Sonda kosmiczna – bezzałogowy, prawie zawsze zautomatyzowany statek kosmiczny przeznaczony do prowadzenia badań naukowych w przestrzeni pozaziemskiej.

Sondy kosmiczne wynoszone są przez rakiety lub na pokładzie wahadłowców . Wyposażone w aparaturę naukową (np. kamery, magnetometry, spektrometry, liczniki promieniowania), zbierają dane i dostarczają na Ziemię (obecnie prawie zawsze przesyłają je drogą radiową ). Niektóre sondy kosmiczne powracają na naszą planetę z próbkami materii z innych ciał kosmicznych oraz z danymi zapisanymi na nośnikach informacji.

Przesłanie Pioniera 11

Loty sond kosmicznych wzbudzają dużo mniejsze zainteresowanie niż loty załogowe. W praktyce okazało się, że działające poza ziemią roboty badawcze dostarczyły nauce dużo więcej informacji niż ludzie. Poza tym jedynym obiektem, na który wysłano astronautów jest Księżyc .Olbrzymie koszty i trudności techniczne uniemożliwiają obecnie dalsze wyprawy załogowe, np. do pobliskich planetoid , na Marsa , Wenus , Merkurego , czy księżyce galileuszowe Jowisza . Najważniejszą zaletą maszyn, jest brak konieczności zabierania ogromnych ilości tlenu i wody . Utrzymanie ludzkiego organizmu przy życiu poza Ziemią jest bardzo kosztowne. Jeden lot promu kosmicznego odpowiada wysłaniu na Marsa około pięciu robotów badawczych. Strata sondy kosmicznej powoduje wielki smutek jej konstruktorów, a śmierć astronautów - żałobę narodową. Zwolennicy lotów załogowych podkreślają jednak, że ryzyko oraz koszty wysyłania ludzi w kosmos są uzasadnione, gdyż służą otwarciu dla ludzkości nowej przestrzeni rozwoju. Jednak nawet w załogowych lotach kosmicznych sondy są niezbędne. Zautomatyzowane statki Progress dostarczają na stacje kosmiczną zapasy.

Największy problem przy zastosowaniu sond kosmicznych w odległym kosmosie, to opóźnienie komunikacji . Wyłącznie roboty na Księżycu mogą być zdalnie sterowane przez ludzi. Marsjańskie łaziki w najgorszym przypadku muszą czekać aż pół godziny na reakcję operatora. Tyle czasu fale radiowe biegną w obie strony. Sondy wyposażane są jednak w coraz szybsze komputery, które pozwalają im na samodzielne podejmowanie decyzji i prowadzenie badań.

Teleskop Hubble'a

Niektóre sondy kosmiczne spełniają swoje zadania krążąc na orbicie wokół Ziemi jako jej sztuczne satelity . Oprócz celów naukowych służą one zastosowaniom komercyjnym. Mogą pomagać meteorologom w przewidywaniu pogody , służyć komunikacji, czy jako satelity geostacjonarne transmitować programy telewizyjne .

Jednak dla nauki najważniejsze okazały się sondy badające planety Układu Słonecznego i przestrzeń kosmiczną poza nim. Sondy jako nasze zdalne oczy i uszy dotarły w pobliże komety Halleya , kilku planetoid i na wszystkie planety Układu Słonecznego.

Najdalej zawędrowały sondy kosmiczne Pioneer 10 , Pioneer 11 , Voyager 1 i Voyager 2 , które opuściły już Układ Słoneczny i pomknęły ku innym gwiazdom naszej galaktyki . Na ich pokładzie umieszczono informacje o mieszkańcach planety ludzi. Zakodowane przez naukowców przesłanie dotrze w pobliże najbliższych gwiazd za więcej niż 40 000 lat . Sondy kosmiczne stanowią ważny element w badaniach dotyczących Słońca . Sonda SOHO stale obserwuje naszą niespokojną gwiazdę ostrzegając nas przed nagłymi uderzeniami wiatru słonecznego .

Dla współczesnej astronomii przełomowe okazały się badania prowadzone przez sondy spoglądające ku odległym gwiazdom. Teleskop Hubble'a sfotografował szereg odległych supernowych , czym pomógł określić, jak szybko w swojej historii rozszerzał się Wszechświat . Sondy COBE i WMAP umożliwiły zbadanie niejednorodności promieniowania tła , które pochodzi sprzed 13,6 mld lat. Badacze zajmujący się kosmologią obserwacyjną mogli wykluczyć kilka z proponowanych hipotez dotyczących początków naszego Wszechświata.

Pojazd Spirit na powierzchni Marsa

Najważniejsze misje sond kosmicznych

• 1962 – Mariner 2 – badania Wenus
• 1972 – Pioneer 10 , Pioneer 11 – badania Jowisza i Saturna , pierwsze sondy, które na zawsze opuściły Układ Słoneczny
• 1973 – Łunochod 2 – badanie Księżyca
• 1976 – Viking 1 , Viking 2 – poszukiwanie życia na Marsie
• 1977 – Voyager 1 , Voyager 2 – badanie planet zewnętrznych: Jowisza , Saturna , Urana , i Neptuna (sondy na zawsze opuściły Układ Słoneczny)
• 1989 – COBE – obserwacja promieniowania tła
• 1989 – Galileo – Jowisz i jego księżyce
• 1990 – Hubble Space Telescope – badania wszechświata
• 1997 – Mars Pathfinder – badanie Marsa (lądownik z pojazdem)
• 2003 – WMAP – badanie niejednorodności promieniowania tła
• 2004 – Mars Exploration Rover – badanie powierzchni Marsa za pomocą dwóch robotów
• 2005 – Cassini-Huygens – lądowanie na Tytanie
• 2006 - New Horizons – zbadanie Plutona i jego księżyców , a następnie pasa Kuipera i opuszczenie na zawsze Układu Słonecznego

Linki zewnętrzne

• Zestawienie sond kosmicznych aktualnych i historycznych