Szymon Peres שמעון פרס
Data i miejsce urodzenia	2 sierpnia 1923 Wiszniewo , Polska
9. Prezydent Izraela
Okres urzędowania	od 15 lipca 2007
Przynależność polityczna	Kadima
Pierwsza Dama	Sonia Peres
Poprzednik	Mosze Kacaw
Premier Izraela
Przynależność polityczna	Partia Pracy
Okres urzędowania	od 13 września 1984 (pierwszy raz) i od 5 listopada 1995 (drugi raz) do 20 października 1986 (pierwszy raz) i do 18 czerwca 1996 (drugi raz)
Poprzednik	Icchak Szamir (za pierwszym razem) i Icchak Rabin (za drugim razem)
Następca	Icchak Szamir (za pierwszym razem) i Beniamin Netanjahu (za drugim razem)

( hebr. שמעון פרס, ang. Shimon Peres, ur. 2 sierpnia 1923 r.^[1] w Wiszniewie w Polsce , obecnie Białoruś ^[2], jako Szymon Perski) – dziewiąty, obecny prezydent państwa Izrael . Peres był dwukrotnie premierem Izraela (od 22 kwietnia 1977 do 21 czerwca 1977 i od 14 września 1984 do 20 października 1986 r.) i raz pełniącym obowiązki premiera tego państwa (od 4 listopada 1995 do 18 czerwca 1996 ). Ponadto piastował funkcje ministerialne w 12 rządach, a jego kariera polityczna rozciąga się na okres ponad 66 lat^[3]. Peres po raz pierwszy został deputowanym do Knessetu (izraelskiego parlamentu) w 1959 r. i - poza trzymiesięczną przerwą na początku 2006 r. - sprawował mandat członka izby aż do 2007 r., kiedy to został wybrany prezydentem.

Urodzony w Wiszniewie, leżącym wówczas na terenach II Rzeczpospolitej w 1923 r., w 1934 roku przeniósł się wraz z rodziną do Brytyjskiego Mandatu Palestyny . W trakcie i zaraz po I wojnie izraelsko-arabskiej (1948-1949) pełnił szereg funkcji dyplomatycznych i wojskowych. Jego pierwszym stanowiskiem na wysokim szczeblu w administracji rządowej była posada zastępcy dyrektora generalnego w ministerstwie obrony, którą otrzymał w 1952 r. Później, w latach 1953 - 1959 był już dyrektorem generalnym^[4]. W trakcie swej kariery politycznej, reprezentował pięć partii politycznych : Mapai , Rafi , Maarach, Partię Pracy i Kadimę . Był przywódcą dwóch z nich: Maarach i Partii Pracy. Ugrupowaniom kierowanym przez niego nigdy nie udało się zwyciężyć w ogólnokrajowych wyborach^[5][6].

W 1994 roku został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla , razem z ówczesnym premierem Izraela Icchakiem Rabinem i przywódcą Palestyńczyków , Jasirem Arafatem . Został wyróżniony za rozmowy pokojowe, które prowadził jako izraelski minister spraw zagranicznych, których skutkiem były tzw. porozumienia z Oslo ^[4].

Na początku 2007 roku został nominowany przez swą partię, Kadimę, na kandydata na stanowisko prezydenta Izraela. 13 czerwca 2007 r. został wybrany na to stanowisko przez Knesset i zaprzysiężony 15 lipca na 7-letnią kadencję^[7][8].

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się 2 sierpnia ^[9][10] w Wiszniewie, który leżał wówczas w granicach II Rzeczypospolitej (obecnie jest to Białoruś), w rodzinie Icchaka Perskiego ( 1896 - 1962 ) i jego żony Sary (do 1905 r. Meltzer)^[4]. Jak sam wiele lat później opisywał miejsce swych narodzin:

Urodziłem się w małym żydowskim sztetł , które w ciągu dwóch wojen - pierwszej i drugiej, było pod polską kontrolą - ale pomimo to byli tam Białorusini, Rosjanie. I oni nienawidzili Polaków. Nie mówili ich językiem. Miejsce, w którym się urodziłem, było bardzo małe, całkowicie żydowskie, a my nie żyliśmy ani w Polsce, ani w Rosji. Żyliśmy w Izraelu od dnia moich narodzin, nawet przed emigracją^[11].

Posługiwano się w niej językiem hebrajskim, jidysz i rosyjskim , a Szymon uczył się polskiego w szkole. Obecnie Peres włada również językiem angielskim i francuskim ^[9]. Jego ojciec był handlarzem starociami, a matka - bibliotekarką. Peres miał młodszego brata, Gerszona^[12].

Dziadek Peresa, rabin Zvi Meltzer, wnuk rabina Chaima Wołożyna, miał wielki wpływ na życie przyszłego polityka. W jednym z wywiadów, mówił on:

Jako dziecko, wyrosłem w domu mojego dziadka... Mój dziadek nauczał mnie Talmudu . To nie było tak łatwe, jak by się mogło wydawać. W moim domu nie przestrzegano prawa religijnego. Moi rodzice nie byli ortodoksami, ale ja byłem Haredi. Pewnego razu, usłyszałem, że moi rodzice słuchali radia w szabat , więc je zniszczyłem^[13].

Brytyjski mandat Palestyny

W 1932 roku ojciec Peresa wyemigrował do Palestyny i zamieszkał w Tel Awiwie . Reszta rodziny (w tym młody 11-letni Szymon) dołączyła do niego w 1934 r.^[12] Peres uczył się w szkole podstawowej, a później liceum im. Balfoura w Tel Awiwie. Następnie uczęszczał do gimnazjum Geula, znajdującym się również w tym mieście. W wieku 15 lat trafił do szkoły rolniczej w Ben Shemen i zamieszkał w kibucu Geva, gdzie spędził kilka lat^[12]. Był jednym z założycieli kibucu Alumot. W 1941 r. został wybrany sekretarzem Hanoar Haoved Vehalomed, młodzieżowej organizacji związanej z ruchem syjonizmu socjalistycznego . Od 1944 r. ponownie w Alumot, gdzie pracował przy produkcji mleka. Był także pasterzem i sekretarzem kibucu.

Kariera polityczna

W 1947 roku wstąpił do żydowskiej podziemnej organizacji wojskowej Haganah i wziął udział w Wojnie o Niepodległość ( 1948 r.). Po zakończeniu wojny Peres przewodniczył delegacji ministerstwa obrony Izraela do Stanów Zjednoczonych . W 1950 roku rozpoczął pracę w Ministerstwie Obrony. Od 1953 roku był dyrektorem generalnym w Ministerstwie Obrony, mając 29 lat został najmłodszą osobą na tym stanowisku w historii ministerstwa. Był odpowiedzialny za dostawy broni dla izraelskiej armii. Z wykształcenia socjolog i prawnik.

Szymon Peres w 2001 r

Jako zatrudniony na wysokim stanowisku w ministerstwie obrony, Peres szczególnie dobrze radził sobie w kontaktach z Francją , zapewniając Izraelowi m.in. zakup odrzutowców Mirage III , "przymknięcie oka" na sprawę reaktora atomowego w Dimonie czy też podpisanie trójstronnego porozumienia pomiędzy Izraelem, Francją a Wielką Brytanią , dotyczącego działań podczas kryzysu sueskiego w 1956 roku.

W 1959 roku został wybrany do izraelskiego parlamentu Knesetu z listy partii Mapai i otrzymał nominację na wiceministra obrony (do 1965 r.). Dalej kładł nacisk na rozwój przemysłu lotniczego oraz strategiczną współpracę z Francją . Nadal wspierał badania naukowe nad izraelską bronią nuklearną. W 1965 roku został zamieszany, razem z Mosze Dajanem w tzw. Aferę Lavona. W jej wyniku Peres, Dajan i Ben Gurion wystąpili z Mapai i utworzyli własne ugrupowanie, Rafi (Izraelska Lista Robotnicza). Peres został sekretarzem generalnym tej partii. W 1968 roku Rafi połączyło się ponownie z Mapai (ale bez Ben Guriona). W wyniku tego powstała Partia Pracy, a Peres stał się jej współzałożycielem i zastępcą sekretarza generalnego.

W 1969 roku został ministrem absorpcji imigrantów, w latach 1970 - 1974 był ministrem transportu i komunikacji, w 1974 roku ministrem informacji. Po Wojnie Jom Kippur , w latach 1974 - 1977 był ministrem obrony w rządzie Icchaka Rabina . Przeprowadził reorganizację struktur izraelskiej armii oraz negocjował zakupy nowych technologii wojskowych. W owym czasie był głównym rywalem Rabina do stanowiska premiera po rezygnacji Goldy Meir w wyniku wojny w 1973 . Odegrał znaczącą rolę w negocjacjach pokojowych z Egiptem , zakończonych podpisaniem porozumienia w 1975 r.

W grudniu 1976 roku zastąpił Rabina w obowiązkach premiera do czasu ponownych wyborów parlamentarnych. Sam Rabin został zmuszony do rezygnacji, gdy okazało się, iż jego żona, Leah, posiadała nielegalne zagraniczne konta bankowe. W 1977 roku został przywódcą Izraelskiej Partii Pracy (do 1992 r.). W tym czasie był również wiceprezydentem Międzynarodówki Socjalistycznej. Jego przywództwo partyjne doprowadziło jednak do pierwszej w historii Izraela porażki wyborczej Partii Pracy w 1977 roku. Podobnie było w 1981 roku.

Szymon Peres i Donald Rumsfeld .

W kolejnych wyborach, w 1984 roku, dwie wielkie partie, Partia Pracy i Likud otrzymały zbliżoną ilość głosów. Z tego powodu zawiązały one porozumienie, na mocy której utworzyły koalicję, a pozycja premiera była przedmiotem rotacji pomiędzy liderami obu ugrupowań. 13 września 1984 roku Peres został więc szefem rządu. W 1985 roku wycofał wojska z Libanu . 20 października 1986 roku przestał być premierem i podjął obowiązki wicepremiera oraz ministra spraw zagranicznych. Jego miejsce zajął przewodniczący Likud, Icchak Szamir . Po kolejnych wyborach, w 1988 roku, Partia Pracy minimalnie przegrała, ale utworzono ponownie rząd "Wielkiej Koalicji", a Peres został wicepremierem oraz ministrem finansów. W 1990 wraz ze swoją partią opuścił gabinet, zaraz po nieudanej próbie utworzenia własnego rządu, złożonego z Partii Pracy oraz niewielkich ugrupowań lewicowych i religijnych.

W 1992 roku przegrał w wewnętrznych wyborach partyjnych na przewodniczącego, na rzecz Icchaka Rabina, jednak został ministrem spraw zagranicznych w jego rządzie. Uczestniczył w negocjacjach z Organizacją Wyzwolenia Palestyny , które zakończyły się podpisaniem w 1993 roku porozumienia o przyznaniu autonomii Strefie Gazy i miastu Jerycho . W zamian OWP wyrzekła się przemocy oraz uznała prawo Izraela do istnienia w pokoju i bezpieczeństwie. 10 grudnia 1994 roku Icchak Rabin , Jaser Arafat i Shimon Peres zostali laureatami Pokojowej Nagrody Nobla . Po zabójstwie premiera Rabina, 5 listopada 1995 roku Peres został nominowany na premiera rządu. Obowiązki pełnił do wyborów parlamentarnych w maju 1996 roku. W tym czasie m.in. promował Internet , zakładając pierwszą oficjalną stronę izraelskiego premiera. W bezpośrednich wyborach na premiera w 1996 roku został pokonany przez Beniamina Netaniahu . W 1997 roku nie wystartował w wewnątrzpartyjnych wyborach na przewodniczącego i na tym stanowisku zastąpił go Ehud Barak . Po zwycięstwie w wyborach tego ostatniego, Peres wszedł w skład jego rządu, obejmując jednak mało ważne stanowisko ministra ds. rozwoju regionalnego. Został także upokorzony przez Knesset, który na stanowisko prezydenta państwa wybrał nie kandydującego na tę pozycję Peresa, ale mało znanego członka Likud, Mosze Kacawa . W październiku 1997 roku otworzył Peres Center for Peace w izraelsko-arabskiej współpracy.

Peres powrócił do wielkiej polityki, kiedy to Ariel Szaron pokonał Barak w wyborach na premiera w 2001 roku. Peres znów wszedł do rządu koalicyjnego z Likudem, obejmując stanowisko ministra spraw zagranicznych. Przywództwo w partii tymczasem przeszło w ręce Binyamina Ben-Eliezera , a potem Amrama Mitzny . W tym czasie Peres krytykowany był za zbytnią uległość wobec Szarona. Miał on być także zbyt przywiązanym do swej pozycji rządowej i nie zwracać uwagi na to, iż rząd Szarona nie przybliża Izraela do upragnionego pokoju z Palestyńczykami, a wręcz przeciwnie. Partia Pracy, a więc także Peres, opuściła pierwszy rząd Szarona tuż przed wyborami w 2003 roku.

Podpis Szymona Peresa

Po tym, jak Partia Pracy pod przywództwem Amrama Mitzny po raz kolejny doznała klęski wyborczej, Peres został znów jej tymczasowym przewodniczącym. Poprowadził swoje ugrupowanie do kolejnej koalicji z Likudem Szarona, pod koniec 2004 roku. Miało to na celu umożliwienie premierowi zrealizowanie jego planu wycofania osadników żydowskich ze Strefy Gazy .

Zimą 2004 / 2005 , w Partii Pracy miały odbyć się wybory na przewodniczącego, który miał poprowadzić to ugrupowanie w wyborach 2006 roku. Jako tymczasowy lider, Peres starał się opóźnić wybory ile się tylko dało, chcąc ustrzec się rozpadu rządu przed zrealizowaniem planu Szarona. Dodatkowo wybory opóźniły się na skutek odkrycia nieprawidłowości w rejestrowaniu się uprawnionych do głosowania członków partii. Peres długo prowadził w przedwyborczych sondażach, na drugim miejscu znajdował się były przewodniczący centrali związkowej Histadrut Amir Peretz , a także Matan Vilnai i Binyamin Ben-Eliezer . Wybory odbyły się 9 listopada 2005 . Zwyciężył w nich Amir Peretz, uzyskując 42,4% głosów, podczas gdy Peres – 40%.

30 listopada 2005 Peres obwieścił, iż opuszcza Partię Pracy, aby udzielić wsparcia Arielowi Szaronowi. Po wylewie, jaki przytrafił się izraelskiemu premierowi, który spowodował u niego śpiączkę, dywagowano na temat ewentualnego objęcia przez Peresa przywództwa w utworzonej przez Szarona partii, Kadima . Sondaże wskazywały, iż pod przywództwem Peresa nowe ugrupowanie zdobędzie 42 mandaty w Knessecie, a z Ehudem Olmertem jako szefem – tylko 40. Większość działaczy Kadimy opowiedziało się jednak za Olmertem.

17 stycznia 2006 Peres zrezygnował z członkostwa w Knessecie, zastąpił go Weizman Shiry. Uczynił to z myślą o wystartowaniu w marcowych wyborach z listy partii Kadima. Na liście wyborczej tego ugrupowania znalazł się na miejscu 2., choć uprzednio zastrzeżono, iż najważniejsze stanowisko rządowe po premierze w przyszłym gabinecie zostanie objęte przez Cypi Liwni (nr 3. na liście). 4 maja 2006 Szimon Peres został mianowany ministrem ds. rozwoju Negewu, Galilei i ekonomii regionalnej w rządzie Ehuda Olmerta.

Prezydent Izraela

13 czerwca 2007 r. Peres został wybrany na prezydenta przez Kneset. W drugiej turze głosowania poparło go 83 deputowanych (na 120 zasiadających w izraelskim parlamencie). Dwaj pozostali kandydaci, Reuven Rivlin z Likudu i Colette Avital z Partii Pracy zrezygnowali z ubiegania się o stanowisko głowy państwa po pierwszej turze głosowania^[14]. Prezydent Peres oficjalnie rozpoczął urzędowanie 15 lipca 2007 r.

Życie prywatne

W 1945 r. ożenił się z Sonyą Gelman , z którą ma trójkę dzieci - córkę Zvię Valdan ( lingwistkę , wykładowcę w koledżu Beit Berl) i dwóch synów: Yoniego (ur. 1952 , dyrektora centrum weterynaryjnego kampusu szkoły rolniczej Kfar Hayarok niedaleko Tel Awiwu) i Hemiego (szefa Pitango Venture Capital, jednego z największych izraelskich funduszy kapitałowych)^[15]. Peres ma 8 wnucząt i 2 prawnucząt.

Jest blisko spokrewniony z aktorką Lauren Bacall (Betty Joan Perske, jest jej kuzynem)^[16][17]. Interesuje się nanoelektroniką .

Zobacz też

• Izrael
• Ustrój polityczny Izraela

Linki zewnętrzne

• "Szymon Peres: wieczny przegrany"
• Peres Center for Peace

Przypisy