|
Krym
Krym - (ukr. Крим, Półwysep Krymski) – półwysep na południu Ukrainy, zwany czasem półwyspem Taurydzkim, a w starożytności Chersonezem Taurydzkim bądź Taurydą, połączony jest z lądem tylko wąskim Przesmykiem Perekopskim, pomiędzy Morzem Czarnym i Azowskim, a od Rosji oddzielony Cieśniną Kerczeńską. Długość linii brzegowej 1000 km, powierzchnia 25 700 km².
Przynależność polityczno-administracyjna
Politycznie Krym należy do Ukrainy (został przekazany z Rosji do Ukrainy w 1954). Niemal cały obszar półwyspu wchodzi w skład Autonomicznej Republiki Krymu; jedynie miasto wydzielone Sewastopol wchodzi bezpośrednio w skład Ukrainy, podlegając władzom centralnym w Kijowie. Północną część geograficznie należącej do półwyspu krymskiego mierzei Arabackiej przekazano do obwodu chersońskiego. Wyspa Tuzła, do 1925 będąca częścią półwyspu Tamańskiego, i położona po stronie wschodniej cieśniny Kerczeńskiej, została przekazana z kraju Krasnodarskiego do Krymu w 1941 (w 2003 była zarzewiem ukraińsko-rosyjskiego konfliktu).
Geografia
W części wschodniej, obok Cieśniny Kerczeńskiej, wznoszą się góry Jaiłu, otaczające cały brzeg południowy i ku północy rozdzielające na kilka równoległych łańcuchów gór, pokrytych gęstym lasem. Na północy przechodzą w step, zajmujący większą część półwyspu. Najwyższym szczytem Gór Krymskich jest Roman-Kosz o wysokości 1545 m n.p.m., drugim szczytem – Czatyrdah (starożytne Mons Trapezus, 1527 m n.p.m.).
Na południu Krymu znajduje się dużo malowniczych miejscowości, warowni, ruin starożytnych gmachów, klasztorów, meczetów tatarskich, pięknych ogrodów i gajów oliwnych, natomiast w części północnej Krymu się ich prawie nie spotyka. Klimat łagodny umożliwia rozwój roślinności o charakterze podzwrotnikowym. Doliny, poprzecinane strumieniami i zatokami, są żyzne i urodzajne.
Krym dzieli się na trzy rejony:
- Krym Górski – obejmujący południową część półwyspu
- Krym Stepowy – obejmujący równinną część północną
- Półwysep Kerczeński – we wschodniej części
Z ogólnej ilości 1657 rzek na Krymie tylko 150 ma ponad 10 km długości. Najdłuższą jest Sałhir, a w dalszej kolejności Alma, Kacza, Belbek, Bułhanak i Czernaja. Większość rzek to rzeki okresowe – wysychają latem, nie dopływając do morza, a woda pojawia się w nich dopiero na przełomie lutego i marca.
W tym okresie zwiększają aktywność także znane krymskie wodospady. Najwyższy wodospad Krymu – Uczan-Su (z tat. "padająca woda") ma 98,5 m wysokości, ale latem prawie zanika. Natomiast największy wodospad Krymu Dżur-Dżur, który ma tylko 15 m wysokości, jest aktywny cały rok.
Historia
Starożytność i średniowiecze
Pierwszymi mieszkańcami byli Taurowie, potem Kimerowie. W VII w. p.n.e. stepy czarnomorskie zaludnili Scytowie (pochodzenia irańskiego) tworząc potężne państwo, które przetrwało do II w. p.n.e. W VII w. p.n.e. i VI w. p.n.e. pojawiają się miasta – kolonie i państwa greckie, m.in. Chersonez Taurydzki (w okolicach obecnego Sewastopola), Pantikapajon (dzisiejszy Kercz). W początkach V w. p.n.e. wokół Pantikapajonu tworzy się silne państwo Bosfor. Walki Scytów z kolonistami greckimi spowodowały interwencję pontyjskiego władcy Mitrydata. W I w. p.n.e. na Krymie zjawiają się Rzymianie, jest to okres ponownego rozkwitu Chersonezu. Niszczycielskie najazdy Gotów i Hunów w IV i VII w. n.e. doprowadzają do upadku późnoscytyjskiego państwa i kolonii rzymskich. Przetrwał tylko Chersonez.
Pod koniec X w. wielki książę Włodzimierz – pokonawszy Pieczyngów i Kumanów, rozszerzył granice swego państwa aż do Krymu, który w XIII w. popadł pod panowanie Tatarów do 1441 i należał do chanatu Kipczak; wówczas też zatarły się ostatnie ślady kolonii greckich. Wkrótce jednak półwysep rozkwitł ponownie, głównie dzięki koloniom genueńskich, z których najważniejszą była Kaffa.
Chanat Krymski
Po rozbiciu przez Tamerlana hordy Kipczackiej, założone zostało na Krymie na początku XV w. niepodległe chanat tatarski. Pierwszym chanem był Edyga, potem godność chańska była dziedziczna w rodzie Girejów. Chanowie krymscy wkrótce doszli do wielkiej potęgi, najeżdżając Polskę i państwo moskiewskie. Podczas walk kozackich wystawiali niejednokrotnie do 200 tys. wojska. Chanowie krymscy od 1475 byli wasalami sułtanów tureckich. W 1774 ostatni chan Sahin Girej przyjął zwierzchnictwo Rosji, ale w roku 1783 godność złożył i wtedy cały Krym przeszedł pod władanie Rosji.
Panowanie rosyjskie
Po przyłączeniu Krymu do Rosji zmniejszała się populacja mieszkańców (w związku z masowym exodus przytłaczającej większości ludności tatarskiej i tureckiej do terenu Imperium Tureckiego), rosła też bieda. Pod koniec XVIII w. w ludność Krymu nie wynosiła więcej niż 60 tysięcy osób (dla porównania: sama Kaffa liczyła w czasach rozkwitu przeszło 80 tysięcy). W XIX w. jednak znowu zaczęła się podnosić. W latach 1854 – 1855 Krym stał się polem walki między Rosją a mocarstwami sprzymierzonymi w wojnie krymskiej.
Zjazd tatarski, który odbył się w Symferopolu w dniach 1-2 października 1917, postanowił zwołać parlament tatarski – Kurułtaj, który zebrał się w grudniu, wybrał rząd i Dyrektorię (kolektywna prezydentura) na czele z Czembejem i proklamował na terenach tatarskich Republikę Tatarów Krymskich. Tymczasem w Symferopolu 13 stycznia 1918 władzę opanowali rosyjscy bolszewicy , którzy jednak byli za słabi by podporządkować sobie Tatarów. Ukraińska Centralna Rada w listopadzie 1917 przyłączyła 3 powiaty północne Krymu, wchodząc w konflikt z Rosjanami i Tatarami. URL formalnie przejęła 13 marca 1918 flotę wojenną i handlową Rosji na Morzu Czarnym i wysłała Dywizję Zaporoską płk. Bołboczana celem opanowania Krymu. W walkach z bolszewikami Bołboczan dotarł 29 kwietnia 1918 pod Symferopol i tego samego dnia przyłączyli się do URL marynarze floty w Sewastopolu .
W okresie Hetmanatu Republika Tatarów Krymskich, zachowując własny rząd i wojsko, weszła formalnie we wrześniu 1918 na zasadach autonomii w skład Ukrainy. Faktycznie protektorat nad półwyspem sprawowali Niemcy. Na stanowisku premiera rządu krymskiego zastąpili oni Dżafera Sejdahmeta, który reprezentował orientację proturecką, gen. Maciejem Sulkiewiczem. Po wycofaniu się Niemców, Krym opanowali "Biali" Rosjanie (październik 1918); grupa oficerów rozbiła 23 sierpnia 1919 Dyrektorię oraz redakcję jej organu "Millet", a następnie władze rosyjskie zlikwidowały Kurułtaj.
Pod koniec 1920 roku Krym opanowali bolszewicy, którzy utworzyli 18 października 1921 Autonomiczną Republikę Radziecką w składzie Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
W czasie II wojny światowej półwysep zajęły wojska niemieckie. Po wyzwoleniu władze uznały, iż w czasie okupacji ludność tatarska kolaborowała z najeźdźcami i zadecydowała o wysiedleniu Tatarów z Krymu. Główną akcję wysiedleńczą przeprowadzono 18 maja 1944. Wtedy też przeprowadzono wielką akcję zmiany nazw miejscowości na rosyjskie. W ich miejsce przybyli osadnicy rosyjscy. W 1954 roku, w trzechsetną rocznicę ugody perejasławskiej Krym został włączony w granice Ukraińskiej SRR.
Współczesność
W wyniku masowych przesiedleń dokonywanych jeszcze przed przyłączeniem Krymu do Rosji przez Aleksandra Suworowa, a później deportacji ludności tatarskiej (1944/45) do Azji Środkowej, większość ludności stanowią Rosjanie.
W obliczu rozpadu ZSRR Rosjanie zaczęli zgłaszać postulaty powrotu do Rosji. Autonomia była ceną, jaką rząd ukraiński zgodził się zapłacić za pozostanie Krymu w składzie państwa ukraińskiego i w 1991r. zamieszkująca półwysep większość rosyjska uzyskała od komunistycznych władz zgodę na utworzenie Krymskiej ASRR, obejmującej obszar obwodu krymskiego, z wyjątkiem miasta Sewastopola, które pozostało bezpośrednio w granicach Ukrainy. Po rozpadzie ZSRR, 5 maja1992 Rosjanie zamieszkujący półwysep proklamowali powstanie Republiki Krymu.
Ostatecznie osiągnięto kompromis – Krym zrezygnował z niepodległości, a władze niepodległej Ukrainy zgodziły się na status republiki autonomicznej. Sewastopol, niegdyś stanowiący część obwodu krymskiego został dodatkowym miastem wydzielonym jako siedziba rosyjskiej Floty Czarnomorskiej, mającej stacjonować tu na podstawie umowy między Rosją a Ukrainą do 2017. Oprócz tego Rosjanie zajmują nielegalnie (jak uważa strona ukraińska) na terenie Krymu około 4000 obiektów instalacji nawigacyjnych na wybrzeżu, w tym 10 latarni morskich.
Inne hasła zawierające informacje o "Krym":
Aleksandr Suworow
...
Peter Simon Pallas
...
Herodot
...
Kraina historyczna
...
Bitwa pod Wiedniem (1683)
...
Adam Mickiewicz
...
Kopciuszek zwyczajny
...
George Hamilton-Gordon, 4. hrabia Aberdeen
...
Bitwa pod Bałakławą
Bitwa pod Bałakławą
Wojna Krymska
Fotografia brytyjskiego obozu pod Bałakławą (1855)Data
25 października
1854
Miejsce
Bałakława
, niedaleko
Sewastopola
WyniknierozstrzygniętaTerytoriumImperium RosyjskieStrony konfliktu
...
Symferopol
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Krym":
215a Działania zbrojne w latach 1941-1945 (plansza 5)
Armia niemiecka walcząca na froncie wschodnim wiosną 1942 r. zajęła Zagłębie Donieckie, Krym i dotarła do Kaukazu. Jednak do prawdziwej próby sił doszło pod ...
058. Rodzajnik określony i rodzajnik nieokreślony (plansza 24)
height=380 width=770 >
Die Krim ist im südlichen Teil sehr gebirgig.
Krym jest bardzo górzysty w swojej południowej części.
Heute ist der Irak in ...
032 Najazdy mongolskie w XIII w. (plansza 5)
...
|
