Reakcja chemiczna - każdy proces, w wyniku którego następuje zrywanie lub powstawanie nowych
wiązań chemicznych
.
Reakcje proste i złożone
Reakcja prosta to pojedynczy akt zerwania lub powstania jednego wiązania chemicznego. W przyrodzie bardzo rzadko obserwuje się jednak reakcje proste. Można do nich zaliczyć np.: rozpad cząsteczek chloru (Cl-Cl) pod wpływem
światła
UV
.
Olbrzymia większość obserwowanych reakcji to reakcje złożone, w których dochodzi jednocześnie do rozpadu jednych wiązań i powstania drugich. Każdą reakcje złożoną można zapisać jako ciąg następujących po sobie reakcji prostych, które w tym przypadku nazywają się reakcjami elementarnymi. Np.: reakcja między
bromowodorem
i
etylenem
CH2=CH2 prowadząca do powstania bromoetanu (BrCH2-CH3) wiąże się z rozerwaniem wiązania H-Br, zamianą
wiązania podwójnego
C=C na wiązanie pojedyncze i powstanie wiązania C-Br i C-H.
Kompletny zbiór reakcji elementarnych zachodzących podczas reakcji złożonej jest często nazywany jej
mechanizmem
.
Rodzaje reakcji złożonych
-
addycja
(przyłączanie) - w wyniku tej reakcji reagująca cząsteczka ulega powiększeniu o
atom
lub grupę atomów; np. do cząsteczki etylenu (CH2=CH2) zostaje przyłączona cząsteczka bromowodoru (HBr) w wyniku czego powstaje nowa cząsteczka bromoetanu (BrCH2-CH3)
-
substytucja
(podstawienie) - w wyniku tej reakcji w cząsteczce następuje wymiana atomu lub ich grupy; jeden atom lub ich grupa odrywa się od cząsteczki a inny atom lub ich grupa się w to miejsce przyłącza
-
eliminacja
(oderwanie) - w wyniku tej reakcji od cząsteczki odrywa się atom lub grupa atomów i nic innego się w to miejsce nie przyłącza
- przegrupowanie (reakcja wewnętrzna) - czyli przemiana jednego związku chemicznego w inny związek odbywająca się bez przyłączania, oddawania lub postawiania jakiegokolwiek atomu (np. przemiana
kwasu cyjanowego
w izocyjanowy). Polega na rozerwaniu pewnych wiązań chemicznych i/lub utworzeniu innych. Mogą, lecz nie muszą towarzyszyć temu zmiany stopnia utlenienia atomów tworzących cząsteczki substratu.
| Typ reakcji | Schemat | Przykłady |
|---|
|
Reakcja syntezy
| X + Y → XY | CO2 (g) + H2O (c) → H2CO3 (aq) |
| H2CO3 (aq) + BaCO3 (s) → Ba(HCO3)2 (aq) |
|
Reakcja analizy
| XY → X + Y | ZnCO3 (s) → ZnO (s) + CO2 (g) |
|
Reakcja wymiany
| X + YA → XA + Y | Zn0 (s) + Cu+2SO4 (aq) → Zn+2SO4 (aq) + Cu0 (s) |
| C (s) + ZnO (s) → CO (g) + Zn (g) |
| O2 (g) + HgS (s) → SO2(g) + Hg (g) |
|
Reakcja podwójnej wymiany
| XA + YB → XB + YA | NaOH (aq) + HCl (aq) → NaCl (aq) + HOH (c) |
| NaCl (aq) + AgNO3 (aq) → NaNO3 (aq) + AgCl (s) |
s, ciało stałe; c, ciecz; g, gaz; aq, roztwór wodny
Zobacz też
