyczna jest dużo mniejsza, niż w populacjach roślin u których występuje zapylenie krzyżowe. Jednak pomiędzy różnymi ich populacjami różnorodność genetyczna jest większa. Spora liczba gatunków roślin, u których występuje samopylność wskazuje, że metoda ta również jest ewolucyjnie skuteczna.

Zobacz też

• Zapylenie krzyżowe