 Nie znaleziono szukanej frazy! Poniżej znajduje się fraza najbardziej przypominająca szukaną.
sarmatyzm
sarmatyzm - barokowa formacja kulturowa dominująca w Polsce od końca XVI do drugiej połowy XVIII wieku. Opierała się na micie, jakoby szlachta polska miała pochodzić od Sarmatów – starożytnego ludu zamieszkującego początkowo między Dolną Wołgą a Donem. Po Sarmatach szlachta miała odziedziczyć umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność, męstwo oraz odwagę.
Mit ten odegrał ważną rolę w barokowej literaturze polskiej i miał ogromny wpływ na kształtowanie umysłowości, obyczajowości i ideologii polskiej szlachty. Według opinii Tadeusza Mańkowskiego: teoria sarmackiej genezy narodu i państwa polskiego w tym świetle to nie mit, ani też bajanie niekrytycznych umysłów kronikarzy, lecz wyraz poszukiwania swojego "ja" przez bardziej oświecone warstwy narodu, poszukiwanie tradycji historycznych przez naród, który poczuł się na siłach i chce coś znaczyć, szukanie swego miejsca wśród innych narodów o odległej przeszłości.
Wiadomości ogólne
Nazwa sarmatyzm pochodzi od starożytnych Sarmatów (ludu irańskiego), których szlachta uznała za swoich przodków. Sarmatyzm był polską i szlachecką odmianą baroku. Stanowił zjawisko wyjątkowe, ponieważ łączył w sobie tradycje Zachodu, Wschodu i rodzime. Wywarł wpływ na kulturę krajów słowiańskich, Węgier, Wołoszczyzny, Mołdawii. Sarmatyzm miał duży wpływ na próby tworzenia w XIX wieku polskiego stylu narodowego, jako polska forma malarstwa sarmackiego.
Wraz z upadkiem państwa i ogólnym zubożeniem szerokich mas szlacheckich, sarmatyzm wynaturzył się. Synonimem sarmaty stał się wiecznie pijany, ograniczony umysłowo szlachcic, ubrany w niemodny kontusz. Ten obraz stał się podstawą krytyki potomnych, szukający powodów upadku państwa polskiego, zarówno dla Stańczyków, jak i w XX wieku dla marksistów. Taki też obraz z okresu schyłkowego tej kultury do dziś pokutuje w powszechnej świadomości.
Myśl polityczna
Sarmaci wierzyli w szczególną rolę Polski, która miała być oazą złotej wolności, otoczoną przez państwa absolutystyczne.
Nierozłączną częścią sarmatyzmu były idee republikańskie: praworządność, samorządność i wybieralność urzędników, także tego najwyższego – króla, nazywanego przez współczesnych historyków dożywotnim prezydentem. Ustrój Rzeczypospolitej był uważany za najlepszy w świecie, a polski Sejm za najstarszy. Chętnie przyrównywano go do ustroju republikańskiego Rzymu i greckich polis, które jednak padły ofiarą tyranii. Podstawą Rzeczypospolitej były prawa kardynalne, czyli Artykuły henrykowskie, a w okresie późniejszym również liberum veto. Każdą próbę ich naruszenia traktowano jak najwyższą zbrodnię.
Sarmatyzm sławił również dawne zwycięstwa polskiego oręża i domagał się od szlachty podtrzymania tych tradycji. Nieodzownym elementem świątecznego stroju była szabla – zwykle karabela. Szlachta ćwiczyła wojenne rzemiosło – przez udział w wojnach, służbę, zaciąg; nawet rozrywki jak polowanie gotowiły do boju.
Religia
Polska miała za sobą długą tradycję praktycznej tolerancji. Szlachta miała zresztą świadomość faktu, że religia może być tylko pretekstem dla walki o władzę. Dlatego katolicy polscy wystąpili w obronie Jana Husa na soborze w Konstancji, a w XVI w. zakazują urzędnikom egzekucji wyroków sądów kościelnych[potrzebne źródło]. Dlatego w końcu – widząc jak wojny religijne pustoszą Europę i wynoszą na trony władców absolutnych – pod świeżym wrażeniem rzezi hugenotów we Francji w noc św. Bartłomieja i zabiegając temu, aby się między ludźmi sedycyja (rozruchy) jaka szkodliwa nie wszczęła, którą po inszych królestwach jaśnie widzimy, obiecujemy to sobie spólnie -, iż, którzy jestechmy rozróżnieni w wierze, pokój między sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w kościelech krwie nie przelewać ani się penować (karać) i zwierzchności żadnej ani urzędowi do takowego procressu (postępku) żadnym sposobem nie pomagać. I owszem, gdzie by ją kto przelewać chciał,- zastawiać się o to wszyscy będziem powinni, choćby też za pretekstem dekretu albo za postępkiem jakim sądowym kto to chciał czynić.
Jeśli można mówić w ogóle o chrześcijaństwie polskim (a nie o kościele w Polsce) to jego największymi przedstawicielami byli w XV w. koncyliaryści z Akademii Krakowskiej, a w XVI/XVII w. – arianie. Ich poglądy były różne od tego, co współczesny im Zachód (nie mówiąc już o Wschodzie) głosił w sprawach wiary, a jeśli Polacy coś z niego czerpali, to raczej przestrogi niż wzory. Jeśli nie wiara to może łączył nas z Europą...
Zwyczaje
Dla sarmatów niezwykle ważne były więzy rodzinne i towarzyskie. Odnoszono się z galanterią do kobiet. Ulubionym zajęciem była rozmowa. Bardzo chętnie przyjmowano gości: krewnych, przyjaciół, a także nieznajomych, zwłaszcza cudzoziemców. Dość swobodnie posługiwano się łaciną. Urządzano wystawne uczty, często zakrapiane alkoholem. Nieraz dochodziło do bójek. Na przyjęciach tańczono poloneza, mazura, oberka. Dbano o swój honor. Mężczyźni żyli dłużej niż kobiety i później brali ślub. Małżeństwo określano jako głęboką przyjaźń. Mężczyźni często podróżowali (na Sejmy, sejmiki, odpusty, procesy sądowe, pospolite ruszenie), kobiety spełniały się w domu jako gospodynie i matki. Rodziło się bardzo wiele dzieci, wiele umierało nie osiągnąwszy pełnoletności. Dziewczynki i chłopców wychowywano oddzielnie – w towarzystwie kobiet, bądź mężczyzn. Procesowano się o każdą błahostkę, ale sprawy najczęściej kończyły się ugodą (kompromisem).
Pogrzeby
Bardzo bogatą formę przybierał obrządek pogrzebowy. Były to ceremonie, do których przygotowania trwały czasem wiele miesięcy. W kościołach budowano specjalne rusztowania, na których ustawiano trumnę. Religijne uroczystości poprzedzała zwykle procesja, na której czele jechał ktoś w zbroi zmarłego, odgrywający role zmarłego. Wędrówka kończyła się w kościele, do którego ów aktor wjeżdżał konno, po to by zwalić się z ogłuszającym hukiem i chrzęstem na posadzkę, przedstawiając w ten sposób triumf śmierci nad ziemską potęgą i rycerskim męstwem. Ceremonie pogrzebowe trwały nawet do czterech dni i kończyły się ucztą pogrzebową, która niewiele miała wspólnego z powagą chwili i przeradzała się z łatwością w zwykłą biesiadę. W pochówku uczestniczyły czasem całe armie duchowieństwa (w XVIII w. pewnego magnata wyprawiało na tamten świat 10 biskupów, 60 kanoników i 1705 księży).
Strój
Wyróżniał się on na tle Europy. Swymi korzeniami sięgał Wschodu. Był długi, dostojny, bogaty i barwny. Jego podstawową częścią był żupan, który przepasywano ozdobnym pasem. Na żupan nakładano delię (XVII wiek) lub kontusz (XVIII w.) oraz czasami różne odmiany węgierskich narzut. Najmożniejsze rody używały karmazynu i szkarłatu. Na nogach noszono szarawary. Na głowę wkładano kołpak z czaplimi piórami lub konfederatkę (XVIII w., szczególnie okres konfederacji barskiej).
Architektura
Budowano wiele bogato zdobionych pałaców i kościołów, uczelni i szkół wyższych. Trzymano się rodzimych rozwiązań o bryłach gotyckich i specyficznej dekoracji stiukowej sklepień. W kościołach wznoszono dla zasłużonych osób nagrobki leżące oraz półpostaciowe. Budowano dziesiątki tysięcy dworów, prawie zawsze drewnianych, z sosny, jodły i modrzewia. Przy wejściu znajdował się ganek. Centralnym pomieszczeniem, w którym przyjmowano gości, była duża sień. Istniała bardziej intymna część żeńska i bardziej otwarta część męska. Dwór posiadał często alkierze. Ściany pomieszczeń były ozdobione portretami przodków, pamiątkami po nich, łupami wojennymi. Do dziś zachowało się bardzo niewiele dworów z epoki staropolskiej, ale ich tradycje kontynuowano w XIX i XX wieku.
Inne hasła zawierające informacje o "sarmatyzm":
Złota wolność szlachecka
commune consensu)
liberum veto
wolna elekcja
viritim
przywilej koszycki
wolność podatkowa[]równość stanu szlacheckiego[5]przekupstwo (
jurgielt
)[] Zobacz też
konfederacja
rokosz
sarmatyzm
Przypisy↑
Encyklopedia PWN
,
PWN
↑ 2,0 2,1
"WIEM"
↑
HERALDYKA - Wywodzenie pochodzenia
↑
,,szlachcic ...
Literatura – przegląd chronologiczny
...
Historia polskich rodów szlacheckich
...
Manieryzm (sztuka)
...
Globus Jagielloński
...
Portret trumienny
portretów trumiennych posiada Muzeum w Międzyrzeczu. Portrety stanowią część wystawy stałej. Zobacz też
katafalk
sarmatyzm
portrety fajumskie
ŹródłoAndrzej Osęka: Dawne portrety sarmackie, Polska (miesięcznik) luty 1963, Wyd. ...
Kultura polska
...
Korwin (herb szlachecki)
...
Szymon Majchrowicz
...
Franciszek Zabłocki
...
Inne lekcje zawierające informacje o "sarmatyzm":
Motyw powrotu w literaturze i filmie (plansza 35)
...
Motyw powrotu w literaturze i filmie (plansza 34)
e height=380 width=770 >
Jak rozumiesz pozytywny, renesansowy sarmatyzm?
...
120 Kultura baroku w Polsce (plansza 12)
...
|
