Rzodkiew zwyczajna
Odm. rzodkiewka
Systematyka wg Reveala
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	kaparowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	rzodkiew
Gatunek	rzodkiew zwyczajna
Nazwa systematyczna
Raphanus sativus L.

Gatunek leczniczy

Gatunek trujący

Rzodkiew zwyczajna (Raphanus sativus) L. - gatunek roślin obejmujący wiele odmian . Prawdopodobnie pochodzi z wybrzeży Morza Śródziemnego. W uprawie roślina rozprzestrzeniła się po całym świecie, w wielu miejscach występują również zdziczałe formy. W Polsce występuje głównie jako roślina uprawna , lecz przejściowo dziczeje ( ergazjofigofit ).

Charakterystyka

Pokrój

Roślina jednoroczna albo dwuletnia , osiągająca wysokość 15-60 cm (wyjątkowo do 100 cm).

Łodyga

Wzniesiona, gruba, dęta, dołem szorstko owłosiona, górą naga.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, liście lirowate. Dolne liście pierzastowrębne i nieregularnie ząbkowane, górne liście niepodzielone.

Kwiat

Kwiaty

Zebrane w grono na szczytach pędów. Kielich stulony w długą nibyrurkę. Korona barwy białej lub liliowej i posiadająca wyraźną nerwację na płatkach. 4 łopatkowate płatki korony silnie rozchylone na boki, kilka długich pręcików rozchylonych na boki, jeden słupek z całobrzegim znamieniem. Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie, roślina owadopylna , kwitnie od maja do czerwca. Roślina miododajna i dobre źródło pyłku dla pszczół.

Owoce

Owoc

Poprzecznie paciorkowato przewężona łuszczyna zakończona małym dzióbkiem. Jest gąbczasta i zgrubiała, ma długość 3-9 cm i szerokość 8-14 mm. Po dojrzeniu rozpada się na jednonasienne odcinki.

Korzeń

Silnie zgrubiały, z zewnątrz u różnych odmian biały, czerwony, fioletowy lub prawie czarny, wewnątrz biały.

Roślina trująca

Z powodu dużej zawartości (szczególnie w rzodkwi czarnej) olejków gorczycowych, glikozydów i kwasów organicznych nie może być spożywana przez ludzi z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, przy zapaleniu wątroby, przewodu pokarmowego i ciężkich chorobach serca i nerek.

Kultywary

• rzodkiew (Raphanus sativus var. major)
• rzodkiew czarna (Raphanus sativus var. niger)
• rzodkiew japońska (Raphanus sativus longipinnatus)
• rzodkiew oleista (Raphanus sativus var. oleiformis Pers.)
• rzodkiewka (Raphanus sativus var. sativus)

Zastosowanie

• Roślina uprawna : różne odmiany rzodkwi uprawiane są głównie jako warzywa , ale bywa uprawiana również jako roślina oleista i pastewna .
  • Historia uprawy: czerwona rzodkiewka była uprawiana w Egipcie już 2000 lat temu, lecz przypuszczalnie pochodzi z Chin bądź Środkowej Azji. Dzika rzodkiewka nadal rośnie na terenie Chin i została wprowadzona przez Chińczyków do środkowej Azji jeszcze w czasach prehistorycznych . Grecy wysoko cenili jej smak w III w. p.n.e. , zaś Rzymianie odnotowali istnienie wielu odmian o różnym kształcie i barwie już w czasach chrześcijaństwa . Rzymianie zabrali rzodkiewkę na północ; w Niemczech zaczęto ją regularnie uprawiać w XIII wieku . Rzodkiewka była jedną z pierwszych europejskich roślin uprawnych zabranych na kontynent amerykański.
• Sztuka kulinarna : jest to warzywo korzeniowe o białym, bardzo pieprznym w smaku miąższu. Jest wyśmienitym źródłem witaminy C . W kuchni zachodniej stosuje się świeżą rzodkiewkę w sałatkach i przystawkach, lecz w Chinach i Japonii marynuje się ją w solance.
  • Główne składniki odżywcze (wielkość porcji - 30 g):
    • wartość energetyczna - 16 kJ
    • białka - 0
    • tłuszcze - 0
    • węglowodany - 1 g
    • cholesterol - 0
    • sód - 0
    • błonnik pokarmowy - 0
    • witamina C - 7 mg
  • Zastosowania: do sałatek i kanapek oraz do garnirowania potraw.
• Roślina lecznicza :
  • Surowiec zielarski : korzeń rzodkwi, tzw. Radix Raphani. Najczęściej wykorzystywana jest w lecznictwie rzodkiew czarna. Zawiera olejki eteryczne , glikozydy , kwasy organiczne , przeciwutleniacze ( indole ).
  • Działanie: żółciotwórcze, żółciopędne, bakteriobójcze. Stosowana jest w leczeniu chorób wątroby i dróg żółciowych (m. in. preparat Raphacholin). Ma bardzo korzystne działanie, gdyż nie tylko pobudza wydzielanie żółci, ale równocześnie niszczy w przewodzie pokarmowym niepożądane bakterie (często nawet te odporne na antybiotyki ) i wirusy. Odkaża też drogi oddechowe i moczowe.
• Sok wyciśnięty z korzenia rzodkwi lub nalewka mają zastosowanie w kosmetyce. Używane są do zapobiegania łupieżowi i wypadaniu włosów.

Ciekawostki

• Z sadzy powstającej podczas spalania oleju wyciśniętego z nasion rzodkwi Chińczycy produkowali doskonały tusz.
• W medycynie ludowej była używana do nacierań przy bólach reumatycznych i zapaleniach korzonków nerwowych, leczenia wrzodów i ran oraz jako środek przeciwrobaczy i mlekopędny u karmiących matek.

Bibliografia

1. Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. . 
2. Jo Rogers: Co jemy? - produkty spożywcze z całego świata data=. 
3. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. . 
4. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. .