Imperium Rosyjskie w czasie największego rozwoju terytorialnego w 1866 roku. Barwa jasnozielona oznacza terytoria zależne.

Rosyjska kolonizacja Azji - kolonizacja znacznych obszarów Azji Północnej , Środkowej i Kaukazu przebiegająca w okresie od XV do XX wieku . Kolonizacja miała odmienny przebieg od większości ekspansji kolonialnych innych państw europejskich i polegała w znacznej mierze na bezpośrednim wcielaniu opanowanych obszarów do państwa rosyjskiego. Wyjątkiem były tu m.in. niektóre kraje kaukaskie, którym przez długi okres przysługiwały pewne atrybuty państwowości.

Rosyjska kolonizacja Azji została rozpoczęta przez Republikę Nowogrodzką de facto już w XI wieku i była kontynuowana przez Wielkie Księstwo Moskiewskie ( 1328 - 1547 ), Carstwo Rosyjskie ( 1547 - 1721 ) i Imperium Rosyjskie ( 1721 - 1917 ).

Syberia i Daleki Wschód

Kozacy pod wodzą Jermaka zdobywają Syberię. Obraz pędzla Wasilij Surikowa namalowany w 1895 roku. Muzeum Rosyjskie w Sankt Petersburgu

Zasiedlana od paleolitu. W I tysiącleciu zajmowana przez koczowników azjatyckich, w III - II w. p.n.e. opanowana przez Hunów (od których bliżej nie znanego plemienia Sabir, Seber jedna z hipotez wywodzi nazwę Syberii). W VI w. zasiedlona przez ludy pochodzenia tureckiego. W połowie XIII w. w składzie imperium mongolskiego Czyngis-chana. Od XI w. zwierzchnictwo nad północno-zachodnią częścią Syberii (tzw. Jugrą ) przejął Nowogród Wielki , a od 1478 Moskwa . Po upadku Złotej Ordy , w XV w. na południowym zachodzie powstał Chanat Syberyjski .

Rosyjską ekspansję zapoczątkował w 1552 podbój Chanatu Kazańskiego . Kolonizację terenów nad rzeką Kamą prowadzili Stroganowowie , rosyjski ród kupiecki, który zmonopolizował handel z ziemiami na wschód od Uralu . Z inicjatywy Stroganowów w 1581 wyruszyła ekspedycja Kozaków Jermaka Timofiejewicza , która rozbiła Chanat Syberyjski i w październiku 1582 dotarła nad Irtysz , otwierając drogę dalszej ekspansji rosyjskiej.

Rozpoczął się planowy podbój i kolonizacja ziem zauralskich, powstały pierwsze miasta rosyjskie: Tiumeń ( 1586 ), Tobolsk ( 1587 ), Tara ( 1594 ), Tomsk ( 1604 ). 1619 kolonizacja sięgnęła Jeniseju , w 1632 Angary ( Brack ) na południu i Leny na wschodzie, w 1639 dotarła do północnych wybrzeży Oceanu Spokojnego ( Ochock ), w 1645 sięgnęła ujścia Amuru , w połowie XVII w. jeziora Bajkał ( Irkuck 1652 ).

Bajkał , Irkuck

Ekspansję rosyjską w basenie Amuru zahamował konflikt z Chinami zakończony w 1689 podpisaniem układu w Nerczyńsku . Dopiero postanowienia traktatów z Ajgun (obecnie Aihui) ( 1858 ) i Pekinu ( 1860 ) oddały Rosji zwierzchnictwo nad środkowym i dolnym biegiem Amuru i Ussuri .

W XIX w. granice Syberii powiększyły się wskutek ekspedycji: V.J. Beringa, I.G. Gmelina, G.F. Millera, P.S. Pallasa, F.P. Wrangla.

Początkowo całością obszarów zauralskich administrowano bezpośrednio z Moskwy. 1708 utworzono gubernię syberyjską ze stolicą w Tobolsku, w 1764 powstały dwie gubernie ( Tobolsk , Irkuck), a w 1897 cztery (Tobolsk, Irkuck, Tomsk, Jenisejsk).

Zsyłki na Syberię odgrywały wielką rolę w rosyjskim systemie kar, oprócz kryminalistów kierowano tu także więźniów politycznych i jeńców wojennych. W XIX w. szczególnie liczną grupę wśród zesłańców stanowili Polacy, którzy przyczynili się do naukowego zbadania Syberii (m.in.: Aleksander Czekanowski , Jan Czerski , Benedykt Dybowski , Feliks Kon , Wiktor Godlewski , Bronisław Piłsudski , W. Witkowski).

Od 2. połowy XIX w. wzrost znaczenia gospodarczego, m.in. dzięki budowie Kolei Transsyberyjskiej ( 1891 - 1916 ). Początkowo baza surowcowa dla europejskiej części Rosji, później także rozwój przemysłu, głównie ciężkiego. W 1918 , podczas rosyjskiej wojny domowej, Syberia znalazła się pod władzą A.W. Kołczaka, wspomaganego przez interwencyjne oddziały japońskie, amerykańskie, angielskie i francuskie. W 1920 armia Kołczaka została rozbita. W kwietniu 1920 proklamowano Republikę Dalekiego Wschodu, włączoną w 1922 , po wycofaniu się wojsk japońskich, do Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

Na Syberii znajdowały się największe w ZSRR obozy pracy przymusowej (m.in. w: Tobolsku, Tomsku, Norylsku, Jakucji, w dorzeczu Kołymy). Od 1991 Syberia wchodzi w skład Rosji, administracyjnie dzieląc się na Regiony: Wschodniosyberyjski i Zachodniosyberyjski.

Azja Środkowa

W Azji Środkowej Rosja zajęła tereny do granicy z Persją i Afganistanem .

Kaukaz

Panujący w latach 1796 - 1801 car Paweł I prowadził politykę ekspansji, anektując w 1801 r. Gruzję . Aleksander I , który w wyniku rewolucji pałacowej przejął władzę po niepopularnym wśród szlachty ojcu, dzięki pokonaniu Wielkiej Armii Napoleona pod Moskwą ( 1812 ) i zdobyciu Paryża ( 1814 ) zapewnił Rosji dominującą pozycję na arenie międzynarodowej. Poszerzył granice kraju m.in. o Dagestan i terytorium dzisiejszego Azerbejdżanu ( 1813 ). Na Północnym Kaukazie trwający od wielu dziesiątków lat opór przeciwko Rosjanom został ostatecznie złamany w 1859 r., wraz ze stłumieniem powstania pod wodzą Imama Szamila .

Zobacz też

• Rosyjska kolonizacja Ameryki Północnej
• Kolonializm